See discussions, stats, and author profiles for this publication at
-rasm. Dunyo iqtisodiyotining globallashuvi
Yüklə 13,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.6-rasm. Dunyo iqtisodiyotining globallashuvi.
Globallashuv sharoitida mamlakatlar iqtisodiy xavfsizligi – ko‗p qirrali tushuncha bo‗lib, hozircha uning yagona talqini qabul qilinmagan. Taraqqiyotning hozirgi bosqichida ishlab chiqarish va tashqi iqtisodiy aloqalar jadallik bilan chuqurlashib, milliy iqtisodiyotlarning baynalmilallashuvi kuchayib bormoqda. 1 Intеrnеt ma'lumotlari Jahon iqtisodiyotining globallashuvi Ishlab chiqarish jarayonlari baynalmilallashuvi ning chuqurlashishi Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi ko‗lamlarining o‗sishi Ayirboshlash jarayonlari baynalmilallashuvi ning chuqurlashishi Ishlab chiqarish va iste‘mol hajmlari o‗sish sur‘atlarining atrof-muhitga ta‘sirining o‗sishi Global infratuzilmaning shakllanishi Ishlab chiqaish baynalminallashuv i ning chuqurlashishi Ishlab chiqarish kuchlarining globallashuvi 118 Bunday sharoitda iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlash nafaqat mamlakat darajasida, balki mintaqa darajasida ham eng muhim masalalardan biriga aylanib boradi. Globallashuv dunyo hamjamiyati ishtirokchilari uchun yangi imkoniyatlar yaratish bilan bir vaqtda, milliy iqtisodiyotlar faoliyatiga salbiy ta‘sir ko‗rsatadigan xavf-xatar va tahdidlarni ham vujudga keltiradi. Globallashuv jarayonlari kuchayib borgan sari bunday tahdidlar miqyosi kengayib, ularni bashorat qilish va bartaraf etish qiyinlashib boradi. Bir paytning o‗zida ham dunyo hamjamiyatiga, ham alohida olingan aniq mamlakatga tahdid soladigan yangi global xavf-xatarlar vujudga keladi. Shuning uchun ham mamlakat iqtisodiy xavfsizligini keng xalqaro hamkorliksiz ta‘minlash mumkin emas. Chunki yuzaga kelayotgan muammolarni faqat milliy vosita va mexanizmlar yordamida hal etib bo‗lmaydi. Shu bois ―milliy iqtisodiy xavfsizlik‖ va ―xalqaro iqtisodiy xavfsizlik‖ kabi tushunchalar o‗rtasida aloqadorlik kuchayib bormoqda. Xalqaro iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlash milliy iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashning muhim sharti sifatida qaraladi. Globallashuv mamlakatlar iqtisodiyotini tashqi omillar ta‘siriga ochiq qilib qo‗yadi. Masalan, XX asr 70-yillarining o‗rtalarida OPEK a‘zolarining xatti-harakatlari natijasida neft mahsulotlariga jahon narxlari oshib ketdi. Jahon miqyosida energiya iste‘molining muntazam o‗sib borganligi va energiya resurslarining cheklanganligi sharoitida ko‗p mamlakatlar oldida energetika xavfsizligini ta‘minlash muammosi dolzarb bo‗lib qoldi. XX asr 70-yillarining boshlarida Bretton-Vuds xalqaro valyuta tizimining parokandalikka yuz tutganligi va 1976-yilda Yamayka kelishuvlari asosida ―suzuvchi‖ valyuta kurslariga 119 o‗tilganligi, rivojlangan mamlakatlar tomonidan kapital harakatlari ustidan nazoratni sekin-asta susaytirilganligidan dalolat beradi. O‗tgan asrning 80-90-yillarida Lotin Amerikasi va Janubi- sharqiy Osiyoning bir qator mamlakatlarida sodir bo‗lgan hamda jahon moliya bozorlarida halokatga olib kelgan inqirozlar natijasida moliyaviy xavfsizlikni ta‘minlash zaruriyati paydo bo‗ldi. Yer yuzi aholisi sonining ko‗payib borishi, buning natijasida xomashyo va mahsulotlarga bo‗lgan talabning oshishi va natijada chiqindilarning katta miqdorda to‗planib borishi atrof-muhitga salbiy ta‘sir ko‗rsata boshladi. Bu jarayonlar global xarakterga ega bo‗lganligi bois, dunyo miqyosida tahdidga aylanib, ekologik xavfsizlikni ta‘minlash zaruriyatini keltirib chiqardi. O‗zbekiston Respublikasida va jahonning ayrim mamlakatlarida hamda mintaqaviy guruhlarida iqtisodiy o‗sish sur‘atlari to‗g‗risidagi ma‘lumotlaridan ko‗rinadiki, tadqiq qilinayotgan davrda jahon iqtisodiyoti o‗rtacha yillik 3,5% o‗sishni tashkil etmoqda. Xususan, jahon xo‗jaligining iqtisodiy o‗sish sur‘atlari 2012-yilda 3,5 foizga, 2014-yilda 3,4 foizga, 2016-yilda 3,1 foizga, 2018-yilda 3,1 foizga o‗sgan bo‗lsa, 2020- yilda bu ko‗rsatkich 3,2 foizni tashkil etmoqda. Shuningdek, tashkilotning prognoz ma‘lumotlariga ko‗ra jahon xo‗jaligining iqtisodiy o‗sish sur‘atlari 2021-yilda 3,5 foizni 2022-yilda 3,9 foizni tashkil etishi ko‗zda tutilgan. Tadqiq etilayotgan davrda jahon iqtisodiyotida rivojlangan davlatlarda iqtisodiy o‗sish sur‘atlarining pasayishi va aksincha, rivojlanayotgan davlatlarda ayniqsa, Hindiston va Xitoyda o‗sish sur‘atlarini yuqori darajada ekanligi bilan tavsiflanadi. Natijada Hindiston YAIM 2018-yilga kelib, 2000-yilga nisbatan 303,1%ga, 120 Xitoy YAIM 412,3%ga o‗sdi. Buning asosiy omili bo‗lib tadqiq etilayotgan davrda globalizatsiyaning ta‘siri natijasida jahon mamlakatlari guruhlari bo‗yicha to‗g‗ridan-to‗g‗ri xorijiy investitsiyalarni taqsimlanishida rivojlangan davlatlar ulushi 2005- 2007-yillarda 66%dan 2020-yilga kelib 41%ga tushib qolganligi va aksincha rivojlanayotgan davlatlarning ulushi 30%dan 55%gacha o‗sganligi bilan baholash mumkin. Tadqiq etilayotgan davrda jahon iqtisodiyotining muhim mintaqaviy guruhlari bo‗lgan rivojlangan, rivojlanayotgan va MDH davlatlarining iqtisodiy ko‗rsatkichlariga nisbatan O‗zbekiston Respublikasi YAIM hajmini yuqori sur‘atlarda o‗sish tendensiyasiga ega ekanligi bilan tavsiflanadi. Jahon bankining ma‘lumotlariga ko‗ra, COVID-19 pandemiyasi va u yuzaga keltirgan inqiroz butun jahon ishlab chiqarishida 9 trillion AQSH dollariga teng yo‗qotishlarga, 500 milliondan ortiq ish o‗rinlarining qisqarishiga sabab bo‗ldi. Afsuski, ushbu salbiy holat mamlakatimizni ham chetlab o‗tgani yo‗q 1 . Xalqaro valyuta fondi ekspertlarining hisob-kitoblariga ko‗ra rivojlangan mamlakatlarning YaIM o‗sish sur‘ati 2021-yilda 5,1% ni 2022- yilda esa 3,6% ni tashkil etishi prognoz qilinmoqda. Bozor qiqtisodiyoti shakllanayotgan va riojlanayotgan mamlakatlarning YaIM 2021-yilda 6,7% ga, 2022-yilda esa 5% ga o‗sishi kutilmoqda 2 . Ekologik jihatdan sof texnologiyalarni ishlab chiqarishga tezkor joriy etish, iqlim o‗zgarishlarining salbiy oqibatlari va uni keltirib chiqaruvchi sabablarni bartaraf etish tadbirlarini moliyalashtirishni qo‗llab-quvvatlash va rivojlanish maqsadida 1 . https://xs.uz/uzkr/post/iqtisodij-erkinlik-va-ochiqlik-orqali-khalqaro-etirof-va-khalq- farovonligini-taminlash-sari 2 МВФ улучшил прогноз роста ВВП РФ в 2021 году до 3,8%//https ://www .interfax. ru/business/ 759744 121 rasmiy ko‗mak ko‗rsatish, soliq va soliqqa tortish borasida xalqaro hamkorlikni mustahkamlash va noqonuniy moliyaviy oqimlarga qarshi kurashish, xalqaro moliyaviy xavfizlikni ta‘minlash, qochoqlar va migrantlar bilan bog‗liq muammolarni hal etish borasida xalqaro hamkorlik aloqalarini kuchaytirish talab etiladi. Yüklə 13,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|