S d a d a y e V p a r a z I t o L o g I y a

Diagnostik gelmintsizlantirish. 
Gelmintozlarga aniq tashxis q o'yish uchun ke- 
rakli dorilardan foydalanib, hayvon oshqozon-ichagidan birorta gelmint yoki uning 
lichinka ham da bo'g'inlarini ajratish 
diagnostik get'mintsizlantirish
deyiladi.
Diagnostik gelmintsizlantirish hayvonlarning ayrim belgilariga ko'ra jinsiy 
voyaga yetmagan gelmintlar q o'zg'aydigan kasallik borligiga shubha tug'ilganda 
o'tkaziladi. Bunday vaqtda boshqa laboratoriya usulidan foydalanib bo'lm aydi. 
chunki kasallik qo'zg'atuvchi gelmintlar voyaga yetmaganligi sababli tezak yoki 
boshqa organizmga keraksiz ajratmalar bilan b o 'g 'in , tuxum yoki lichinkalar ajrat- 
maydi. Diagnostik gelmintsizlantirish uchun kasallanganligiga shubha qilingan 
5 -6 bosh hayvon ajratilib, alohiaa boqiladi va ularga terapevtik dozada kerakli 
antgelmintik bcriladi. So'ngra 1-2 kun ushbu hayvonlarning tezagi to'planib, 
qo'zg'atuvchini topish uchun gelmintoskopik usulda tekshiriladi.
10 -- P a ra z ito lo fiiy a
145

---

X o'jalik sharoitida kavsh qaytaruvchi hayvonlarning moniyeziozi, g o ‘shtxo‘r 
hayvonlarning sestodozlari, cho'ch q a askaridozi va parrandalaming askaridozi kabi 
kasalliklarga tashxis q o ‘yishda diagnostik gelmintsizlantirish k o ‘proq o ‘tkaziladi.
G E L M IN T L A R N IN G O R A L IQ XO JA Y IN LA R IN I T E K SH IR ISH
Hayvonlarni tekshirish yo'li bilan gelmintologik sharoitlarning ayrim tomonlari 
aniqlanadi, xolos. U hayvonlar bilan tashqi muhit o'rtasidagi h am m a munosabat- 
lami, gelmintozlarning tarqalish y o ila rin i yoritmaydi. Shuning uchun hayvonlar 
(parazitlarning asosiy x o ‘jayini)dagi gelmintozlarni tekshirish bilan birga oraliq 
x o ‘jayinlam i ham tekshirib, tanasida gelmintlar lichinkasi bor-yo'qligini bilish kat- 
ta ahamiyatga ega. Oraliq xo'jayinlarni tekshirish shuning uchun ham zarurki, qator 
gelmintozlarning qo'zg'atuvchilari biogelmintlar, y a ’ni faqatgina oraliq (ayrimlari 
qo'shim cha) xo'jayin ishtirokida rivojlanadi. Oraliq xo'jayinni tekshirish va ular- 
ning tanasida gelmint lichinkalarining bor-yo'qligini aniqlash ju d a oddiy, oson va 
foydali bo'lgani sababli x o ‘jalikda gelmintozlarning borligini, qanchalik tarqalgan- 
ligini, hayvonlarga yuqtirayotgan manbai hamda invazion elem entlam ing oraliq 
x o ‘jayin tanasida saqlanish muddatini aniqlash imkonini yaratadi.
Hayvonlarni gelmintologik tekshirish natijasi hamma vaqt oraliq x o ‘jayinlarni 
tekshirishdan olingan m a ’lumotlar bilan to ‘ldiriladi. Ikkita asosiy va oraliq 
x o ‘jayinlam i tekshirish natijasigina xo'jalikda gelmintologik sharoitni aniqlash 
hamda gelmintozlarning prognozini 
bilib, profilaktika tadbirlarini o ‘z vaqtida 
tashkil qilish imkoniyati yaratiladi.
Molluskalar (chuchuk suvda hamda quruqlikda yashaydiganlari), qisqichbaqasi- 
monlar (sikloplar, dafniya, yonlab suzuvchilar, suv x o ‘tigi), y o m g ‘ir chuvalchangi, 
hasharotlar (chivin, ninachi, chumoii va qo'ng'izlar), tuproqda yashovchi kanalar 
gelmintlarga oraliq xo'jayin b o ‘lishi mumkin. Epizootologik jihatdan har qay- 
si turdagi oraliq x o ‘jayinning 1 m 2 yaylovdagi sonining eng k o ‘p b o ‘lishi katta 
ahamiyatga ega. Ular qanchalik k o ‘p, zich b o ‘lsa, hayvonlarni gelmintozlar shun- 
cha k o 'p zararlashi mumkin. Qum qiikda yashaydigan oraliq x o ‘jayinlar har xil joy- 
larda: go'ngda, ochiq molxonada, yaylovda vashashi mumkin. G elm intlam ing suv­
da yashaydigan oraliq xo'jayinlari ayniqsa ariq bo'ylarida, k o'lm ak, suv o ‘tlarida 
k o 'p bo'ladi. M ana shunday xo'jayinlari k o 'p bo'lgan yaylovlarda boqilgan chorva 
mollar, parrandalar biogelmintozlar bilan k o 'proq kasallanadi.
Oraliq xo'jayinlar tanasidagi gelmint lichinkalarini topish uchun ularni ushlagan 
zamon (yaxshisi tirik holda) binokulyar, lupa yoki juda katta qilib ko'rsatadigan 
mikroskopda tekshirish kerak. Gelmint lichinkalari oraliq x o ‘jayin tanasida turli 
rivojlanish bosqichida b o ‘lishi mumkin, lekin ularning invazion lichinkalari tez-
146

---

roq k o 'zg a tashlanadi. Oraliq x o ‘jayinlam i tekshirganda m a ’lum turdagi gelmint 
lichinkalari bilan ular ekstensiv (foiz) va intensiv (lichinkasini) zararlanganligi aniq- 
lanadi.
Xo'jalikda gelmint lichinkalarini topish uchun ko'pincha shoxli q o ‘n g ‘iz, sovut- 
li kanalar, y o m g ‘ir chuvalchangi, molluskalar, yonlab suzgich, suv xo'tigi, dafniya 
va sikloplar tekshiriladi.