SəRBƏst iŞ kafedra : Kİmya və Bİologiya iXTİsas: Bİologiya müƏLLİMİ FƏNN: Mİkrobiologiya qrup: 324 MÜƏLLİM:İ. KƏmalə TƏLƏBƏ: V. HÜMBƏt mövzular

4.Mikroorqanizimlər arasında qarşıllqlı münasibət
Müxtelif qruplara aid olan mikroorqanizmlor arasında təbii raitdə yaranmış müeyyen münasibətler onların mürəkkəb mikro- biosenozda yaşamasını təmin edir. Bele münasibetlərin xarakter inkişaf edən növün bioloji xüsusiyyəti, onların sayı, mühitdə qi- dalı maddelorin varlığı, onun fiziki, kimyəvi vəziyyəti və s. ile müəyyən olunur. (Mikroorqanizmler de digər canlılar kimi yaşadıqları mühitdə özlerinin həyat fəaliyyətində tekca mühitlə deyil, hotta bir-birile də müeyyen qarşılıqlı münasibətdə olur. Onlar arasında qarşılıç münasibət simbioz, metabioz, satellitizm, feqiblik ve s. xūs siyyətli ola bilir. (1 Simbioz (symbiosis – müşterək hayat; yunan sözündən gö- türülmüş və 1879-cu ilde Debari elmə daxil etmişdir). Bu müna- sibət zamanı iki müxtəlif növdən olan mikroorqanizmlər bir- birinin yaşaması üçün şərait yaradaraq, inkişaflarına mane olma- dan müştərək həyat keçirirlər. Mikroorqanizmlər arasındakı simbioza müxtelif qruplar ara sında - bakteriyalar, aktinomisetlər, kif göbələkləri, yosunla, göbələklər və s. təsadüf olunur. Aerob bakteriyalarla anaerobla rin tebii şəraitdəki simbioz münasibetini ilk dəfe L.Paster hola 1863-cu ilde müşahidə etmişdir. Simbioz münasibəte misal ola- raq süd turşusuna qicqirma əməle gətirən bakteriyalarla mayz göbələklərinin birgə fealiyyətləri nəticəsində əmələ gəlmiş kefir
donəsini göstərmək olar. Burada bakteriyalar yaşadıqları mühiti turşulaşdırmaqla maya göbəleklərinin inkişafı üçün əlverişli şə- rait yaradır. Göbelekler iso mühiti vitaminlər, amin turşuları və digar mehsullarla zonginleşdirir ki, onlardan süd turşusu bakte- riyaları istifade edir. Homin mikroorqanizmlor arasındakı müna- sibət bezen çox möhkom olur ve naticede onlar birlikdə kefir denesi kimi vahid orqanizmi emele getirirlər/ Digər misal: sirka turşusu bakteriyaları ile maya göbələkləri simbioz münasibetdə vàhid orqanizm kimi yaşayır ki, bu da «çay göbeləyi» adı ilə meşhurdur. Bü növ simbioz munasibetin başqa misalına torpaqda yaşayan bəzi aerob mikroorqanizmlərlə anareoblar arasında rast gəlmək olur. Anaerob bakteriyalardan Clostridium pasteurianum molekulyar oksigenle birlikdə olan molekulyar azotdan istifadə etmelidir. Ona göre de bunun ətrafında olan Bac. glosteroides, Bac. subtilis və s. havanın oksigenini mənimsəyir və belelikle də anaerob bakteriyanı oksigenden qoruyub, -onun yaşaması üçün şərait yaradır. Anaeroblar da havadan fiksə etdikləri azotu, üzvi azotlu birleşmə halında aerobların istifadəsinə verir. Şimhioz münasibete hetta göbələklərlə yosunlat arasında da rast gəlmek olur ki, bunun da nəticesində tamamilə yeni orqa- nizm- şibyələr meydana çıxmışdır.