See discussions, stats, and author profiles for this publication at
-rasm.Iqtisodiy xavfsizlikka tashqi tahdid omillari tarkibi
Yüklə 13,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.4-rasm.Iqtisodiy xavfsizlikka tashqi tahdid omillari tarkibi . Eksport tovarlariga narxlarning keskin pasayib ketishi yoki aksincha, import tovarlariga narxlarning keskin ko‗tarilib ketishi tashqi bozorga g‗oyatda bog‗liq bo‗lgan iqtisodiyot uchun o‗ta xavfli hisoblanadi. O‗zbekiston Respublikasining Mudofaa doktrinasida asosiy tahdidlar rasmiy holda ta‘riflangan. Mudofaa doktrinasiga muvofiq tahdidlar ularning sabablari vujudga keladigan joyga, ya‘ni mamlakat iqtisodiyotida yoki undan tashqarida paydo bo‗lishiga qarab ichki va tashqi tahdidlarga bo‗linadi. Xavfsizlik obyektlariga ichki va tashqi tahdidlarni aniqlash O‗zbekiston 109 Respublikasi xavfsizlik kengashining asosiy vazifalaridan biridir. Milliy iqtisodiy xavfsizlikka ichki tahdidlarning manbalari mamlakat hududida, tashqi tahdidlarning manbalari esa davlat chegaralaridan tashqarida joylashgan. Iqtisodiy ichki tahdidlar mazkur mamlakat holati, mamlakatdagi siyosiy jarayonlarning tavsifi, iqtisodiy yo‗naltirilganlik darajasi, mamlakatda tabiiy resurslarning mavjudligi yoki mavjud emasligi va shu kabilar bilan shartlangan. Bular jumlasiga o‗z-o‗zini saqlab qolish va o‗z- o‗zini taraqqiyotda innovatson muqaddimaning zaifligi, iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning samarasizligi, jamiyatni rivojlantirishning og‗riqsiz kechadigan yo‗llarni izlab topish uchun qarama-qarshiliklarni ijtimoiy nizolarni yengib o‗tishda manfaatlarning oqilona balansi (muvozanati)ni topishini uddalay olmaslik kabilar kiradi. Yuqorida keltirilgan ichki tahdidlar orasida iqtisodiyot tarkibining deformatsiyalashuvining kuchayishi iqtisodiyotga sezilarli ta‘sir ko‗rsatadigan tahdidlardan biri bo‗lib hisoblanadi. Mamlakatda iqtisodiy o‗sishni ta‘minlash uchun birinchi navbatda tarkibiy o‗zgarishlarni amalga oshirish kerak bo‗ladi. Bunday o‗zgarishlarning mazmuni ishlab chiqarish bilan talab tarkibi o‗rtasidagi mutanosiblikni ta‘minlashda ifodalanadi. Shuni hisobga olgan holda O‗zbekistonda olib borilgan islohotlar davomida iqtisodiyotda chuqur tarkibiy o‗zgarishlarni amalga oshirishga alohida e‘tibor berilmoqda. Ayniqsa, iqtisodiyotning bazaviy tarmoqlarini rivojlantirish, real sektor korxonalarini qo‗llab-quvvatlash, iqtisodiyotni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash kabi masalalar birinchi navbatda hal etiladigan vazifalar sifatida Harakatlar strategiyasidan o‗rin olgan. Mamlakatda investitsion va innovatsion faollikning susayishi ham jiddiy tahdidlardan bo‗lib hisoblanadi. Respublikada 110 iqtisodiyotga bo‗ladigan bunday tahdidni oldini olish maqsadida faol investitsiya siyosati olib borildi. Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash, uning raqobatdoshligini keskin oshirish, eksport salohiyatini yuksaltirishga qaratilgan muhim ustuvor loyihalarni amalga oshirish bo‗yicha Dastur ishlab chiqildi. Bu loyihalar yoqilg‗i-energetika, kimyo, neft-gazni qayta ishlash, metallurgiya tarmoqlariga, yengil va to‗qimachilik sanoati, qurilish materiallari sanoati, mashinasozlik va boshqa sohalarga tegishlidir. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash, islohotlarni chuqurlashtirish, yangi ishlab chiqarish quvvatlari va asosiy fondlarni yaratish, amalda faoliyat yuritayotgan texnika hamda texnologiyalarni yangilash, ularni qo‗llab-quvvatlash investitsion jarayonlarni to‗g‗ri va samarali amalga oshirishga bog‗liq. Shu boisdan ham, O‗zbekiston Respublikasi davlat rahbari tomonidan ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan yangilash, ishlab chiqarish, transport-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilma loyihalarini amalga oshirishga qaratilgan faol investitsiya siyosatini olib borishga alohida e‘tibor qaratilmoqda. Buning uchun markazlashgan, markazlashmagan jamg‗armalar mablag‗lari, xorijiy investitsiyalar va kreditlarni o‗zlashtirishga hamda ulardan samarali foydalanish masalalariga urg‗u berilmoqda. Harakatlar strategiyasini amalga oshirishga oid davlat dasturida 2017-yilda sanoat tarmoqlaridagi yirik korxonalarda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning tannarxini o‗rtacha 8 foizga qisqartirish va raqobatdoshligini oshirishni nazarda tutuvchi kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish belgilab berilgan. Shu jumladan, ma‘nan va jismonan eskirgan uskunalarni yangilash hamda modernizatsiya qilish, ishlab chiqarishda 111 energiya samaradorligini oshirish, texnologik jarayonlarni optimallashtirishga alohida e‘tibor qaratiladi. Tashqi tahdidlar savdo borasida jahon bozorida o‗zaro ta‘sirlashuvi sheriklar bo‗lishi mamlakatning siyosiy va iqtisodiy sohadagi qarshi kurashi, global iqtisodiy va boshqa muammolarning keskinlashuvi bilan shartlangan. Ular jumlasiga jahon narxlari va tashqi savdoning konyunkturasidagi o‗zgarishlar, so‗m kursidagi keskin tebranish, kapital chiqib ketishidan ko‗ra, kirib kelishidan ortiqligi; katta miqdordagi davlat qarzi va korporativ qarzning oshib ketishi, importga haddan tashqari qaramlik, xomashyo tovarlarini ortiqcha eksport qilish kiradi. Tashqi omillar ichki omillar ta‘sirini kuchaytirishi yoki zaiflashtirishi mumkin va aksincha. Chunonchi, tashqi omillarning uzoq vaqt ta‘sir ko‗rsatish yoki o‗zaro ta‘sirlashuv turlarining kengayishi O‗zbekiston Respublikasining xorijiy mamlakatlardagi iqtisodiy o‗sishining raqobatbardoshlilik va fuqarolar farovonligining o‗sish sur‘atlaridan ortda qolishiga olib keladi. Iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlashning aniq va ahamiyatli yo‗llarini asoslab berish va uni ta‘minlovchi kuchlarni aniqlash uchun eng muhim bo‗lgan zamonaviy tahdidlarni ajratib ko‗rsatish g‗oyat muhimdir. Iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlovchi butun tizimning amaliy xatti-harakatini tashkillashtirish, rejalashtirish va amalga oshirishning asosi tahdid konsepsiyasini tahlil qilish, ichki va tashqi xatar hamda tahdidlarning inqirozli vaziyatlarini hamda boshqa nojo‗ya omillarning real va potensial (salohiyatli) tavsiflarni baholashdan iborat. Real va potensial tahdidlar tizimi doimiy bo‗lmaydi va bunday tahdidlar paydo bo‗lishi hamda yo‗qolib ketishi, ko‗payib va kamayib borishi mumkin, bunda ularning iqtisodiy xavfsizlik ahamiyati ham o‗zgarib boradi. 112 Har xil tarixiy davrlarda milliy xavfsizlikka bo‗lgan tahdidlarning turli komponentlari nisbiy ahamiyati o‗zgarib boradi. Xususan, hozirda tashqi harbiy agressiyaning imkoniyati O‗zbekiston Respublikasi uchun ichki ijtimoiy-siyosiy barqarorlikdan, iqtisodiy inqirozdan, ekologik va texnologik faoliyatlardan ko‗ra kamroq xavf soladi. Shundan kelib chiqqan holda, O‗zbekiston Respublikasining iqtisodiy xavfsizlik vazifalari ustuvorliklarini quydagicha belgilab chiqish lozim: Birinchi o‗rinda – ichki siyosat va ijtimoiy vazifalar – shaxsning huquq va erkinliklarini himoya qilish, demokratik jamiyat va davlat asoslarini qurish turadi. Ikkinchi o‗rinda – erkin va samarali iqtisodiy rivojlanishni ta‘minlash, fuqarolarni farovonligini oshirishdir. Uchinchi o‗rinda – tashqaridan bo‗ladigan tahdidlardan, mustaqilligimiz, ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar natijasida erishilgan g‗alabalarimizni himoya qilish zarurati, ya‘ni tashqi tajovuzlarni to‗xtatib turish va milliy hududimizdan tashqarida hayotiy zarur manfaatlarni ta‘minlash turadi. Shunday qilib, hozirgi vaqtda O‗zbekiston Respublikasining iqtisodiy xavfsizligiga bo‗lgan bosh tahdidlar ichki sohada joylashgan va ijtimoiy-iqtisodiy, etnik, ekologik va boshqa mazmundagi ichki muammolar bilan belgilanadi. O‗zbekiston Respublikasi davlati uchun eng katta xavf-xatarni ichki tahdidlar tashkil etadi. Bu quydagi omillarning amal qilishi bilan izohlanadi: Ichki tahdidlar mamlakat iqtisodiy va ayniqsa, moliyaviy kuch-quvvatini zaiflashtirib, armiyani yangi tahdidlarini inobatga olgan holda saqlab turishga va modernizatsiyalashga xalal beradi. Tashqi qarzlarni o‗sishi davlatning iqtisodiy zaifligiga olib keladi. Tashqi qarzlar nafaqat byudjet tanqisligi muammosini hal 113 eta olmaydi, balki tashqi qarzlarga xizmat ko‗rsatishga sarflanadigan xarajatlarning ko‗payishiga olib keladi. Ichki tahdidlar, mamlakat ichida tovar ishlab chiqarishning ichki talabini qondirishga qodir emasligi iqtisodiyotning importga, tashqi bozorning tovar va moliyaviy sigmentlariga xos konyunkturasiga va birinchi navbatda, oziq-ovqat, mashina va uskunalar, xalqaro kreditlar borasidagi qaramlikka olib keladi. Davlat ichki tahdidlarini bartaraf eta olmasa, faol tashqi siyosat olib borishdan, mamlakat ichidagi tovar ishlab chiqaruvchilarni himoya qilishdan, raqobatbardosh mahsulotlar eksportiga ko‗maklashishdan, yangi tovar bozorlarini egallashidan mahrum bo‗ladi. Zaiflashib qolgan iqtisodiyot va nochor moliyaviy tizim sharoitida davlat xalqaro moliyaviy tashkilotlarga ta‘sir o‗tkazish imkoniyatini yo‗qotadi. Yüklə 13,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|