See discussions, stats, and author profiles for this publication at
Yüklə 13,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3) barqaror iqtisodiy o‗sish; 4) mamlakat raqobatbardoshligini ta‘minlash maqsadida ilmiy-texnikaviy salohiyatni rivojlantirish va uni taraqqiy etgan dunyo mamlakatlari darajasida bo‗lishini ta‘minlash; 5) mamlakat mudofaa qobiliyatini ta‘min etuvchi mudofaa sanoati kompleksini rivojlantirish va uning salohiyatini mustahkamlash; 6) aholi turmush farovonligi darajasi va sifatini yaxshilash. Harakatlar strategiyasi va mamlakatni 2030-yilgacha bo‗lgan muddatda ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan rivojlantirish konsepsiyasida mamlakatning tashqi iqtisodiy xavfsizligini ta‘minlash va uni 615 baholash borasida ma‘lum ko‗rsatkichlar nazarda tutilgan. Xususan, tashqi iqtisodiy xavfsizlikni baholash borasida quyidagi ko‗rsatkichlardan foydalaniladi: 1) dunyo yalpi ichki mahsulotida O‗zbekiston YAIMning ulushi; 2) mamlakatning, shu jumladan, davlatning tashqi qarzi; 3) kapitalning sof olib kirilishi yoki olib chiqib ketilishi; 4) mamlakat hududlarining iqtisodiy integratsiyalashuv darajasi; 5) import operatsiyalariga nisbatan mamlakat oltin-valyuta zaxiralarining nisbati; 6) eksport va importning fizik hajmi indeksi; 7) savdo balansi saldosi; 8) importning tovar resurslari hajmida iste‘mol tovarlarining ulushi va shu kabilar. Mamlakat va dunyo miqyosida davlatning samarali siyosatini amalga oshirish orqali mazkur ko‗rsatkichlarga erishishni ta‘min etish mumkin. Shu sababli ham mazkur ko‗rsatkichlarga mamlakat va dunyo miqyosida iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlash darajasiga ko‗p jihatdan bog‗liq bo‗ladi. Tashqi iqtisodiy xavfsizlik holatini baholash mamlakat iqtisodiyotini ichki va tashqi muhitini monitoring qilish, rasmiy statistik ma‘lumotlarni kuzatish va shu bilan bir qatorda, tashqi iqtisodiy xavfsizlikka tahdid va xavf-xatarlarni baholash borasida ekspertlarning xulosalarini hisobga olgan holda, turli davlat va nodavlat tashkilot-idoralari, markaziy bank, mahalliy o‗z-o‗zini boshqarish kengashlari tomonidan o‗zlarining vakolatlari doirasida taqdim etgan ma‘lumotlar asosida amalga oshiriladi. Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni bashoratlash va tahlil qilish borasida normativ-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish va davlat 616 siyosatini amalga oshirish borasida ma‘lum bir funksiyalarni amalga oshiruvchi ijro hokimiyati organlari iqtisodiy xavfsizlik holatini baholash va monitoring qilishni amalga oshiradilar. Iqtisodiy xavfsizlik holatini tahlil va monitoring qilishning axborot-tahliliy ta‘minoti o‗zini-o‗zi boshqarish organlari, davlat tashkilotlarining axborot resurslari, mamlakat milliy xavfsizligi holati ko‗rsatkichlarini monitoring qilishning axborot-tahlil tizimi, davlat miqyosida strategik rejalashtirishning axborot tizimi resurslari bazasi orqali ham ta‘min etiladi. Iqtisodiy xavfsizlik tizimini samarali boshqarishdan maqsad barcha davlat institutlari rejalarini amalga oshirish natijasida erishiladigan yutuqlar, mavjud vakolatlar doirasidagi xavfsizlikni ta‘minlash bo‗yicha ishlar va uning nazorati bo‗lib hisoblanadi. Ushbu maqsadlar quyidagilardan iborat: mamlakat iqtisodiyotiga bo‗ladigan tahdidlarning oldini olish; iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlash maqsadida xalqaro hamkorlik; O‗zbekiston fuqorolarining himoyalanganligi; O‗zbekiston Respublikasining iqtisodiy mustaqilligi; jamiyatning ijtimoiy barqarorligi; aholining iqtisodiy va mulkiy notengsizligini qisqartirish; demografik vaziyatni yaxshilash; iqtisodiyotning asosiy tarmoqlarini modernizatsiyalash; yangi qazilma boyliklar konlarini o‗zlashtirish; bank sohasini rivojlantirish; 617 ilmiy tadqiqot tashkilotlari va milliy innovatsion tizimni rivojlantirish; ta‘limning raqobatbardoshligi. Ushbu maqsadlarni amalga oshirish uchun xavfsizlikni ta‘minlash bo‗yicha quyidagi shartlarga amal qilish kerak: barcha tadbirlarni huquqiy, iqtisodiy, ijtimoiy, tashkiliy jihatdan kompleks hal qilish lozim; qabul qilinadigan qarorlarning qonuniyligi; barcha hokimiyat organlarining o‗zaro hamkorligi; fuqorolarning huquqlarini himoya qilish. Yuqorida keltirilgan maqsadlarni amalga oshirish uchun davlat iqtisodiyotiga bo‗ladigan tahdidlarni o‗z vaqtida aniqlash, davlat tomonidan tartibga solish chora-tadbirlarini belgilash, ijtimoiy choralarni qabul qilish, innovatsion faoliyatni investitsiyalashni moliyalash, eksport uchun yangi mahsulotlarni ishlab chiqarishni tashkil etish, maqsadli xarajatlarni hamda barcha bo‗g‗inlarning faoliyatini nazorat qilish kerak. Faoliyatning huquqiy asosi bo‗lib O‗zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi hisoblanadi. Bugungi kunda O‗zbekiston Respublikasining iqtisodiy xavfsizligiga tashqi tahdidlar bo‗lib quyidagilar hisoblanadi: Jahon iqtisodiy tizimida o‗sib borayotgan nobarqarorliklar va miqdor jihatdan tez o‗sib boruvchi turli xil ziddiyatlar, tavakkalchilik va tahdidlar, global hamda mintaqaviy tavsifdagi xavf-xatarlar; 618 Mustaqil O‗zbekiston taraqqiyotini, iqtisodiy qudratining o‗sishini, buyuk davlat sifatida jahon geosiyosiy, geoiqtisodiy va mintaqaviy jihatdan rolini oshishini ko‗ra olmaydigan G‗arb davlatlarining ta‘siri; O‗zbekiston Respublikasiga nisbatan formal va noformal shaklda olib borilayotgan axborot, moliyaviy va iqtisodiy urushlarni kuchayishi; O‗zbekiston Respublikasi iqtisodiyotiga tormoz bo‗luvchi, inqirozga olib boruvchi turli iqtisodiy konsepsiyalarni, modellarni, taklif va tavsiyalarni taqdim etilishi; HVF va boshqa xalqaro tashkilotlar, ularning ekspertlari, mutaxassislari va maslahatchilari orqali mamlakat milliy boyligini tashkil etuvchi intellektual kadrlarni, g‗oyalarani, innovatsiyalarni va boshqa potensial resurslarni, mamlakatdan chiqib ketishini tashkil etish maqsadida mamlakat iqtisodiyotiga ta‘sir etish; Xalqaro mehnat taqsimotida va xalqaro savdo-iqtisodiy munosabatlarda noekvivalent tovar ayirboshlashuvi; Rivojlanishning iqtisodiy-xomashyo modeliga va tashqi iqtisodiy konyunkturaga nisbatan yuqori darajada qaramlikni saqlanib qolishi; Boshqarib bo‗lmaydigan darajada xorijga yuqori intellektual, malakali mehnat resurslarining chiqib ketishi; Xorijiy tovarlar bozorlardan milliy tovarlarni siqib chiqarishi; O‗zbekistonda faoliyat yurituvchi xorijiy investitsiya ishtirokidagi korxonalarning maqsadlarini milliy manfaatlarga mos tushmasligi; AQSH dollari kursining mustahkamlanishi; 619 Xorijiy mamlakatlardagi xalqaro savdo-iqtisodiy tashkilotlarda O‗zbekistonga nisbatan diskriminatsiya siyosatining olib borilishi; Transport infratuzilmasini eksport-import operatsiyalarda yetarli darajada rivojlanmaganligi. Bugungi kunda qator ekspertlar O‗zbekiston uchun eng katta tahdidlar sifatida tashqi tahdidlarni ta‘kidlab o‗tishadi. Biroq tashqi tahdidlarni tizimli tavsifi va G‗arb davlatlarning O‗zbekistonga nisbatan bosimini kuchayishi sharoitida ba‘zi bir turdagi ichki tahdidlarning roli ham oshib bormoqda. O‗zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlash va boshqarish organlari va uning mas‘ullari bo‗lib quyidagilar hisoblanadi: O‗zbekiston Respublikasining Prezidenti; O‗zbekiston Respublikasining xavfsizlik kengashi; O‗zbekiston Respublikasi Parlamenti ( Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Oliy Majlis Senati); O‗zbekiston Respublikasi hukumati; O‗zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi; O‗zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi; O‗zbekiston Respublikasi Prokuraturasi; O‗zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati; Qoraqalpog‗iston vazirlar Kengashi; Viloyatlar, Toshkent shahar va tuman hokimliklari. Har bir organlarning iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashdagi faoliyat doirasi, mas‘uliyat chegaralari va vazifalariga ega. Iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashning tashqi iqtisodiy mexanizmi asosiy e‘tiborni global iqlim o‗zgarishlari, global tabiiy ofatlar, global yuqumli kasalliklar (koronavirus), jahon iqtisodiyoti, global raqobat, global moliya, jahon tovar va moliya 620 bozorlaridagi konyunkturaviy tebranishlarning kuchayishi, axborot xavfsizligi kabi sohalarda vujudga kelishi mumkin bo‗lgan xavflarga qaratadi. S&P Global Reyting xalqaro reyting agentligi ham global retsessiyani 2020-yilning asosiy ssenariysi deb hisoblaydi. Mazkur agentlikning hisobotida aytilishicha:―Koronavirus pandemiyasi va moliyaviy bozorlardagi o‗zgaruvchanlik ta‘sirida iqtisodiy o‗sish sur‘atlarining pasayishi sababli, biz joriy yilda global retsessiyani prognoz qilmoqdamiz. 2020-yilda jahon iqtisodiyotining o‗sishi 1- 1.5% ni tashkil qiladi. Xususan, Xitoy hukumati tomonidan 16- mart kuni e‘lon qilingan statistik ma‘lumotlarga ko‗ra mamlakatda 2020-yilning dastlabki ikki oyida sanoat ishlab chiqarishining pasayishi so‗nggi 30 yil davomida kuzatilgan eng salbiy ko‗rsatkich bo‗ldi. Yanvar-fevral oylarida sanoat ishlab chiqarishi o‗tgan yilning shu davriga nisbatan 13,5 foizga pasaygan. Taqqoslash uchun, dekabr oyida – mamlakatda koronavirus hali aniqlanmagan paytda, bu ko‗rsatkich 6,9 foizga oshgan. Ushbu iqtisodiy ko‗rsatkichlarning pasayishi kutilganidan ham yomon bo‗ldi, jumladan, savdo sohasida 20,5 foizga, asosiy kapitalga investitsiyalar esa 24,5 foizga pasaygan. Shuningdek, Xitoydan eksport qilish hajmi yanvar-fevral oylarida 17,2 foizga kamaygan. Xitoyda koronavirus bilan zararlanishning avj pallasi yengib o‗tilgani hisobga olinganda, ekspertlar fikriga ko‗ra ushbu mamlakat iqtisodiyoti kamida bir necha oydan keyingina normal holatga qaytishi mumkin. Mamlakat iqtisodiy xavfsizligini ta‘minlash ko‗p jihatdan tashqi bozorlarda milliy manfaatlarni himoya qilishga qodir bo‗lgan vositalarning samaradorligiga bog‗liq. Monopolistlarga qarshi kurashish, soliq imtiyozlari, qayta ishlovchi sanoat mahsulotlari eksportini imtiyozli kreditlash; ishlab chiqarishning 621 turli sohalarida faoliyat ko‗rsatuvchi tadbirkorlarni qo‗llab- quvvatlash; resurs tejamkor texnologiyalarni izchil joriy etish kabilarni ko‗zda tutuvchi va tashqi, ichki bozorlarda mahalliy ishlab chiqaruvchilarning milliy manfaatlarini himoya qiluvchi oqilona proteksionistik siyosatni amalga oshirish bu boradagi samarali mexanizmlardan biri hisoblanadi. Bugungi kunda milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish, iqtisodiyotni innovatsion yangilash, ijtimoiy muammolarni hal etish, umuman olganda, mamlakatni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirishda tashqi savdo siyosatining o‗rni va ahamiyati tobora ortib bormoqda. Bularning barchasi umumiy tarzda mamlakatning tashqi iqtisodiy xavfsizligini ta‘minlashga xizmat qiladi. Mamlakat eksporti va uni diversifikatsiyalash darajasining yil sayin o‗sib borishi, importning intellektuallashuvi, mahalliy ishlab chiqaruvchilarning xalqaro kapital harakatining turli jarayon va ko‗rinishlarida ishtirok etishlari asnosida tashqi savdo siyosati yaxlit takror ishlab chiqarish jarayoniga tobora singib bormoqda. Aytish joizki, bugungi kunda mamlakat iqtisodiy xavfsizligining ichki va tashqi tahdidlari o‗zaro chirmashib, bir butunlikni tashkil etmoqda, shu bois, iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlash mexanizmida ichki va tashqi tahdidlarni birdek baholash talab etiladi. Bugungi kunda mamlakatda amalga oshirilayotgan iqtisodiy siyosat yaqin istiqbolda mahalliy ishlab chiqaruvchilarni qo‗llab- quvvatlashni, sanoat ishlab chiqarishini mahalliylashtirishni ko‗zda tutadi. Bularning barchasi mamlakat tashqi iqtisodiy xavfsizligini ta‘minlashga xizmat qiladi. O‗zbekiston Respublikasini 2030-yilga qadar ijtimoiy- iqtisodiy kompleks rivojlantirish konsepsiyasida quyidagilar 622 tashqi iqtisodiy siyosat maqsadiga erishishning asosiy indikatorlari hisoblanadi: 1. YaIM yiliga o‗rtacha 6-7 % atrofida barqaror o‗sganda va jahonning o‗rtacha narxlari yiliga 2-3 % o‗sganda 2018-yilda tovarlar eksportini 14 mlrd. AQSH dollaridan 2023-yilda 26 mlrd. AQSH dollarigacha va 2030-yilda 38 mlrd. AQSH dollarigacha oshirish. 2. Mashinasozlik mahsulotlari eksportini 2023-yilda 1,2 mlrd. AQSH dollarigacha va 2030-yilda 2,8 mlrd. AQSH dollarigacha, ya‘ni 2017-yilga nisbatan 7 baravardan ortiqqa oshirish. Ishlab chiqarish hajmlarini 19,5 mlrd. so‗mga (5,5 baravar o‗sish), eksport hajmlarini 10 mlrd. AQSH dollariga yetkazish (7 baravar o‗sish), tashqi bozorlarda xalqaro standartlarga javob beradigan yuqori texnologik, raqobatbardosh mahsulotlar keng nomenklaturasi chiqarilishini ta‘minlash, respublikani Markaziy Osiyodagi yetakchi to‗qimachilik ishlab chiqaruvchi mamlakatga aylantirish, xorijiy hamkorlarga qaramlikni imkon qadar kamaytirish. To‗qimachilik hamda tikuvchilik va trikotaj buyumlari eksporti hajmi 2030-yilgacha 2020-yilga nisbatan 5-6 baravar o‗sadi va teri mahsulotlari eksporti hajmi 2030-yilgacha 2020-yilga nisbatan 3,5-4,0 baravar o‗sadi. 3. 2025-yilda turizm eksportini 951 mln. AQSH dollaridan 2 mlrd. AQSH dollarigacha o‗sishini ta‘minlash. 4. 2030-yilga kelib transport xizmatlari eksportini 2017- yilga nisbatan 3 baravardan ortiqqa (4,5 mlrd. AQSH dollarigacha) oshirish. 623 O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Oliy Majlisga murojaatnomasida 2021-yilda quyidagi vazifalarni belgilab berdi: Jahon savdo tashkilotiga a‘zolik masalasi hamda Yevropa Ittifoqi bilan keng qamrovli hamkorlik bo‗yicha ishlarni faollashtirish; ―GSPQ‖ tizimi doirasidagi imtiyozlarni mamlakatimizda samarali qo‗llash uchun alohida dastur ishlab chiqish ; Yevrosiyo iqtisodiy ittifoqiga a‘zo bo‗lgan davlatlar bozorlarida to‗laqonli ishtirok etish uchun milliy texnik tartibga solish me‘yorlarini ularning talablariga moslashtirish bo‗yicha ishlarni jadallashtirish; korxonalarga xomashyo sotib olish va eksportbop mahsulotlar ishlab chiqarish uchun Eksportni qo‗llab-quvvatlash jamg‗armasidan 100 million dollar ajratish; eksport qiluvchilarga chet elda savdo uylari va do‗konlar ochish hamda reklama xarajatlarining 50 foizi qoplab berish; tovar va xizmatlar eksportini kamida 20 foizga oshirish 1 . Yüklə 13,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|