Sərbəst iş No 1 Qrup: 579a Tələbə: Həsənov Hüseyn Fakültə: Maşınqayırma və robototexnika

Azərbaycan respublikası Təhsil Nazirliyi

Azərbycan Texniki Universiteti

Fənn: Maşın və mexanizmlərin dinamikası

Kafedra: Maşın və mexanizmlər nəzəriyyəsi

Sərbəst iş No 1

Qrup:579a

Tələbə: Həsənov Hüseyn

Fakültə: Maşınqayırma və robototexnika

İxtisas: Mexatronika və robototxnika mühəndisliyi

Müəllim: Əzizov Əzizağa

Maşınların növləri

Tətbiqi mexanikaya daha geniş elmin– maşınşünaslığın tərkib hissəsi kimi baxmaq olar. Maşınşünaslıq özündə tətbiqi mexanikadan əlavə maşınların layihələndirmə nəzəriyyəsini və maşinların istehsal texnologiyasını da birləşdirir. Maşınların layihələndirilməsi prosesində aşağıdakı vacib məsələlərə diqqət yetirilməlidir: - gücün və məhsuldarlığın yüksəldilməsi; - faydalı iş əmsalının artırılması; - işin yerinə yetirilmə dəqiqliyinin yüksəldilməsi; - avtomatlaşdırma və mexanikləşdirmə səviyyəsinin yüksəldilməsi; - standartlaşdırma və unifikasiya səviyyəsinin artırilması; - maşının iş prosesinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi; - erqonomiklik, kompaktlıq və estetiklik. Müasir texniki sistemlərin tərkibinə maşınlar, maşın-aqreqatlar, mexaniki tərtibatlar, robototexnik sistemlər, cihazlar və s. 10 daxildir. Maşın məfhumu müxtəlif növ və çox geniş sayda obyektləri əhatə edir. Maşınlar aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirirlər: - insanın fiziki əməyini yüngülləşdirir və ya onu tamamilə əzəz edirlər; - insanin zehni işini yüngülləşdirirlər – lazımi riyazi əməliyyatlar aparır və ya insan tərəfindən daxil edilmiş alqorit əsasında nəticələrin alınmasını təmin edirlər; - insanın ayrı-ayrı üzvlərinin funksiyalarını yerinə yerinə yetirirlər (məsələn manipulyator mexanizmləri, süni urək, pro-tez və s.); - nəzarətetmə, tənzimləvə və s.funksiyaları yerinə yetirirlər. Beləliklə maşına belə tərif vermək olar: İnsanın fiziki və zehni əməyini yüngülləşdirmək məqsədilə yaradılan, enerjini, materialı və informasiyanı çevirən, mexaniki hərəkət edən qurgulara maşın deyilir. Yerinə yetirdikləri işin xarakterindən asılı olaraq maşınlar aşağıdakı qruplara bölünürlər. 1. Energetik maşınlar. Enerjinin bir növünü digər növünə çevirirlər. Öz növbəsində iki yerə bölünürlər. a) Mühərrik-maşınlar. Hər hansı bir enerji növünü mexaniki enerjiyə çevirən maşınlara deyilir. Məsələn, elektrik mühərriyi elektrik enerjisini mexaniki enerjiyə, daxiliyanma mühərriyi yanacağın yanmasından əmələ istiliyi mexaniki enerjiyə çevirir. b) Generator-maşınlar. Mexaniki enerjini digər enerji növünə çevirən maşınlara deyilir. Məsələn, elektrik generatoru mexaniki enerjini elektrik enerjisinə çevirir. 2. İşlək maşınlar. Materialın forma və vəziyyətini dəyişən maşınlara deyilir.İki qrupa bölünürlər. a) Texnoloji maşınlar.Bunlar müəyyən texnoloji prosesi yerinə yetirməklə materialın forma və xassələrini dəyisirlər, məsələn metalyonan, ştamplama və presləmə dəzgahları və s. Qeyd etmək lazımdır ki, işlək maşınlar yalnız mühərrik-maşınlarla birgə işləyə bilərlər. b) Nəqliyyat maşınları.Materialın vəziyyətini dəyişirlər, məsələn qaldırıcı kran, lift, konveyer, avtomobil və s. 3. İnformasiya maşınları. Müxtəlif informasiyaların çevrilməsi üçün istifadə olunan maşınlara deyilir. Qeyd etmək lazımdır 11 ki, komputerlərə maşın demək əslində bir qədər doğru deyil, çünki bunlarda mexaniki hərəkət mövcud olan qurğularda köməkçi əməliyyatlar yerinə yetirilir. Mexaniki hərəkət mövcud olmadan enerji mübadiləsi olan qurğulara aparat deyilir (məsələn, kimyəvi rektifikasiya qurğusu, buxar qazanı və s.). Konstruktiv birləşdirilmiş maşınlar sırasına, yəni mühərrikdən, ötürücü qurğulardan və işlək maşindan ibarət olan sistemə aqreqat deyilir (məsələn, turbogenerator, gəmi dizel-elektrik qurrğusu və s.). Eyni zamanda muəyyən ardıcıllıqla emal işləri aparan işçi maşınlar toplusundan ibarət olan maşin aqreqatına kombayn deyilir. Əməliyyatları insanın iştirakı olmadan müstəqil yerinə yetirən maşinlara avtomat maşınlar deyilir. Əməliyyatların bir hissəsini müstəqil yerinə yetirən maşınlara isə yarımavtomat maşınlar deyilir. Tələb olunan texnoloji prosesi müəyyən ardıcıllıqla yerinə yetirən avtomat maşınlar kompleksinə avtomatik xətt deyilir. Ölçmə, nizamlama, tənzimləmə, nəzarətetmə, qeydetmə, idarəetmə və bir sıra başqa funksiyaları yerinə yetirən qurğulara cihaz deyilir. Cihazlar da yerinə yetirdikləri funksiyalardan asılı olaraq qruplara bölünürlər. Verilmiş şəraitdə, verilmiş funksiyanı yerinə yetirən fiziki cisimlər yığımına qurğu deyilir. Maşın və cihazların əsasını mexanizmlər təşkil edir (beşinci fəsildə mexanizmlər haqqında geniş məlumat veriləcəkdir) . Bütün maşın və mexanizmlər təyinatlarına, istifadə sahələrinə, idarə olunma üsuluna, intiqalın növünə görə də qruplara bölünürlər. Maşınları xarakterizə edən parametrlər ümumi və spesifik olurlar. Ümumi parametrlər dedikdə məhsuldarlıq, güc, faydalı iş əmsalı, işçi orqanın sürəti, kütlə, qabarit ölçüləri və s. başa düşülür. Spesifik parametrlər yalnız müəyyən növ maşınlara aid olurlar. Məsələn, yükqaldırma maşını üçün yükün qaldırılma hündürlüyü, kompressor üçün havanın təzyiqi və s.