Sh. Sh. Shodmonov

Tb - X k + XT - Q ‘h_k
A,
bunda: 
Pm
- muayyan davrda muomala uchun zarur bo‘lgan pul 
miqdori;
Th
- sotilishi lozim bo'lgan tovarlar summasi (tovarlar miqdori x 
narxi);
Xk —
kreditga sotilgan tovarlar summasi;
Xt —
to‘lash muddati kelgan tovarlar va xizmatlar hamda boshqa 
to‘lovlar summasi;
0 ‘h k —
naqd pulsiz o‘zaro hisob-kitoblar;
At —
pulning aylanish tezligi.
98

---

Masalan, sotilgan tovarlar summasi 100 mln. so'mni, kreditga sotilgan 
tovarlar — 20 mln. so‘mni, ilgari kreditga sotilib, ayni paytda to ‘lash 
muddati kelgan tovarlar va boshqa to'lovlar — 40 mln. so‘m ni, naqd 
pulsiz o‘zaro hisob-kitoblar summasi 30 mln. so‘mni tashkil qilib, pulning 
aylanish tezligi 6 marta bo‘lsa, u holda muomala uchun zarur bo‘lgan 
pul miqdori 15 mln. so‘mga teng bo'ladi. Ya’ni
_ 
100-20 + 4 0 -3 0
. .
,
Pm
= ---------------------= 15 mln.so m.
6
Muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdori pul muomalasi qonunini 
miqdoran ifodalaydi. Chunki muomala uchun zarur bo'lgan pul 
miqdoriga nisbatan muomalaga kam pul chiqarilsa, ko'pgina xo‘jalik- 
larda pul yetishmasligi, normal holatda xo'jalik yuritib bo‘lmay qolish 
holati yuz beradi. Yoki, aksincha, muomalada boMgan pul miqdori 
sotilayotgan tovarlar va xizmatlar summasiga nisbatan oshib ketishi 
hamda buning natijasida tovarlar bilan ta’minlanmagan pulning paydo 
boiishi pulning qadrsizlanishi, ya’ni inflatsiyani bildiradi.
Pul miqdoriga ta’sir etuvchi omillarni hisobga olib, pul muomalasi 
qonuniga quyidagicha ta’rif berish mumkin: 
boshqa sharoitlar o ‘zgarmay
qolganda, muayyan davrda muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdori