SamDChti uzoq sharq tillari kafedrasi Katta-o`qituvchisi, ilmiy rahbar

ADABIYOTLAR TAHLILI. O’zbek tilida qaratqich kelishigi - ni affiksi yordamida yasaladi va ifodalaydi. Ish-harakat o’tadigan va doimo bog’langan ob’yektning ob’yektiv ma’nosi gapda faqat to’g’ridan-to’g’ri predmet vazifasini bajaruvchi o’timli fe’ldir. Harakatning ob’yektga yo’nalishi turli shakllarni oladi: bilan ish-harakatning ob’yektga yo’naltirilishining bevosita shaklidan mavhum shaklidir. O’zbek tilida til, yangi so’zlar asosan o’zak so’zlardan yoki hosila o’zaklardan hosil bo’ladi. Ularga so’z yasovchi qo’shimchalarni qo’shish orqali koreyscha yangi so’zlar ildizning turli qismlarini qo’shish orqali hosil bo’ladi.
Kelishik qo’shimchalari, asosan, otga qo'shilib, uning holatini belgilaydi va gapda ma’lum grammatik munosabatlarni ifodalaydi. O’zbek tilida oltita kelishik bor: bosh kelishik, qaratqich kelishigi, tushum kelishigi, joʼnalish kelishigi, oʼrin-payt kelishigi, chiqish kelishigi. Koreys tilidagi bosh kelishik (주격조사) -이/가, -께서qo’shimchalari bilan ifodalanadi va otning sub’yektga aylanishini ko'rsatadi. Qaratqich kelishigi(관형격조사)ga -의qo'shiladi: -Aka salom dedi. Ayrim gaplarda bosh kelishik ot ikki martadan ortiq kelishi mumkin. Bunday holda, koreyscha gapda birinchi ot sub’yekt vazifasini bajaradi, ikkinchisi esa predikatning bir qismidir. Rus tiliga tarjima qilinganda, aksincha, sub’yektning vazifasi, ko’pincha, bosh kelishikda ikkinchi ot tomonidan amalga oshiriladi va birinchisi bilvosita ob’yektga aylanadi. Koreys tilidagi bosh kelishik o’zbek tilidagi bosh kelishikga mos keladi. Bu asl kelishik shakli bo’lib, maxsus kelishik ko’rsatkichiga (nol kelishik ko’rsatkichi) ega emas. Koreys tilida bo’lgani kabi o’zbek tilidagi ot, olmosh, substantivlashgan gap bo’laklari bosh kelishikda shakllanib, gapda sub’yekt vazifasini bajaradi: Rahim o’quvchi (rejissyor). -Rahim talaba. [5.446]
Tushum kelishigining qo’shimchasi (목적격조사) -을/를, gapning bosh qismiga qo’shilib, to’g’ridan-to’g’ri predmetni ifodalash uchun xizmat qiladi. Gapning nominal qismining o’zagi unli tovush bilan tugasa, 를ishlatiladi, agar u undoshi bilan tugasa을 ishlatiladi. O’zbek tilida qaratqich tushum kelishigi -ni affiksi yordamida yasaladi va ish-harakat o’tayotgan predmetning ob’yektiv ma’nosini ifodalaydi va doim o’timli fe’l bilan bog’lanib, faqat vazifasini bajaradi va gapdagi bevosita ob’yekt hisoblanadi: Sen bu taxtani ol. - Bu taxtani oling. Bog’lama yasovchi qo’shimchalar bilan ifodalangan koreys tilidagi atributiv (yoki genitiv) kelishik (보격조사) nutqning nominal qismlari o’rtasida munosabatga ega bo’lib, bu nomni atribut so’ziga aylantiradi va va o‘zbek tilidagi qaratqich kelishik sifatdosh bo’lib, III shaxs –ning egalik affiksi bilan yasaladi: Misollar: Maktabning bog’lari. - Maktab bog’i.