Salixodjaeva Umida Abduakbar qizi Toshkent davlat iqtisodiyot universitet

Oʼzbekiston Respublikasi aholisining umumiy daromadlari tarkibi 
 
 
 
 
 
 
% da 
№ 
t/r 
Koʼrsatkichlar nomi 
 
2013 
й. 
2014 
й. 
2015 
й. 
2016 
й. 
2017 
й. 
2018 
й. 

Umumiy daromadlar - jami 

100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 

shu jumladan: 


I. 
Birlamchi daromadlar 
73,0 
75,6 
79,7 
84,0 
79,1 
76,3 

shundan: 

1. 
Ishlab chiqarishdan olingan 

daromadlar 
70,3 
73,2 
76,9 
80,9 
75,8 
73,3 
2. 
Mol-mulkdan olingan 
daromadlar 
2,8 
2,4 
2,8 
3,1 
3,4 
3,0 
II. 
Transfertlardan daromadlar 
27,0 
24,4 
20,3 
16,0 
20,9 
23,7 
Jadval maʼlumotlaridan koʼrinib turibdiki, 2018 yilga dastlabki hisob-
kitoblarga koʼra aholi umumiy daromadlari tarkibida birlamchi daromadlar 
76,3%ni, ishlab chiqarishdan olingan daromadlar ulushi esa 73,3 % ni, mol-
mulkdan olingan daromadlar 3% ni tashkil qilgan. Birlamchi daromadlar 2016 
yilga nisbatan 7.7% ga pasaygan. 
Aholining pul daromadi uning ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladi. 
Daromadlar iste‟mol tovarlari va xizmatlarni xarid etish, turli to`lovlarni to`lash, 
jamg`arma hosil etish uchun sarflanadi. Aholi xarajatlarining obyektiv chegarasi 
daromad bo`lsa, uning subyektiv chegarasi daromad egasining ehtiyojlaridan tarkib 
topadi. Shu tufayli daromad bir xil bo`lsada, xarajatlar tarkibi turlicha bo`ladi. 
Daromad qanchalik ko`p bo`lsa, oziq-ovqat uchun sarflar qisqarib, sanoat mollari 
va xizmatlarni xarid etish xarajatlari, chunonchi, uzoq muddat xizmat qiluvchi 
qimmatbaho tovarlar xaridiga pul ko`proq sarflanadi. Shu jihatidan aholi turli 
toifalarining xarajatlari bir-biridan farqlanadi. Kam taminlangan oilalarda 
ovqatlanish xarajati ustivor bo`lsa, oziga to`q va boy oilalarda kiyinish, dam olish, 
sayohat qilish, qimmatbaho tovarlar xarid etish sarflari ustun turadi. Iqtisodiyoti 
rivojlangan va xalqi farovon yashaydigan mamlakatlarda aholining oziq-ovqat 

---

uchun sarflari qisqarib, minimal darajaga tushadi. Aholi xarajatlarida oziq-ovqat 
sarflari bilan bir qatorda, nooziq-ovqat tovarlarini xarid etish, pul jamg`arish va 
qimmatbaho qog`ozlarni orttirishga qaratilgan xarajatlar ham kuzatiladi. 
Аxoli xarajatlariga kuyidagilar kiradi: 
1. Tovarlar va xizmatlarni sotib olish. 
a) turli shoxobchalardan sotib olingan tovarlar; 
b) xizmatlarni toʼlash va boshka xarajatlar, shu jumladan, 
- uy - joy va maishiy xizmatlar toʼlovi; 
- kommunal xizmatlar uchun toʼlovlar; 
- taʼlim xizmatlari uchun toʼlovlar; 
- dam olish, sanatoriya yo‟llanmalari uchun to‟lovlar; 
- tibbiyot va turizm uchun toʼlovlar; 
- kino, teatr, turli tomoshalar uchun toʼlovlar; 
- transpot va aloka xizmatlari uchun toʼlovlar; 
- boshqa xarajatlar; 
2. Majburiy va ixtiyoriy tulovlar: 
o solik va yigimlar; 
o sug‟urta uchun toʼlovlar; 
o 
karzlarni toʼlash. 
o lotoreya biletlarini sotib olish; 
o tovar krediti uchun foiz toʼlovlari; 
o 
nafaka fondi uchun toʼlovlar; 
3. Omonatga kuyilgan va kimmatli kogozlarga kilingan sarflarning oʼsishi: 
a) banklarga kuyilgan omonatlarning oʼsishi; 
b) bank bilan xisob- kitob kilish maksadida plastik kartochkalarni sotib 
olish. 
c) korxonalar aktsiyalarini sotib olish; 

---

4. Uy - joy sotib olish; 
5. Chet el valyutalarini sotib olish; 
6. Pul oʼtkazmalarini amalga oshirish. 
Vaqt o'tishi bilan daromadning o'zgarmasligi sababli, iste'mol xarajatlari 
haqidagi ma'lumotlar (hozirgi daromadlar bilan taqqoslaganda) nafaqat uy 
xo'jaliklarining hozirgi turmush darajasining eng yaxshi ko'rsatkichi, balki uzoq 
muddatli farovonlikning etarlicha ishonchli ko'rsatkichi sifatida ham qo'llaniladi. 
Bu omil aholi daromadlarining katta qismi statistik hisobdan yashirilgan 
mamlakatlar uchun ayniqsa muhimdir.Shu nuqtai nazardan, eng muhim 
markerlardan biri oziq-ovqat sarf-xarajatlarining dinamikasidir: u qanchalik yuqori 
bo'lsa, moddiy boylik past bo'ladi va aksincha. Uy xo‟jaliklari tanlanma kuzatish 
statistikasiga ko'ra, aholining iste'mol xarajatlari tarkibi sezilarli darajada o'zgardi. 
Aholining iste'mol xarajatlari tarkibida oziq – ovqat mahsulotlariga bo'lgan 
xarajatlar ulushi 2017 yilda 46% ga kamaydi (2000 yilda 61% dan), nooziq-ovqat 
mahsulotlari uchun to'lovlar ulushi 33% ga (26% dan), xizmatlar 20,0% ga (13% 
dan) oshdi. Shunday qilib, xarajatlar tarkibiy o'zgarishlar hayot standartlarining 
yuqori standartlarga erishish faktini tasdiqlaydi, lekin bu ko'rsatkich bo'yicha biz 
oziq-ovqat xarajatlari ulushi 20% dan ortiq bo'lmagan Evropa mamlakatlari, ortda 
qolmoqdamiz(diagramma 1). 1-diagramma
58,1 
58,1 
53,2 
51,4 
52 
49,4 
49,4 
48,4 
47,3 
46,2 
25,3 
23,6 
26,9 
28,3 
27,9 
30 
29,9 
31,1 
32,3 
33,5 
16,6 
18,3 
19,9 
20,3 
20,1 
20,6 
20,7 
20,5 
20,4 
20,3 
2 0 0 8 Y I L 2 0 0 9 Y I L 2 0 1 0 Y I L 2 0 1 1 Y I L 2 0 1 2 Y I L 2 0 1 3 Y I L 2 0 1 4 Y I L 2 0 1 5 Y I L 2 0 1 6 Y I L 2 0 1 7 Y I L