SəRBƏst iŞLƏr fəNN: multikulturaliZMƏ GİRİŞ

5. DÜNYA DİNLƏRİ

Bəşər tarixində elə bir dövr olmuşdur ki, insanlar dinin nə olduğunu bilməmişlər. Sonralar bu və ya digər səbəblər nəticəsində insanlarda dini etiqad meydana gəlmişdir. Bəzi mütəfəkkirlər dini təsəvvürlərin əmələ gəlməsi barədə fikir söyləyərək sübut etməyə çalışmışlar ki, insanın fövqəltəbii qüvvələrə inamı onun təbiət hadisələri qarşısında acizliyindən yaranmışdır. İnsan öz fəaliyyətinin uğurunu müstəqil surətdə təmin edə bilməyəcəyini yəqin etdikdən sonra öz həyatının axarını fövqəltəbii qüvvələrin ümidinə qoymağı yeganə çıxış yolu seçmişdir.

Tarixin müxtəlif dövrlərində bəşəriyyət dinə və dini inanclara münasibətini bildirməyə çalışmışdır. Din dünya xalqlarının tarixində mühüm yer tutur, bütün qitələrin xalqlarının həyatında mövcuddur. İnsan doğulanda da, dünyadan gedəndə də dini mərasimlər icra olunur. Bir çox ölkələrdə etika, əxlaq qaydaları dini xarakter daşıyır. Memarlıqda, heykəltəraşlıqda, rəngkarlıqda əldə olunmuş nailiyyətlər din ilə əlaqədardır.

Din həm də siyasətdir. Səlib yürüşlərində iştirak edənlər özlərinin istilaçılıq niyyətlərini Allahın adı ilə həyata keçirirdilər. Şərq ölkələrində müxtəlif dini qruplaşmalar arasında mübarizə dəfələrlə qanlı müharibələr ilə nəticələnmişdi.

Hər bir din öz bənzərsizliyi ilə əlamətdardır. Müasir dünyada çox sayda müstəqil dini birliklər mövcuddur. Afrikanın Böyük Səhranın cənubundakı ölkələrinin bir çoxunda və dünyanın bir sıra regionlarında qorunub saxlanmış qəbilə kultları da nəzərə alınsa, dini birliklərin sayı yüz minlərlə ölçülər. Ancaq mahiyyətinin dərinliyi və genişliyi baxımından dünyada üç cahanşümul din mövcuddur: xristianlıq, buddizm və islam.

Din dedikdə insanın mənəvi mədəniyyətinin mühüm elementlərindən biri nəzərdə tutulur. Onun əsasını insanın ilahi qüvvəyə - bir olan Allaha inamı təşkil edir. Din insanların mənəvi birliyidir. Dinin cəmiyyətdə və məişətdə rolu böyükdür. Qərbin iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrində kilsə, xüsusilə katolik kilsəsi özünü böyük bankir, torpaq sahibi kimi apararaq siyasətə, tərbiyəyə, məktəb təhsilinə, həyatın bir çox digər sferalarına təsir göstərir. Bu, sosializm sistemi dağılandan sonra "dini bum" hökm sürən keçmiş sosialist ölkələrinə də aiddir. Ümumi mədəniyyət və maarif səviyyəsinin aşağı olduğu inkişafa başlayan ölkələrdə dinin təsiri xeyli dərəcədə böyükdür. Buna görə də əhalinin dini tərkibi ilə tanışlıq dövrümüzün bir çox proseslərini və hadisələrini anlamaq üçün vacibdir.

Buddizm və lamaizm mənsubiyyətliləri (onların sayı 350 milyon nəfərdir) Çində, Monqolustanda, Yaponiyada, Myanmada (keçmiş Birmada), Tailandda, Vyetnamda, Kambocada, Laosda, Malayziyada, Şri-Lankada, Rusiyanın Buryatiya və Tuva əyalətlərində məskunlaşmışlar.

Sintoizmin əsasını yapon imperatorunun hakimiyyətinin ilahi təbiətli olması təşkil edir. Sintoizmdə elan edilir ki, imperatorların içində yaşayan allahlar onların (imperatorların) fəaliyyətini istiqamətləndirir. İmperator sülaləsinin arasıkəsilməzliyi ideyası da buradan irəli gəlir. Sintoizm fəlsəfi məktəbləri ideologiyanın kokutay adlı daha bir hissəsini formalaşdırır.

Dindarların sayına görə ən böyük müsəlman ölkələrindən biri İndoneziyadır. Həmin ölkədə 150 milyona yaxın müsəlman yaşayır.

Xarici Avropada buddizm, konfusiçilik, sintoizm, iudaizm, habelə Filippində, Livanda (islam dini ilə birlikdə) və Kiprdə xristianlıq yayılmışdır.

Bu il iyun ayının əvvəlində ABŞ Prezidenti Barak Obama Yaxın Şərqə rəsmi səfəri ərəfəsində Fransanın Canal+ telekanalına verdiyi müsahibədə demişdir ki, Amerika Birləşmiş Ştatları dünyada ən böyük islam ölkələrindən biridir. Bu bəyanat bəzi qəzetçilərin təəccübünə səbəb olsa da, prezidentin müvafiq kəlamlarını təkzib etməyə çalışmamışdılar. Ona görə ki, ABŞ konstitusiyasına kilsənin dövlətdən ayrılması barədə vaxtilə verilmiş birinci düzəlişdə ABŞ-ın xristian ölkəsi , yaxud hər hansı bir din mənsubiyyətli ölkə olması barədə fikir söylənilməmişdir.

Müsəlman dini digər dini sistemlərdən xeyli sonra meydana gəlmişdir. Və buna görə də həyata keçirə biləcəyi imkanları tükənməzdir. İslam həmişə tərəqqidə olduğu üçün müasir dünyamızda fəal rol oynayır.

İslamın həyatiliyi, bir çox Qərb mütəxəssislərinin fikrinə görə, Şərq ölkələrinin uzun müddət müstəmləkə əsarətində qalmasına baxmayaraq öz mövqeyindən çəkilməməsidir. Onun çevikliyi vaxtı yetişmiş problemlərin gecikdirilmədən həllinə maneə törədə biləcək mərkəzləşdirilmiş ruhani təşkilatının yoxluğu ilə əlaqədardır.

İslamın totallığı (ümumiliyi) deyildikdə, Qərb alimləri dindarların həyat fəaliyyətinin bütün sferalarında islam dininin oynadığı müsbət rolu başa düşürlər. Bu, təkcə din deyil, həm də iqtisadi və sosial qurumdur, idarəetmədir, ailədir, məişətdir. Müsəlman hüquq kodeksi olan Şəriət həm hüquqi, həm də əxlaqi münasibətləri müəyyənləşdirir. Bütün bunlar islamın sağlam həyat tərzinin, yəni, adamların dünyagörüşünün və davranışının tənzimləyicisi kimi də ciddi rolundan xəbər verir.
№