Samarqand davlat universiteti umumiy psixologiya kafedrasi pedagogika va psixologiya fanlarini o

14-Mavzu: PSIXOLOGIYA O’QITISHNING MAQSADLARI.
REJA:
1.Oliy o’quv yurtlarida psixologiyani o’qitishning maqsadlari.
2.Psixologiya kursining o’qitish vazifalari va tamoyili.
3.O’quvchilarni kuzatish va o’zini o’zi kuzatish.
4.Psixologiyaning gumanitar fan sifatidagi o’ziga xos tarkibi va psixologiya o’qitish maqsadi.
5.Psixologiya o’qitishning o’quv rejasi, dasturi va psixologiya o’quv fani sifatida.
6.Psixologik bilimlarni qo’llashni talab etuvchi savollar – masalalar.
7.Psixologiya rivojlanishining asosiy tendensiyalari va psixologik ta’lim.

O’qitish maqsadlari va o’quv fani mazmuni har doim ham o’zaro bog’liqdir. Fanning mazmuni baribir borib o’quv maqsadlarini tarkib topishiga turtki bo’ladi. Psixologiya o’qitish maqsadlari gumanitar fan sifatida uning mazmuni, xususiyatlari bilan belgilanadi. Psixologik idrok etishning o’ziga xosligini har doim ham gumanitar bilim sohasi bilan bog’lamaydilar. Bu borada boshqa nuqtai nazarlar ham mavjud. Ular psixologiyani birinchi navbatda tabiiy, biologik yoki bioijtimoiy fan sifatida talqin etilishi natijasida, psixologiya fani haqidagi tortishuvlardan ancha aniq ifoda etilgan.

V.Ya.Lyadus fikricha, psixologiyani ijtimoiy – tarixiy fan sifatida talqin etish kerak, bu esa uning tarkibidagi tadqiqotlar tabiiy fanlar usullarini rad etmaydi. Amo unning asosiy mohiyatida ijtimoiy fanlar va gumanitar idrok etish usullari o’ynaydi.
Gumanitar idrok etish – ilmiy idrok etishning alohida turi, bo’lib tabiiy fanlarga o’xshash o’rganilayotgan obektga subektning boshqacha munosabatini ko’zda to’tadi. Gumanitar idrok etishning diqqat markazida buyumlar bo’ldi. Shuningdek u quyidagicha izohlanadi. Shaxs emas, subekt - obekt emas, subekt – subekt munosabatlari bo’ladi deb ta’kidlaydi M.Vaxtinning fikricha, buyumni idrok etish va shaxsni idrok etish – ikki har xil narsalardir. Buyumni bir tomonlama subektni oxirigacha idrok etiladi.
Shaxs idrok etiluvchi sifatida idrok etish «aniqligini», talab etmaydi, balki «kirib borishni» talab etadi. Idrok etish – anglanganlik har doim ham ikki tomonlama harakat. Idrok etuvchi subekt – idrok etiluvchi subekt munosabatlari – dialogdan iborat. Dialog esa vaziyatda bo’ladigan ko’rinishlarinigina ko’rsatishni ko’zda tutmay, kontekstlari tugatilmas turlarida berilgan ma’nolarini ham ochib berishni ko’zda to’tadi. Shuning uchun dialogning oxiri yo’q, chunki haqiqiy tushunish tarixiylik va shaxslashtirilgan. Bu holat gumanitar tushunchada aniqlik va tushunish ko’rsatkichlariga tabiiy fanlar ko’rsatkichlaridan farqli o’ziga xoslikni beradi.
Gumanitar idrok etishning aniqligi (identifikasiya) bir xilligini aniqlashdan iborat emas, balki «begonani xuddi o’zinikiga o’xshatmay begonaligini» engib o’tishdir, ya’ni idrok etuvchi va idrok etilayotganning o’zaro bog’liqligiga, kirib borganligi darajasidan iboratdir.
Psixologiyada o’qitish xususiyatlarini tushunishda muhim bo’lgan gumanitar idrok etishning yana bir xislati bu psixologik idrok etishning prinsipial ravishda geterogenligidir va ko’p jihatdan rasmiylashgan faqatgina ilmiy – nazariy, mantiqiy fikrlashni nazarda tutib qolmay, balki obrazli, badiiy, tasviriy, hayoliy, ko’rgazmali – amaliy fikrlashni ham ko’zda to’tadi. Gumanitar idrok etish xususiyatlaridan kelib chiqib quyidagi tarzda psixologiya o’qitish maqsadlarini mutaxassis – psixologlar va pedagogik faoliyatida o’qitish tizimida psixologiyani urganuvchilar uchun ham belgilanishi mumkin.
Psixologiyani o’qitishdan maqsad – odamlarning hayot faoliyatida ularning o’zaro aloqa munosabatlarini o’rnatish, bilish usullarini nazariy va amaliy egallab olishdir. Psixologik idrok etishning xususiyati bilim va harakatlari birligidan iboratdir. Shuning uchun ikki tomonga yo’nalgan ya’ni - o’ziga va boshqa odamlarga yo’nalgan harakatlar usuliga ega bo’lmagan nazariy idrok etish – bu ilmiy psixologik bilim emas, psixologik idrok etish va harakatlar usullari o’zini anglash birligiga erishish maqsadida amalga oshiriladi.
Psixologiya fanini o’qitish faqatgina boshqa odamlar xulqi va fikrlash usulini qayta o’zgartirish, balki o’zini qayta tashkil etish mahoratini egallashga ham yo’naltirilgan. Psixologiya o’qitish metodikasining maqsadi shaxsni idrok etish munosabatlari va ularni qayta o’zgartirish usullarining birlashib ketganligi bilan belgilanadi. Albata, bu maqsadga butun boshqa maqsadlar tizimini amalga oshirish bilan erishiladi. Bundan tashqari, u insonparvarlik tarbiyasi maqsadlari – dunyoqarashni shakllantirish, jamiyat qurilishida shaxsning amaliy yo’nalganligi bilan bog’liq mutaxassisni o’qitishning ancha dolzarb maqsadlari tizimiga kiritilgan.