Samarqand davlat universiteti gulsum tagiyeva, hayriniso husanova oila va gender

jamiyatda 
doimo 
qadriyatlarning 
shunday shkalasi mavjudki, ular almashuvga jalb etilishi mumkin, 
insonning fe‟l-atvori ham unga muvofiq bo„ladi. Inson ba‟zi 
sifatlarini 
boshqa 
kishilarning 
sifat 
yoki 
xususiyatlariga 
«almashadi»: jismoniy jozibadorlikni farovonlikka, boylikni yuqori 
unvon va boshqalar. Bunda insonning shaxs sifatidagi qimmati uning 
alohida sifatlari almashuviga jalb etiladigan qadriyatlari soniga 
qo‗shiladi. Yuksak qadriyatga ega (sotsial jozibadorlikning yuqori 
statusiga ega) inson qadriyati kamroq kishidan «to‗lov» oladi.
Xomansning fikriga ko‗ra, «turli darajadagi sotsial ta‘sirlar 
ekvivalentlar bilan almashuv tamoyillariga bo‗ysunadi»
28
. Bunda inson 
(shu jumladan o‗zining) shaxsiy yoki sotsial tavsiflarini baholay olish 
qobiliyatiga ega bo‗ladi. Muvofiq tarzda bunga nikoh almashuvi 
nazariyasi nikoh tanlovi asosida ehtimoliy juftning shaxsiy va sotsial 
sifatlarini baholash va ehtimoliy juftlarning qay biri kichik xarajatlar 
hisobiga katta muvaffaqiyat keltirishi mumkinligini aniqlash jarayoni 
asosida yotishni asos qilib oladi. Bunda shaxs tavsifi almashuvga xos va 
ma‘lum bozor bahosiga ega ne‘mat sifatida ularning odatda quyidagi 
muhim sinflarini ko‗rsatib beruvchi me‘yorlar xizmat qiladi
29
:
-«Shaxs». Mazkur holatda nikoh bozoridagi bir-birlariga «mos» 
keluvchi erkak va ayollar soni nisbati haqida so‗z bormoqda. Bu nisbat 
turlicha, eng oddiysi va aholidagi jinslar umumiy nisbatining juftlarning 
yoshi sifatida hisobga oluvchi nozik mutanosibligigacha, shuningdek 
28
Воугел Э.Ф. Семья и родства// Американская социология. М., 1972.
29
Герасимова И. А. Структура семьи. М., 1976.

---

53 
ularning boshqa muhim tavsiflari (ma‘lumot, etnik mansublik va 
hokazo) o‗lchanishi mumkin
30
. Har qanday alohida shaxsning nikoh 
bozoridagi qimmati jinsi jihatdan ortiq bo‗lganlarning qimmatini 
kamaytiruvchi munosabatlarga, hamda aksincha nikohdan o‗tishni 
qiyinlashtirish yoki yengillashtirishga bog‘liqligi tushunarli
31
:
-yosh. Bu «ne‘mat»ning ahamiyati haqida yuqorida fikr bildirildi; 
-tashqi qiyofa, o‗z ichiga nafaqat jismoniy qiyofa, balki fe‘l-atvor, 
o‗zini tuta bilish va hokazolarni oladi;