Seminar mashg’ulotlari 1-mavzu. Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli Muhokama uchun savollar

10-MAVZU. MANTIQ ILMINING PREDMETI, ASOSIY QONUNLARI.
TUSHUNCHA TAFAKKUR SHAKLI SIFATIDA 
142 
XA (x) ifoda quyidagicha o‘qiladi: «Hamma X A xossasiga ega». Klassik 
mantikqa ko‘ra, agar bu ifodalar arifmetika aksiomalariga mos kelsa, to‘g‘ri (chin) 
deb qabul qilinadi. Matematika uchta musbat sonlarning bir butuni h dan tuzilgan, 
uni 

Klassik 
mantiqqa 
asoslangan 
matematikada 
v) 
chin 
(to‘g‘ri) 
hisoblanadi. 

A (h)ning tashkil topish usuli qiziqtirmaydi. Intuitiv mantiqda bu 
sonning tuzilish usuli ma’lum bo‘lgandagina AxA (X) ifodasi chin (to‘g‘ri) 
hisoblanadi. A ning to‘g‘riligidan (chinligidan) V ning to‘g‘riligini bevosita 
keltirib chiqarish metodi ishlab chiqilgandagina, implikatsiya (a
Konsruktiv mantiq – hozirgi zamondagi matematik mantiqning asosiy oqimlaridan 
biri. Bu mantiq konstruktiv matematikaga asoslanib, intuitiv mantiq qoidalarini 
tanqidiy o‘rganish asosida paydo bo‘lgan. Mantiqdagi bu oqim ham Kantor 
to‘plam nazariyasidagi paradoksni hal qilishga urinish asosida paydo 
bo‘ldi.Konstruktiv mantiq real voqelikda mavjud bo‘lmagan ham, lekin fikrda 
qurish mumkin bo‘lgan ob’ektlarni mantiqiy taxlil qiladi. Xususan, Sokrat 
mayovtika usulini, Demokrit “Kanon”da (kanon – mezon, qoida) tayyor 
bilimlarning chin yoki xatoligini aniqlaydigan usullarni ishlab chiqqan, Arastu 
“Organon”ida (organon – bilim quroli) fikrni mantiqan to‘g‘ri qo‘rish va bilimlarni 
hosil qilish vositalarini tadqiq etadi. Keyinchalik mantiq qonunmi yoki organonmi 
? degan savol mantiqda keng muhokama qilingan. 
Logitsizm – bu oqim ham Kantor to‘plam nazariyasidagi paradokslarni hal qilishga 
intilish asosida vujudga kelgan. Logitsizm ham noklassik mantiqning tarmog‘i 
bo‘lib, mantiq ilmini matematikadan ustun qo‘yishga intilgan oqimdir. Bu tarmoq 
vakillari matematika va mantiq ikki xil fan emas, balki bitta yagona fandir, deb 
ta’kidlaydilar. Matematikani mantiq doirasiga to‘laligicha kiritish mumkin, buning 
uchun xech qanday qo‘shimcha tushunchalar talab qilinmaydi deb ko‘rsatadilar. 
Bu fikr matematik haqiqatni aniqlashda juda katta ahamiyatga ega edi. Matematika 
rivoji uchun boshqa fanlarga nisbatan mantiq juda katta ahamiyat kasb etadi. 
Undagi teoremalar, aksiomalar kuchli mantiqiy asosga ega. Matematika qadimdan 
mantiqan izchil fan deb hisoblangan. Biroq matematikani mantiq ilmi bilangina 
izohlash mumkin emasligini ko‘pchilik matematik va mantiqshunoslar tan 
olishadi.
Logitsizmni XVIII asr nemis faylasufi Leybnits boshlab bergan bo‘lib, uni XX asr 
ingliz faylasufi B. Rassel nixoyasiga etkazdi. G. Frege, D. A. Bochvar, A. Chyorch 
kabi matematik va mantiqshunoslar B. Rassel karashini keskin tanqid qildilar va 
noklassik mantiqni boshqa yo‘nalishlarda rivojlantirdilar. 
Mantiq bilish, to‘g‘ri fikrlash metodlarini o‘rganuvchi fandir. Ilmiy bilish 
jarayonida metod muammosi qadimgi davr falsafasida qo‘yilgan.Xususan, Sokrat 
mayevtika usulini, Demokrit “Kanon”larda (kanon-mezon, qoida) tayyor 
bilimlarning chin yoki xatoligini aniqlaydigan usullarni ishlab chiqqan. Aristotel 
“Organon”ida (organon-bilish quroli) fikrni mantiqan to‘g‘ri qurish va chin bilim 
hosil qilish vositalarini tadqiq etgan. Keyinchalik mantiq kanonmi yoki 
organonmi?, degan savol mantiqda keng muhokama qilingan. 

---