Şəki şəhər Mədəniyyət və Turizm şöbəsi Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana sistemi Metodika və biblioqrafiya şöbəsi

I Bölmə. Ə.b. Hüseynzadənin həyatı və yaradıcılığı

Əli bəy Molla Hüseyn oğlu Hüseynzadə 1864-cü il fevral ayının 24-də Salyan şəhərində anadan olmuşdur. İlk təhsilini Tiflisdə Qafqaz Şeyxülislamının ruhani məclisi yanında altısinifli dini mədrəsədə almışdır. 1875-1985-ci illərdə Tiflis şəhər gimnaziyasında rus, alman, latın dillərinə yaxından bələd olması ona Avropa mədəniyyətini öyrənməyə imkan yaratmışdır.

1885-1890-cı illərdə Sankt-Peterburq unversitetinin fizika və riyaziyyat fakultəsində təhsilini davam etdirmişdir. Tələbəlik illərində qafqazlı gənlərlə inqilabi hərakata qoşulmuşdur. Təqib oluduğu üçün universiteti yarımçıq buraxmış Türkiyəyə getmiş, İstanbul Darülfünün “Hərbi-Tibbiyə” fakultəsində təhsilini davam etdirmişdir. Türkiyə həyatı ilk günlərindən onun ictimai-ədəbi fəaliyyətini müəyyən bir istiqamətdə yönəltmişdir. 1895-ci ildə İstanbul Darülfünün dermatoloq ixtisası və təbib yüzbaşı rütbəsi ilə bitirmişdir.

Əmək fəaliyyətinə başladığı ilk illərdə həkimliklə yanaşı, elmi, ədəbi-bədii yaradıcılıqla da ciddi məşğul olmuşdur.

1897-ci ildə Türkiyə-Yunanıstan müharibəsi dövründə “Hilali-əhmər” (Qırmızı aypara) heyəti tərkibində İtaliyaya göndərmişlər. 1900-cü ildə müsabiqə yolu ilə İstanbul Darülfünün “Hərbi-Tibbiyə” fakultəsinin “Dəri zöhrəbi” xəstəlikləri kafedrasına professor köməkçisi seçilmişdir. Həkim M.Rəfi ilə yazdığı vəba və mikrobu (1900) tibbi səhiyyə kitabını, prof. Dr. Kamal Berksayla tərtib etdiyi Ensiklopedik tibbi lüğəti(1902), Siflis (1903) əsərini nəşr etdirmişdir. Ictimai-siyasi məzmunda publisistik məqalələri “Əli Turan”, “Əli Hüseyn Turan”, “Əli bəy Hüseynzadə”, “Əli Hüseynzadə”, “Səlyani”, “Ə.H.” imzaları ilə dərc olunmuşdur. Təqib olunduğuna görə doğma vətəni Azərbaycana qayıtmışdır. 1905-ci ildə Ə.Ağayevlə birlikdə “Həyat” qəzetinə, 1906-cı ildə isə “Fyuzat” jurnalına redaktorluiq etmişdir.

O, “Molla Nəsrəddin” jurnalını böyük maarifpərvər rolunu yüksək qiymətləndirmiş və burada öz rəsmləri ilə çıxış etmişdir. Onun çəkdiyi “Bibi Heybət məscidi”, “Şeyxülislamın portreti” əsərləri Bakıda R.Mustafayev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət muzeyinin daimi eksponatıdır.

1910-cu ildə Türkiyəyə köçmüş, ömrünün sonunadək mühacirətdə yaşamışdır. Orada pedaqoji, elmi və ictimai-siyasi fəaliyyətini davam etdirmişdir. 1926-cı ildə Bakıda I Ümumittifaq türkoloji qrultayda istifadə etmişdir. Məhz bu zaman “Qərbin iki dastanında türk” adlı əsəri kitab şəklində buraxılmışdır.

1940-cı il mart ayının 17-də, 78 yaşında İstanbulda vəfat etmişdir, Qaraca Əhməd qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur.

1994-cü ildə Salyanda heykəli ucalmışdır.