Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik-professional qadriyatlari

Ijtimoiy ish xodimining ko‘rib chiqilgan vazifalari bir-biri bilan yaqin aloqadadir. Masalan, keys-menejer rolini bajarar ekan ijtimoiy xodim bir vaqtning o‘zida ham maslahatchi, ham mumkin bo‘lgan ijtimoiy xizmatlarni topishda vositachi, o‘z mijozlarining jamiyatga moslashishlari va o‘z o‘rinlarini egallashlari uchun ko‘nikmalar o‘qituvchisi hisoblanadi. Umuman olganda, aytib o‘tilgan rollar va vazifalarni bajarar ekan ijtimoiy ish xodimi jamiyatda ijobiy ijtimoiy o‘zgarishlarga yordam ko‘rsatadi.
Ijtimoiy ish xodimi kasbi o‘zining mazmuni bo‘yicha umuman yangi hisoblanmaydi, chunki bolalarni ijtimoiy himoya qilish sohasida ishlovchi ko‘pchilik amaliyotchilar ijtimoiy ish xodimining u yoki bu vazifalarini bajaradilar. Biroq ularni kasbiy qayta tayyorlash talab etiladi, bu tayyorgarlik davomida ijtimoiy ish nazariyalari, metodlari, qadriyatlari va etika tamoyillariga asoslangan yangi bilim, malaka va ko‘nikmalar o‘zlashtiriladi. Ijtimoiy ish xodimining alohida belgilangan rollari va vazifalarini anglab yetish hamda o‘zlashtirish orqali bolalar va oilalar bilan ishlashda ma’lum tajribaga ega amaliyotchilar yangi mahorat mutanosibligi(professional birligi)ni shakllantirish talab etiladi.
Ijtimoiy xizmat xodimlarining asosiy vazifasi ijtimoiy ishning ijtimoiy psixologik, ijtimoiy pedagogik, ijtimoiy iqtisodiy va boshqa metodlar yordamida me’yoriy hayot faoliyatiga xalaqit beruvchi muammolarni anglashda oila a’zolariga, xususan bolalarga (yoshi va ijtimoiy mavqeyidan qat’iy nazar) yordam berishdan iborat.
Shuni alohida ta’kidlash kerakki, ijtimoiy ish va xizmatlarni tashkil etishda hududiy joylashuv hamda o‘ziga xos etnik-milliy xususiyatlardan kelib chiqqan holda “hududiy ijtimoiy ish va xizmat”larni shakllantirish va rivojlantirish lozim. Bunda barcha muhtoj (kattalar va bolalar)ga komleks ijtimoiy xizmat ko‘rsatish hisobga olinadi. Bu hududiy ijtimoiy ish va xizmatlariga ijtimoiy struktura muassasalari, ijtimoiy xizmatlar ishini tashkil etish va boshqarish organlari, o‘quv va ilmiy tadqiqot muassasalarining faoliyatini ham kiritish mumkin. Bu hududiy ijtimoiy ish xodimlari konkret shahar yoki qishloq tumani hududida faoliyat yuritayotgani uchun aholiga maksimal yaqinlashadi va u yerda muammolarni bevosita o‘z ko‘zlari bilan ko‘rishi, ularni samarali bartaraf etishda faol ishtirok etishi hisobga olinadi.
Hududiy ijtimoiy ish va xizmatlar strukturasi quyidagi ixtisoslashgan hududiy markazlardan tashkil topmog‘i lozim:
– ijtimoiy reabilitatsiya va profilaktik ishlar, konsultativ yordam, oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish markazlari, jumladan, amaliy yordam ko‘rsatuvchi, ko‘chma kompleks brigadalar; shoshilinch psixologik yordam xizmati; yuridik va psixologik-pedagogik konsul’tatsiya; tanishish xizmatlari; bolalar va onalarga kunduzgi boshpana berish bo‘limlari va boshqalarni tashkil etish;
– oiladagi ziddiyatni bartaraf etishda yordam beruvchi, oilaviy, er-xotin, ota-onalar muloqoti doirasida aholining psixologik madaniyatini oshirishga; bolalarni tarbiyalashda, emotsional va psixik tanazzulni bartaraf etishda qiynalayotgan oilalarga yordam beruvchi; turli xavfli vaziyatlarda shaxslarga malakali psixologik-pedagogik yordamni ta’minlashga yordam beruvchi oila va bolalarga psixologik-pedagogik yordam markazlarini tashkil etish;
– tel’yefon orqali shoshilinch psixologik yordam xizmati (ishonch tel’yefoni)ni tashkil etish, uning asosiy vazifasi, oila a’zolarining tajavuzkorlik darajasini psixologik pasaytirishdan iborat bo‘ladi;
– voyaga yetmaganlar uchun ijtimoiy reabilitatsion markazlar tashkil etish. Bu markazning asosiy vazifasi hayotda tanazzulli vaziyatga tushib qolganlarga ijtimoiy va tibbiy psixologik yordam va madad berish. Voyaga yetmaganlar o‘zlarining reabilitatsiyasi uchun zarur bo‘lgan vaqt mobaynida Markazga qatnashlari va u yerda bu vaqt mobaynida o‘zlari uchun zarur bo‘lgan shoshilinch ijtimoiy yordam, tibbiy-psixologik diagnostika va korreksiya, bolalar va o‘smirlarni ijtimoiy adaptatsiya va ijtimoiy reabilitatsiya qilish xizmatlaridan ba’zi hollarda statsionar sharoitdagi boshpana xizmatlaridan foydalanishlari mumkin;
– bolalar va o‘smirlar ijtimoiy boshpana markazlarini tashkil etish. Bu markaz qarovsiz qolgan bolalar va o‘smirlarni qutqarib qolish uchun vaqtincha boshpanalar bilan ta’minlaydi, ularga tibbiy-psixologik yordam ko‘rsatadi, bolalar hayotini yo‘lga qo‘yish masalalarini hal etish maqsadida tuziladi;
– imkoniyati cheklangan bolalar va o‘smirlar uchun reabilitatsion markazlar tashkil etish. Bu markazning asosiy maqsadi jismoniy va aqliy kamchiliklari bo‘lgan bolalarni ijtimoiy adaptatsiyalash, unda hayotga, jamiyatga, oilaga kompleks tibbiy, ijtimoiy, pedagogik-psixologik va boshqa tadbirlar yordamida ijobiy munosabatlarni shakllantirishga yordam berishdir.
Bunday markazlarni respublikamizning barcha hududlarida tashkil etish va mavjud bo‘lganlarining faoliyatlarini yanada takomillashtirish hamda ularni malakali mutaxassis kadrlar bilan ta’minlash, bolalar ehtiyojlarini ijtimoiy himoyalash, bu boradagi muammo va kamchiliklarni samarali hal etish ijtimoiy ishning rivojlanish tendensiyasiga, qolaversa bu kasb egalarining jamiyatimizda ijtimoiy mavqega erishishiga bilim, ko‘nikma, malaka, tajribalariga bog‘liqdir.
Hududiy ijtimoiy ish va xizmatlar o‘ziga xos sharoitlar va xususiyatlardan kelib chiqqan holda tashkil etilsa yanada maqsadga muvofiq ish bo‘lar edi deb hisoblaymiz. Xullas, bolalarning asosiy ehtiyojlarini ijtimoiy himoyalashda ijtimoiy ish muhim rol o‘ynashi bilan birga yuqorida ta’kidlanganidek alohida ahamiyat kasb etadi. Ijtimoiy ishning jamiyatimizda mavqeyiga ega bo‘lishi va institutlashuvi o‘z-o‘zidan bolalarni ijtimoiy himoyalash tizimining yanada samaraliroq bo‘lishiga olib kelishi shubhasizdir. Zero, bolalar bu ijtimoiy ishning asosiy xizmat ko‘rsatuvchi obyektlaridan biri ekanligini unutmasligimiz lozim.