Səlahəddin Xəlilov

Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri 
 
 
- 138 -
lemlərinin  həllinə  məhz  gənc  alimlərin  təşəbbüs 
göstərməsi heç kəsdə inamsızlıq doğurmasın. 
Belə bir cəhət də nəzərə alınmalıdır ki, nəinki 
problemlər, elmin özü də getdikcə qocalır. Görkəm-
li  fizik  Maks  Delbryukun  dediyi  kimi,  elm  qocalır, 
cəmiyyət  isə  cavan  qalır.  Elmin  nailiyyətləri  üst-
üstə  toplanır,  elmi  informasiya  çoxalır,  nəhəng  elm 
ağacı  bar  gətirdikcə  başı  aşağı  əyilir.  Cəmiyyət  isə 
getdikcə  yeniləşir,  nəsillər  bir-birini  əvəz  edir.  Hər 
yeni alim nəsli qarşısında daha mürəkkəb, daha cid-
di  problemlər  durur.  Belə  bir  şəraitdə  gərək  yeni 
nəslin tədqiqat imkanları da daim artsın.  
Bəs, bu imkanları necə artırmaq olar? 
Bəlkə  yeni  nəslin  elmi  tədqiqat  imkanları  ge-
netik  yolla  artır?  Xeyr.  Müşahidələr  göstərir  ki,  in-
sanın intellektual imkanı çox ləng inkişaf edir. Mə-
sələn,  yeni  erada  bu  sahədə  nəzərə  çarpacaq  təka-
mül  hiss  olunmur.  Qalileyin  Aristotelə  və  ya  Eyn-
şteynin Qalileyə nəzərən intellektual üstünlüyündən 
danışmaq  üçün  heç  bir  əsas  yoxdur.  Bununla  belə, 
Qaliley  Aristotelə,  Eynşteyn  isə  Qalileyə  düzəliş 
vermişdir.  Məsələ  burasındadır  ki,  intellektual  sə-
viyyəsindən  asılı  olmayaraq  hər  sonra  gələn  nəsil 
əvvəlki nəsildən miras qalmış daha mükəmməl elmi 
aparata  və  metodlara  yiyələnmiş  olur.  Bu  da  prob-
lemlərə  daha  dərin  nüfuz  eləmək  imkanı  yaradır. 
Digər  tərəfdən,  qabaqcıl  ölkələrdə  elmin  sosial 
strukturu  getdikcə  təkmilləşir,  əmək  bölgüsü  güc-

---

Elm və təhsil 
 
 
- 139 -
lənir,  alimlər  kənar  qayğılardan  azad  edilirlər.  Bir 
sözlə,  bioloji  genetika  xüsusi  rol  oynamasa  da,  so-
sial-mənəvi  genetika  inkişafın  əsas  hərəkətverici 
qüvvəsi kimi çıxış edir.  
Deməli,  elmin  inkişafına  yönəlmiş  dövlət  si-
yasətindən,  sosial  elm  sisteminin  nə  dərəcədə  sə-
mərəli  təşkil  olunmasından  çox  şey  asılıdır.  Bizim 
respublikada  bu  sahədə  vəziyyət  hələ  çox  ağırdır. 
Elm  adamı  ancaq  öz  başını  dolandırmaq  haqqında 
düşünməli olur. Alimin vətəndaşlıq mövqeyini fərdi 
hadisə  kimi  başa  düşənlər  səhv  edirlər.  Ayrıca  bir 
alim nə qədər böyük qeyrət sahibi olursa-olsun, heç 
bir böyük problemi həll edə bilməz. "Tək əldən səs 
çıxmaz" hikməti eyni dərəcədə elmə də aiddir. Adə-
tən  böyük  kəşflərdən,  dünya  miqyaslı  elmi  nailiy-
yətlərdən  danışarkən  gənclərin  yadına  qeyrət  his-
sini, milli iftixar hissini də salmağı unutmurlar. La-
kin  unudurlar  ki,  elm  sosial  hadisədir.  Bizim  elmi 
sahədə  geri  qalmağımız  gənclərimizin  intellektual 
potensialının və ya qeyrət hissinin zəifliyinə dəlalət 
etmir.  Elm  meydanı  güləş  meydanı  deyil.  Halbuki, 
müasir  dövrdə  hətta  güləşdə  və  boksda  da  mübari-
zənin taleyi rinqdə deyil, bundan xeyli əvvəl – pro-
fessional  məşqçi  məktəbinin  müntəzəm  fəaliyyətin-
də,  kadrların  seçilməsi  və  tərbiyəsi  prosesində  həll 
olunur.  Elm  üçün  kadr  hazırlığı  nəinki  aspirantura-
dan  və  ya  ali  məktəbdən,  hətta  lap  orta  məktəbdən, 
bağçadan başlanır. Ona görə də, milli elmi kadrların 

---