Samarqand davlat universiteti turaev b. X., Nizamov a. N

Ishlab chiqarish mehnati. Smit kabi Mal`tus ham, faqatgina moddiy ishlab 
chiqarish sohasidagi mehnat foydali ekanligini ta`kidlab, buning oqibatida ishlab 
chiqarish natijalari realizatsiyasi taklifni oshirishga olib kelganligi xamda 
mehnatni ham foydali ekanligini inkor etmagan. 
 
6.3. S.Sismondi iqtisodiy qarashlari 
 
Mazkur muammolar bo`yicha Rikardo Sey nuqtai nazari tarafdori bo`lgan. 
S. 
Sismondi 
iqtisodiy 
nazariyasi. 
Simon 
Sismondi 
(1773-1842) 
asli 
shveytsariyalik, Smit nazariyasi tarafdori bo`lib, u 1803 «Tijorat boyligi haqida» 
asarini nashr etdi. Ammo erta kapitalizmning salbiy tomonlari (og`ir mehnat 
sharoitlari va ishchilarning past darajadagi maoshlari; ularning huquqlarini himoya 
etuvchi qonunchilikning mavjud bo`lmaganligi; dehqon va hunarmandlarning 
kapitalistik ishlab chiqarish bilan raqobatchilikka dosh berolmagan dehqon va 
hunarmandlarning xonavayron bo`lishi) Simondini Smit nazariyasining tarafdorlari 
bo`lmish Sey, Mal`tus va Rikardo nazariyalaridan uzoqlashishiga sabab bo`ldi. Bu 
holat, uning «Siyosiy iqtisodiyotning Yangi bosqichlari» (1819) kitobida yoritilib, 
unda Sismondi notabiiy kapitalizmga tabiiy kichik tovar ishlab chiqarilishini qarshi 

---

64 
qo`ygan. Shunday qilib, Sismondi, mumtoz siyosiy iqtisodda kichik burjua 
yo`nalishini boshlab bergan. 
Predmet va uslub. Mumtoz siyosiy iqtisod namoyandalarining barchasi 
kabi, Sismondida ishlab chiqarish sohasi iqtisodiyotida primat mavjud bo`lib, Shu 
bilan birgalikda qator nazariyalarda namoyon bo`lgan iste`mol sohasiga nisbatan 
mo„ayyan qiziqish ham kuzatiladi. 
Iqtisodiyotga nisbatan yondashuvning farqli metodologik jihati, mumtoz 
siyosiy iqtisodiyotning mo„ayyan ma`naviy etik elementlari asosiy printsiplari 
bilan to`ldirilganligi bo`lib, bu holatlarni u doimo ta`kidlab kelgan va siyosiy 
iqtisod oddiy hisob-kitob fani emas, ma`naviy fan deb atagan. Sismondi fikricha, 
faqatgina raqamlar bilan ishlash, ko`pchilik xatoliklarga olib kelib, har - bir ilgari 
surilgan g`oya asosida insonlarning his - tuyg`ulari va manfaatlari e`tiborga 
olinishi kerak deb hisoblagan.