Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik-professional qadriyatlari

Xayrixohlik (empatiya). O‘zgalarni tushuna bilish uchun boshqa kishilarga nisbatan hayrixohlik bilan munosabatda bo‘la olish qobliyatiga ega bo‘lishimiz ke-rak. Xayrixohlik bu o‘zga insonning idroki dunyosiga kira bilishdir, ya’ni uni o‘zga kishilar qay tarzda ko‘rayotgan bo‘lsa, shu tarzda ko‘ra olishdir. Empatiya-xayrixohlikni “o‘zga kishi his-tuyg‘usini xatosiz ko‘ra bilish va his qila olish hamda shu insonga bu haqida tushuntirib bera bilish qobiliyatidir”, ‒ deb tushuntiradi.
Hamdardlik bu xayrixoh bo‘lish degani emas. Hamdarlik o‘zga kishiga nisbatan “rahm” uyg‘onishini nazarda tutadi. ehtimol bu inson o‘zi his etayotgan tuyg‘ularni o‘zga kishilarda ko‘rishga qaratilgandir. Inson o‘zga kishiga hamdard bo‘lganda, u o‘zini shu inson o‘rniga qo‘yishga harakat qiladi. Xayrixohlik bildirib esa, biz o‘zimizni shu inson o‘rnida his qilishga va u his etayotgan tuyg‘ularni tasavvur qila olishga harakat qilamiz.
Shartsiz ijobiy munosabat. Bu tushunchani “o‘zga insonlarning qadriyatlarini tan olish” yoki shunchaki o‘zga insonni “qabul qilish” sifatida tushuntiradi. Demak, tahmin etilishicha, mijoz bu o‘z qadriyatlariga ega bo‘lgan va o‘zining mavjudligi o‘zicha qadrli bo‘lgan insondir. “Shartsiz” so‘zi deganda asosan, insonga nisbatan alohida motivatsiya talab etilmaydigan tabiiy munosabat tushuniladi. Ko‘pincha munosabat quyidagicha motivatsiyani talab etadi: men senga yoqqan kezlarimda sen menga yoqishing mumkin (yoki men seni yaxshi ko‘rib yuraman). Rodjersning ta’kidlashicha, mutaxassisda mijozga nisbatan paydo bo‘ladigan his-tuyg‘u qutilish yoki qandaydir talablar bilan shartli bo‘lib qolmasligi katta ahamiyatga ega.
Tabiiy munosabat psixolog yoki ijtimoiy xodimlar uchun boshqa kasb egalariga qaraganda shubhasiz katta ahamiyatga ega bo‘lgan munosabatdir.
Shartsiz ijobiy munosabat. Gohida o‘zga kishilarni muhokama qilmaslikda bizga o‘zimizni aslida qanday bo‘lsak shu tarzda qabul qilishga nisbatan intilishimiz yordam beradi. Hal qilinmagan ko‘pgina muammolarga ega bo‘lganimizda, hech qiyinchiliklarsiz va o‘ta kuchli intilish bilan biz o‘zga kishilarni muhoqama qilamiz. Shunisi ham aniqki, biz o‘zimiz ega bo‘lgan muammolarimizni anglamagan hollarda ko‘pincha o‘zga kishilarni muhokama qilish va ayblashga intilamiz.
Shuning uchun kishilarga nisbatan shartsiz ijobiy munosabatda bo‘lishga o‘rgatishning asosiy yo‘l va vositalaridan biri, bu ‒ o‘zimizni anglay olish qobiliyatimizni rivojlantirishdir. Biz o‘zimizning muammolarimizni to‘liq ravishda hal qila olmagan bir vaqtda mutaxassis sifatida o‘z muammolarimiz ustida o‘ylab ko‘rishimiz va o‘zimizga bu haqida hisob berib borishimiz ma’qul bo‘lar edi.
Shartsiz ijobiy munosabat bu har qanday insonlarga xos bo‘lgan qadriyatlar tizimi va uning shaxsi xususiyatlari yorqin namoyon bo‘ladigan sifatlardandir. Tabiiyki biz barcha insonlarga bir xil darajada iliq va shartsiz ijobiy munosabatda bo‘la olmaymiz. Ba’zida shunday bo‘ladiki, ba’zi kishilar shunchaki bizga yoqmaydilar. Gohida esa ijobiy munosabatni namoyon etish bilan samimiy bo‘lishga intilish orasida ziddiyat paydo bo‘lishi mumkin. Bir tomondan, o‘zimizning mavjud fe’l-atvorimizdan voz kechib, o‘zligimizni namoyon qila olish imkoniyatiga ega bo‘lmasak, ikkinchi tomondan, biz barcha kishilarga ham bir xil munosabatda bo‘la olmaymiz.
Malakali ijtimoiy ishchining malakasiz ijtimoiy ishchidan asosiy farqini quyidagi jadval orqali ham qiyoslash orqali ko‘rishimiz mumkin: