S. N. Yuldashev, X. M. Ibragimova, B. X. Fayziev mehnatni tashki
Document Outline
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
3.9 Bozor sharoitiga o’tish davrida ish haqining o’rni……………………………..158
3.9 Роль заработной платы в условиях перехода к рынку……………………...158
O’zbekiston Respublikasining bozor iqtisodiyotiga o’tishi iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotni ta’minlashni taqozo etadi. Bu o’z navbatida mamlakatimizning boy tabiiy resurslaridan, mineral manbalaridan, fan-texnika va mehnat omillaridan samarali foydalanishni vazifa qilib qo’yadi.
- Bitta detalni qirqishga sarflangan vaqt asosan mashina vaqti va o’rtacha zarbalar soniga bog’liq bo’ladi.
Bunda, n - mashina bosh valining aylanish tezligi, aylanish minutda beriladi; zo’rt – o’rtacha zarbalar soni.
Zarbalar soni esa ishlatilayotgan charm yoki charm o’rnida ishlatiladigan materiallarning xususiyatlariga, qalinligi, zichligi, namligiga bog’liq bo’ladi, bundan tashqari u qirqilayotgan detallarning xususiyatlariga, ularning yuzasiga, shakliga, bichish pressining sozligiga bog’liqdir.
Zarbalar sonini kamaytirish hisobiga, mashina vaqtini oshirish mumkin bo’ladi, kamaytirish esa ishchilarning malakasini oshirish, presslarni to’g’ri sozlash, ishchilarni ixtisoslashtirish asosida amalga oshiriladi.
- Bitta poyabzal uchun kerak bo’lgan bir dasta detallarni qirqish vaqti bitta detalni qirqish vaqti, keskichlarni joylashtirish vaqti, qirqilgan detallarni yig’ish vaqtlarining yig’indisidan iborat bo’ladi.
Keskichlarni joylashtirish vaqti esa charmning yuzasi, navi, rangi va charmdagi nuqsonlarga bog’liq bo’ladi. Katta maydondagi charm bo’laklarida keskichlarni joylashtirishga vaqt ko’proq sarf bo’ladi.
3.9 Bozor sharoitiga o’tish davrida ish haqining o’rni.
Qo’shimchalar o’smirlar uchun belgilangan bo’lib, o’smirning to’liq ishlamaydigan ish kuniga to’la ish kuni uchun haq to’lanadi. Mahsulotga ishbay tizimida haq to’lashda o’smir ishlab chiqargan mahsulotga katta yoshdagi ishchilar bilan bir xil narxlar bo’yicha haq to’lanadi, qisqartirilgan ish kunlari uchun esa ishbay tarif stavkasi bo’yicha qo’shimcha haq to’lanadi.
Ishlab chiqarish jarayonidan ajralmagan holda faoliyat yuritayotgan brigadirlarga qo’shimcha haq to’lash. Asosiy ishdan ozod qilinmagan ishchilardan saylangan brigadirlar uchun qo’shimcha ish haqi brigadadagi ishchilarning soniga ko’ra tarif stavkasining 10-15% miqdorida to’lanadi.
