Seyismik bekkem imaratlardi izertlew metodologiyasi Seyismik Bekkem maratlardi joybarlaw qagiydalari

Reje

1)Seyismik bekkem imaratlardi izertlew metodologiyasi

2)Seyismik Bekkem maratlardi joybarlaw qagiydalari
3)Imarat ham Inshaatlardi seyismik qorgaw

Jay hám qurılıslaming jer silkiniw waqtı daǵı seysmik-zorıqqan jaǵdayın jer silkiniw procesi waqtında dizimnen ótkeriw arqalı úyreniw zárúrli áhmiyetke iye esaplanadı. Biraq bolajaq jer silkiniw waqıtı, oshaq o'mi hám tereńliginiń uǵımsızlıǵı máseleni sheshiwge tosqınlıq etedi. Búgingi kúnde jer silkiniw prognoz qılıw mashqalası tolıq yechilrnaganligi sebepli, jay yamasa qurılıslaming tábiy (tektonik) jer silkiniw waqtı daǵı

jaǵdayın tikkeley instrumental úyreniw múmkinshiligi joq.
Jay yamasa qurılıslaming seysrnik-zorıqqan jaǵdayın teoriyalıq
tárepten izertlew keń diapazonlı jónelis bolıp, izertlewshi
aldında keń múmkinshilikler ashadı. Teoriyalıq izertlewlami aparıwdan maqset, tábiyaatda gúzetiletuǵın processlami múmkinshiligi barınsha umurnlashtirish, olar arasındaǵı baylanısıwlami anıqlaw, jumısshı gipotezalardan kóbirek juwmaqlar keltirip shıǵarıwdan ibarat. Basqasha aytqanda, bul halda fanda qabıl etilgen gipotezalar analitik
kózqarastan rawajlantiriladi hám nátiyjede qurılıp atırǵan rnuarnmo teoriyası arqalı mashqalaǵa baylanıslı processlami tolıq prognoz (boljaw ) etiledi harnda túsintirip beriledi.
_
Ma'iumki, teoriyalıq tárepten esaplawda jay konstruksiyalaridagi seysmik-zorıǵıw hám kernewlami anıqlawda, kúsh hám
qurılıs rnateriallarining rne'yoriy bahalarınan paydalanıladı.
Bunda ulaming rne'yoriy bahaların rna'ium koefficiyentlerge
kóbeytiw arqalı oradagi farqni kemeytiwge háreket etiledi.
AsIida bolsa qandayda bir konstruksiya yamasa qurılıs júk kóteriw qábliyeti
anıqlanǵanda hám ulaming seysmik tásirden zorıqqan -deformatsiyalangan jaǵdayı kúsh hám materialdıń haqıyqıy xarakteristikaları
menen jumıs kóriledi. Bul jerde sonı da aytıw kerek, materialdıń haqıyqıy xarakteristikaları mudami ulaming normativ bahalarınan parq etedi. Biz joqarıda " materiallar qarsılıgı", " elastiklik teoriyası"
hám basqa pánlerde uyreniletuǵın obiekt materialı pútin, bir jınslı hám izotrop dep qaraIishini aytıp ótkendik. AsIida bunday ideallastırıw ma'ium dárejede qátelikke alıp keledi hám ulami esapqa alıw kerek, yaǵnıy :
- material pútinliginiń haqıyqatlıqtan ayırmashılıǵı ;
- material bir jınslılıǵınıń obiektiv jaǵdaydan ayırmashılıǵı ;
- materialdıń anizotropik qásiyetleri;
- qospa túrli materialdan etilgen kesimlaming túrlishe islewi sıyaqlı ayırmashılıqlar teoriyalıq ilimiy-izertlew jumıslarınıń ma'ium dárejede aljasıqlarına alıp keledi.
Bul qáteliklami joytıwda tájiriybelik izertlewlerden paydalanıladı. Tájiriybelik izertlewler, ádetde, ekige ajratıladı :
- laboratoriya sharayatında mode Ida ótkeriletuǵın tájiriybelik izertlewler;
- naturaviy túp jaǵdayında ótkeriletuǵın tájiriybelik izertlewler.
Naturada túp jaǵdayında sınap kóriw asa qıyınshılıq tuwdıratuǵın
hám ekonomikalıq tárepten júdá qımbatqa túsetuǵın, gidrotexnikalıq imaratlar (GES hám sh. k.), úlken kólem degi unikal binD yamasa imaratlar
laboratoriya sharayatında modelde (kishreytirilgen ólshemde) sinaladi. Naturaviy túp jaǵdayında ótkeriletuǵın tájiriybelik izertlewlerde binD yamasa qurılıs túp jaǵdayındaǵı geometriyalıq ólshemlerde sinaladi.
Bunda binD yamasa imaratlar haqıyqıy jumıs sharayatında uyreniledi hám esap sxemaları, haqıyqıy jumıs sharayatı arasındaǵı uǵımsızlıq bahaları anıqlanıladı hám de kemeytiriledi.
Jay yamasa imaratıar seysmik-zorıqqan jaǵdayı modelde úyrenilganda terbelisler modellami terbelis platformalarida jaylastırıw, vibratsion mashinalar, centrifuga apparatları yamasa basqa
háreketleniwshi predmetler (júkler, grunt daǵı jarılıwlar hám sh. k)
járdeminde am alga asıriladı. Bul usıldıń kemshiligine tebranuvchi
platformalaming, vibratsion úskenelaming qımbatliligini búydew
múmkin. Modelde ótkeriletuǵın tájiriybelerde ámelge asırilatuǵın
jasalma terbelisler túp haldaǵı seysmik terbelislerden baribir parq
etedi. Sol sebepli jetilisken hám tábiy seysmik tásir procesine bawırlas jaǵday - bul binD hám qurılıslami naturaviy túp
jaǵdayında úyreniw bolıp tabıladı. Túrli grunt hám jer astı suwi sharayatında binD yamasa
dóretpe-otlaming tebranma háreketi parametrlerin anıqlaw binD (yamasa dóretpe-at ) seysmik bekkemligin izertlew qılıwdıń eń jetilisken usılı esaplanadı. Bulardan tısqarı, teoriyalıq tárepten alıp barılıp atırǵan ilimiy izertlew nátiyjeleri joqarı dárejede zamanagóy talap dárejesinde alıp barılatuǵın naturaviy atız sharayatındaǵı tájiriybelik izertlewlerge izbe-iz tekserilgennen keyin ǵana ámeliyatqa qollanıladı.
Jay yamasa qurılıslami túp jaǵdayında naturaviy sınap kóriwde obiekt vujudga keltiriledi.
Birinshi keltirilgen (model) usılda binD yamasa qurılıs seysmikzo'riqqan jaǵdayı úyrenilganda obiekt zorıqqan -deformatsiyalangan jaǵdayın shegaralıq bahaǵa jetkiziw múmkinshiligi ámeldegi boladı.
Ekinshi usılda bolsa binD yamasa qurılıstıń kishi terbelisler jaǵdayı daǵı seysmik-zorıqqan jaǵdayı uyreniledi hám bunda úyrenilip atırǵan obiekt seysmik zorıqqanlıq dárejesi shegaralıq jaǵdaydan talay
uzaq boladı.
Joqarıda alıp kelgenimizdek, binD hám imaratlardı jer silkiniw tásirinen seysmik qorǵaw (ceiicMoH30 JUIUHSI) eń eski hám aktiv seysmik qorǵawdıń eń perspektivalı usılı bolıp tabıladı. Ímaratlardı seysmik qorǵaw qılıw usılı onı ámelge asırıw konstruktiv sheshimine kóre tómendegi túrlerge ajratıladı :
Ímaratlar tómengi qabatı júk kóteriw negizi mayısqaq sistemaları.
Ótken ásirdiń 30 -jıllarında ımaratlardı onıń birinshi yamasa jertóle bólegin mayısqaq qiJib tayarlaw arqalı seysmik tásirden qorǵaw qılıw ideyası i1geri surildi. Tómengi qabatı mayısqaq etip islengende ımaratlar seysmik reaksiyası mudami taza konstruktiv sxemalı ımaratlarnikidan kishi bolıwı bul usılda tiykar etip alınǵan
Bınalaming birinshi qabatın mayısqaq etip orınlawda seysmik tásir tolqın xarakterin esapqa alıw kerek, keri jaǵdayda bınanıń birpara bólimlerinde intensiv aylanba háreket esabına zorıǵıwlar
ápiwayı bınalamikidan da artpaqtası múmkin.
Sırt elde (Angliya, Fransiya, AQSH, Jańa ZeUandiya) bınalami seysmik qorǵawda jay tiykarı hám ústki júk kóteriwshi konstruksiyası arasına o'matiladigan rezino-metall tayanshlardan keń paydalanılıp atır.
. Daslep bul konstruksiyalar kópir tayanshların seysmik qorǵawda isletilingen bolsa, keyinirek bunday
konstruksiyalar bınalami seysmik qorǵawda keń qo'Uanila
baslandı.
Suwretde keltirilgen Fransiyada islep shıǵılǵan GAPEC tipidagi seysmik qorǵaw tayansh sisteması qatlam konstruksiyasınan hám
qatlamlar polat Iistlari hám neopren materialınan ibarat esaplanadi.
Bul túrdegi tayanshlar neopren materialınıń elastiklik qásiyetleri sebepli qısılıwǵa, sozılıwǵa hám búklemge joqarı bekkemlikke iye boladılar.
Fransiyada Lambesk qalasında qurılǵan úsh qabatlı mektep
qurılısında (mekteptiń plandaǵı ólshemleri 77, 5 x30, 5 m) bul túrdegi seysmik qorǵaw tayanshlarınan paydalanılǵan. Konstruktiv kózqarastan GAPEC seysmik qorǵawlagichlarga uqsas bolǵan tayanshlar Jańa ZeUandiya qánigeleri tárepinen islep
shıǵılǵan bolıp tayansh rezina menen metaOl listlar
qatlamlarınan ibarat esaplanadi. Bul tayanshlar qatar tórt qabatlı ımaratlarda seysmik qorǵawlaǵısh retinde isletilingen.
Yaponiyanıń Yatiyo qalasında «Yunitika» firması tárepinen
bul rezinometall qatlamı seysmik qorǵawlagichli binD qurılıp,
naturaviy tájiriybede sınaqtan ótkerilgen. Bul jay jer ústki
nátiyje beriwin kórsetdi.
Tájiriybelerde anıqlanǵan unamsız jaǵdaylar Sevastopol qalasında qurılǵan eki segiz qabatlı jay qurılısında esapqa alındı. Olardıń birinshisiniń qurılısında jay ellipsoid-tayanshları retinde
bálentligi 41 sm bolǵan tárepleri sf erik sırtından ibarat bolǵan 270 ta temir-beton ústinler isletiledi. Bul apparatda ústinlerge
arga bınadan túsetuǵın kuhlar pútin monolit plitalar arqalı
uzatıladı. Bul apparatlardan ańsat bo'igani Yu. D. Cherepinskiy
kinematik tayanshli konstruksiyası bolıp tabıladı. Bul apparat Sortoi qalasındaǵı to'11 qabatlı jay qurılısda isletilingen. Kinematik tayanshlar
tómengi hasası tereńchali tayansh plitasına jaylasadı, joqarı bólegi
bolsa shamir arqalı oraylaytuǵın shayba járdeminde ústinge bekkemlenedi.
Aspa tayucbli sistemalar. Kóplegen bınalami seysmik qorǵawda jay tayanshların osrna qayısqaq apparat formasında tayarlaw ideyasınan paydalanılǵan. Ótken ásirdiń 60 -jillarda Ashxobod qalasında ED. Zelenkov seysmik qorǵaw sistemalı úsh qabatlı
jay qurıldı. Bul bınada jer ústki júk kóteriwshi konstruksiya
prujina hám uzatma járdeminde monolit tiykar diywal konstruksiyalarına aspa hoJida bekkemlengen. Tap soǵan uqsas
konstruksiya Ispaniyada qollanılǵan.
konstruksiyaları járdeminde altı tayanshga hám de eki qosımsha amortizatsiyalovchi apparatqa tayanǵan bolıp bul qorǵawlaytuǵın konstruksiyalar sisteması 1983-jıl 2-iyulda júz bergen kúshli jer silkiniw waqtında jaqsı nátiyje bergen. Bul jer silkiniw processinde grunt terbelis amplitudasi 20 sm ga jetkende de binD ishinde hesh qanday zaqım aliw gúzetilmegen. Bul konstruksiyanı islep shıqqan Yaponiya ilimpazlarınıń
pikrine qaraǵanda, bul seysmik qorǵawlaǵısh tayanshları jer silkiniw waqtında seysmik tezleniwdi 3-5 ret pasaytirarkan.
Kinematik tayanshli sistemalar. Joqarıda aytıp ótilgeni sıyaqlı,
1925-jıl M. viskordini tárepinen ımaratlarda seysmik qorǵawlagichlar retinde go'la tayanshlar yamasa sferik tayanshli kolonnalardan paydalanıw usınıs etilgen. SondaPl berli ótken dáwirde qánigeler tárepinen tebranma
• tayanshlami seysmik qorǵawda
isletiw taklitlari kóp bo'Jishiga qaramastan bul konstruksiyalardan kem paydalanılıp atır.
Bunday sistemalı jay 1972-jılda Sevastopol qalasında qurıldı.
Bul bes qabatlı seysmik qorǵaw qamarlı jay iri panel
konstruktiv sheshimde qurılǵan bolıp, qorǵaw qamarı ellipsoid
formalı 6500 dana amlotsement tayanshlar (ellipsoid diametri
•6 sm
hám bálentligi 5, 8 sm) pútkil tiykar maydanı boylap jaylastırıladı
Bunday bınalaming dinamikalıq jaǵdayın úyreniw boyınsha alıp
barılǵan tájiriybeler bul seysmik qorǵaw sistemasındaǵı ellipsoid korinisindegi tayanshlardıń diametri keminde 0, 5 m bolǵanda jaqsı.
Paydalanilgan adebiyatlar
*B.S Rahmonov, M.X. Siddiqov
“Imaratlardi jersilkiniwge shidamliligi”
*internet magliwmatlar