Riyaziyyat məsələlərinin əhəmiyyəti və həlli

1.2. Riyaziyyat məsələləri və onların növləri
Qeyd edək ki, qeyri-standart məsələlərin həlli metodlarını (cədvəl 1) və onların həllinin axtarılmasını (cədvəl 2) aşağıdakı sxemlərdə göstərmək olar. Məsələnin həlli prosesi


Cədvəl 1

Praktik (real) məsələlər

Obyektlərin xarakterləri üzrə

Riyazi məsələlər



Standart məsələlər



Nəzəriyyəyə

münasibət üzrə

Qeyri-standart məsələlər


Axtarılanların tapılması

(dərk edilməsi)

Təlbələrin xarakteri üzrə





Çevrilmə və ya qurma




İsbat və ya izah


Cədvəl 2


Məsələ




Məsələnin təhlili


Cavab

Həllin yoxlanılması

Həll planının reallaşdırılması

Həllin planı

Həllin təhlili

Məsələnin araşdırılması

Həll üsulunun axtarılması

Məsələnin sxematik yazılması
MMmm

Məsələnin tərkib hissələri. İstənilən məsələni nəzərdən keçirsək orada müəyyən şərtlərə (verilənlərə) əsasən axtarılan suala cavabın tapılması sualının (tələbin) olduğunu görərik. Deməli, məsələnin quruluşuna görə aşağıdakı əsas hissələrinə ayırmaq olar:

1. 
   şərt (verilənlər)
   
2. 
   sual (tələb).
   

Məsələ. Düzbucaqlı üçbucaqda daxilə çəkilmiş çevrənin toxunma nöqtəsi hipetonuzu 5 sm və 12sm parçalarına ayırır. Üçbucağın katetlərini tapın.

Məsələni alarıq, təbii ki, biz onu diqqətlə oxuyuruq. Həmin məsələdə aşağıdakı elementar şərtləri ayırmaq olar:

1. 
   Məsələdə sözü gedən üçbucaq düzbucaqlıdır;
   
2. 
   Bu üçbucağın daxilinə çevrə çəkilmişdir;
   
3. 
   Çevrənin hipetonuzla toxunma nöqtəsi onu iki parçaya bölür;
   
4. 
   Bu parçalardan birinin uzunluğu 5 sm-dir;
   
5. 
   Digər parçanın uzunluğu 12 sm-dir.
   

Bu məsələnin iki elementar tələbini göstərmək olar:

1. 
   Üçbucağın bir katetinin uzunluğunu tapın;
   
2. 
   Üçbucağın digər katetinin uzunluğunu tapın.
   

Məsələ ifadəsində şərtlərin və tələbin ayrılması prosesinə məsələnin təhlili deyilir.

Məsələnin ifadəsində şərtlərin və tələbin ayrılması heç də həmişə belə asan olmur. Bir sıra hallarda bu məqsədlə onun ifadə formasını dəyişmək lazım gəlir.

Məsələ. Onluq say sistemində 2¹⁰⁰ ədədinin yazılışında neçə sıfır vardır.

Məsələ bir cümlə ilə ifadə olunmuşdur. Onun sualına diqqət yetirdikdə aşağıdakı şərtləri ayırmaq olar:

1. 
   2¹⁰⁰ natural ədəddir;
   
2. 
   Onu onluq say sistemində çoxrəqəmli ədəd şəklində yazmaq olar.
   

Onda məsələnin tələbi aşağıdakı kimi olar: bu çoxrəqəmli ədədin yazılışında neçə rəqəm olduğunu tapın.

Qeyd edək ki, məsələ həlli bacarığına məsələni təhlil etmək və onun mahiyyətinə nifuz etmək başlıca işdir.