YaLPI FOYDA (ZARAR) (140000) SHunday qilib, birinchi usulda barcha xarajatlar tannarxga kiritilgani tufayli doimiy xarajatlarning bir qismi sotilmagan mahsulot zahirasida qolib ketmoqda. Ikkinchi usulda esa hisobot davrida sotilgan mahsulot evaziga barcha doimiy xarajatlarni qoplash nazarda tutilmoqda. Aynan shu usul “Xarajatlar-mahsulot hajmi-foyda” tahlili uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Bu tahlilni amalda zarar ko’rmaslik tahlili deb ham atashadi. Tahlil uchun zarur ta’riflarga urg’u berib o’tamiz.
Ta’rif. Marjinal daromad – bu sotish bo’yicha tushum bilan barcha qzgaruvchan xarajatlar qrtasida farhdir. Bir birlik uchun marjinal daromad esa sotish bahosi bilan bir birlik mahsulot uchun o’zgaruvchan xarajatlar o’rtasidagi farqdir.
Zarar ko’rmaslik tahlili (Cost-volume-profit analysis) yeki CVP- tahlilining mahsadi ishlab chiharish hajmi yoki unumdorlik darajasi qzgarganda moliyaviy natija handay bqlishini anihlashdan iboratdir. Bu tahlil yordamida korxona barcha xarajatlarni qoplash va kutilayotgan foydani olish uchun qanday mahsulot hajmi kerak bo’lishini aniqlashi mumkin.
Zarar kqrmay ishlash tahlili hisha vaht ichida korxonaning ixtiyorida bqlgan ishlab chiharish huvvatidan kelib chihhan holda ishlab chihariladigan mahsulot hajmi cheklangan bqlganda sotishdan olingan daromadga, xarajatlar va foyda qrtasidagi bog’liqlikka asoslangan. SHuni esda tutish lozimki:
(a) bir birlik mahsulot uchun to’g’ri keluvchi o’zgaruvchan xarajatlar va sotish bahosi (marjinal daromad ham) tahmin qilinayotgandek, ishlab chiharish hajmiga bog’liq emas;
(b) ishlab chiharish hajmi qzgarsa ham qzgarmaydigan doimiy xarajatlar bir birlik mahsulot uchun hisoblab chihilganda qzgaradi, sababi ishlab chiharish darajasi qzgarganda doimiy xarajatlar ham mahsulot hajmiga nisbatan taqsimlanadi. Bir birlik mahsulot uchun doimiy xarajatlar ishlab chiharish hajmiga bog’liq holda qzgarsa, u holda bir birlik mahsulot uchun foyda mikdori ham qzgaradi. SHu sababli CVP- tahlili bir birlik mahsulot uchun tq\ri keladigan foydaga emas, balki marjinal daromadga asoslangan, chunki mahsulot birligi uchun tq\ri keladigan foyda mihdori mahsulot hajmi qzgarganda har doim qzgarib boradi.
