Salixodjaeva Umida Abduakbar qizi Toshkent davlat iqtisodiyot universitet

ISTE'MOL XARAJATLAR TARKIBI, %
oziq-ovqat mahsulotlari
nooziq-ovqat mahsulotlari
xizmarlar

---

Yangi iste'mol modelining kuzatilgan shakllanishi iste'molni xizmatlarga 
yo'naltirishning aniq o'zgarishini aniqlash imkonini beradi, bu esa o'z navbatida 
omon qolish modelidan barqaror rivojlanish modeliga o'tishni bilvosita tasdiqlaydi, 
bu esa ta'lim va sog'liqni saqlash tizimiga sarmoya kiritish uchun manevr bo'lishi 
mumkin, bu esa inson kapitalining mutlaqo boshqa sifatini shakllantiradi.
Iqtisodiyotning asosiy ijtimoiy xizmatlarga, jumladan, sifatli ta'lim va 
sog'liqni saqlashga bo'lgan imkoniyatlarini kengaytirish barqaror o'sishning muhim 
belgisidir. 
Hozirgi kunning o'ziga xos xususiyatlaridan biri - ta'limga qaralilgan 
xarajatlarining past darajadaligi( 1,5%, ta'lim tizimining barcha darajalarida 
to'lovlar mavjud bo'lsa-da), shuningdek, aholi to'laydigan sog'liqni saqlash 
xizmatlarining kam rivojlanishi va tarqalishi. 1990-yillarning boshlarida bepul 
bo‟lgan tibbiy xizmatlar, hozirgi kunga kelib iste'mol xarajatlarining 0,9 foizini 
tashkil qilmoqda. 
O'zbekiston uchun ta'lim xizmatlaridan foydalanish muammosining 
dolzarbligi, ta'limning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash sohasida amalga 
oshirilayotgan 
chora-tadbirlarga 
qaramasdan, 
O'zbekistonda 
maktab 
bitiruvchilarini oliy ta'lim bilan qamrab olish (oliy ta'lim olish imkoniyati3) MDH 
mamlakatlari va dunyodagi eng past ko'rsatkichlardan biri hisoblanadi. Agar 2000 
yilda kollej va litseylarning yuzdan ortiq bitiruvchisidan o'n ikki kishi Oliy o'quv 
yurtlariga o'qishga kirgan bo'lsa, ularning soni 2005 yilda o'n nafar bitiruvchi, 2012 
yilda esa faqat to'qqiz nafar bitiruvchini tashkil qiladi. O'zbekiston bilan yaqin 
rivojlanish va iqtisodiyotni isloh qilish xususiyatlariga ega bo'lgan boshqa 
mamlakatlar uchun Malayziya va Qozog'istonda 41% dan, Rossiyada 76% gacha. 
Bilamizki, aholi turmush darajasini ifodalovchi asosiy ko‟rsatkichlardan biri 
bo‟lgan Inson taraqqiyoti indeksi (ITI) ko'rsatkichini hisoblashda BMT tomonidan 
hisobga olingan bu ko'rsatkich. O'zbekistonda Markaziy Osiyo mintaqasi va 
MDHning boshqa mamlakatlarida bo'lgani kabi, aholining o'rtacha ta'lim muddati 

---

ham 
yuqori 
darajada 
rivojlangan 
mamlakatlar 
ko'rsatkichlaridan 
past 
(O'zbekistonda 12.04 yil, rivojlanish darajasi yuqori bo'lgan mamlakatlarda kamida 
13,6 yil, va rivojlangan mamlakatlarda 15 yildan ortiq)[4]. 
Ijtimoiy xizmatlar ko'rsatish sohasida xususiy sektorni rivojlantirish, 
majburiy tibbiy sug'urta tizimiga o'tish (MTS) yoki ixtiyoriy tibbiy sug'urta (ITS) 
da aholining eng ko'p ta'minlangan toifalarini keng jalb qilish (amalga 
oshirilayotgan tarkibiy islohotlar va markazsizlashtirishning joriy jarayonlari 
sharoitida) davlat byudjetining cheklangan imkoniyatlari bilan iqtisodiy jihatdan 
foydalidir. Shuningdek, aholining ehtiyojmand qatlamlari uchun ta'lim va sog'liqni 
saqlashni jamoat institutlari va mahalliy hokimiyat organlari ishtirokida butun 
aholi uchun sifatli tibbiy va ta'lim xizmatlarini iste'mol qilish imkoniyatini 
ta'minlash maqsadida davlat nazorati ostida saqlab qolish zarur deb hisoblaymiz.
Turmush darajasini sifatli tahlil qilish masalalari aholi turmush darajasini 
doimiy asosda monitoring qilishni davom ettirish, shuningdek, hayot darajasini 
monitoring qilish Milliy tizimini doimiy takomillashtirish bilan chambarchas 
bog'liq. 
Uzoq muddatli istiqbolda inson kapitalining to'planishini faollashtirish va 
dinamik rivojlanayotgan mamlakatlarga mos keladigan maqsadli iste'mol 
parametrlariga yaqinlashishi kerak bo'lgan mehnat unumdorligi darajasini yetarli 
darajada oshirmasdan turmush darajasini oshirish mumkin emas.