See discussions, stats, and author profiles for this publication at
-§. Iqtisodiy xavfsizlikka ta‘sir etuvchi ichki va tashqi
Yüklə 13,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.2-rasm. O‗zbekiston Respublikasida iqtisodiy xavfsizlikka ta‘sir etuvchi ichki tahdidlar.
|
4.2-§. Iqtisodiy xavfsizlikka ta‘sir etuvchi ichki va tashqi
tahdidlar Iqtisodiy tahdidlar umumlashtirilgan holda ichki va tashqi tahdidlarga ajratilib o‗rganiladi. Iqtisodiy tahdidlar mamlakat 102 iqtisodiyoti rivojiga, jamiyat, davlat, xo‗jalik yurituvchi subyektlar, fuqarolarning iqtisodiy manfaatlariga bevosita xavf tug‗diradi. Bu tahdidlar ijtimoiy takror ishlab chiqarishni izdan chiqarib, aholining turmush darajasini pasayib ketishiga olib keladi, jamiyat hayotida tanglik holatlarini keltirib chiqaradi, ijtimoiy barqarorlikka putur yetkazadi. Ichki tahdidlar jumlasiga mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishga qodir emasligi, taraqqiyotda innovatsion asoslarning zaifligi, qarama-qarshiliklar va ijtimoiy ziddiyatlarni hal etishda manfaatlar balansiga erisha olmaslik kabilar kiritiladi. O‗zbekiston Respublikasida barcha ichki tahdidlar quyidagi to‗rtta yirik blokka bo‗linadi. 4.2-rasm. O‗zbekiston Respublikasida iqtisodiy xavfsizlikka ta‘sir etuvchi ichki tahdidlar. Jahon narxlari va tashqi savdodagi o‗zgarishlar, kirib kelayotgan kapital (xorijiy investitsiyalar) hajmidan mamlakatdan chiqib ketayotgan kapital hajmining ortib ketishi, tashqi qarz miqdorining kattalashib ketishi, importga bog‗lanib qolish, O‗zbekiston Respublikasi iqtisodiy xavfsizligiga ichki tahdidlar Ishlab chiqarish va texnologik tavsifdagi tahdidlar Moliyaviy tahdidlar Tashkiliy huquqiy tahdidlar Ijtimoiy sohadagi tahdidlar 103 eksport tarkibida xomashyo mahsulotlari ulushining oshib ketishi tashqi tahdidlar qatoriga kiradi. Agar mamlakat ichidagi tahdidlarning oldi olinmasa, ular bartaraf etilmasa, ichki tahdidlar iqtisodiyotni tashqi tahdidlarga sezuvchan qilib qo‗yadi. Ichki tahdidlar davlatni iqtisodiy va moliyaviy jihatdan zaiflashtirib, harbiy sohada tahdidlarni kuchayishiga olib keladi. Davlatning iqtisodiy jihatdan zaif bo‗lishi mamlakatni xalqaro moliyaviy tashkilotlarga qaram bo‗lib qolishiga olib keladi. Bunda davlatning byudjet mablag‗lari ijtimoiy majburiyatlarni bajarishga, masalan, byudjet sohasi xodimlariga ish haqi to‗lash, pensiya, nafaqalar berishga ham yetmay qolishi mumkin. Ichki tahdidlar milliy tovar ishlab chiqaruvchilar tomonidan ichki talabni qondira olmaslik natijasida iqtisodiyotni importga, tashqi bozor konyunkturasiga bog‗liqligini kuchaytirib qo‗yadi. Davlatning ichki tahdidlarga qarshi turish qobiliyatining sust bo‗lishligi uni samarali tashqi siyosat olib borishdan mahrum qilib qo‗yadi va milliy tovar ishlab chiqaruvchilarni qo‗llab-quvvatlay olmaydi, raqobatbardosh mahsulotlar eksportini rag‗batlantirib, yangi tovar bozorlarini egallay olmaydi. Iqtisodiy xavfsizlikka tahdid soluvchi ichki omillarga quyidagilar kiradi: - ilgarigi tizimdan biryoqlama, tarkibi deformatsiyalashgan iqtisodiyotning meros qolganligi; - ko‗pchilik tarmoqlarning qoloq texnologik bazaga, yuqori energiya va resurs sig‗imiga egaligi sababli milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligining pastligi; - iqtisodiyotning yuqori darajada monopollashuvi; - yuqori darajadagi inflatsiya; 104 - infratuzilma obyektlarining yetarli darajada rivojlanmaganligi va mustahkam emasligi; - mineral xomashyo bazalarining kam o‗rganilganligi va xo‗jalik oborotiga tortilish imkoniyatlarining yetarli emasligi; - mamlakat ilmiy-texnika salohiyatining yomonlashuvi, fan- texnika rivojlanishining ayrim yo‗nalishlarida ilg‗or o‗rinlarning boy berilishi, boshqa faoliyat sohalarida intellektual mehnat obro‗sining (prestijining) tushib ketishi; - ichki bozorlardan chet el firmalari tomonidan vatanimizdagi tovar ishlab chiaruvchilar mahsulotlarining, shu jumladan, iste‘mol tovarlarining siqib chiqarilishi; - hududiy separatizm tendensiyasi va boshqarish qarorlarini qabul qilishda tarmoq lobbizmining yuqori darajadaligi; - investitsion faollikning pastligi; - kapital xarajatlar o‗rniga joriy xarajatlarni afzal ko‗rish; - sotsial konflikt (ziddiyat)larning kelib chiqish xavfining mavjudligi. Bunday ijtimoiy ziddiyatlar mehnatga haq to‗lash mexanizmining takomillashmaganligi, ishsizlik darajasining yuqoriligi, aholi o‗rtasidagi tabaqalanishning keskinlashib ketishi, aholi bilim darajasi va sifatining pasayishi tufayli vujudga keladi; Ichki omillar Biryoqlama, deformatsiyalashgan, qoloq iqtisodiyotning meros qolganligi Hududiy searatizm va lobbizmning yuqoriligi Milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligining pastligi Iqtisodiyotning yuqori darajada monopollashuvi Investitsion faollikning pastligi Ijtimoiy ziddiyatlar kelib chiqish xavfining mavjudligi Yuqori darajada inflyatsiya Qonunchilikning rivojlanmaganligi, huquqiy intizomning sustligi |