Sharifboyev G’aybulloning

Yalpi talab tushunchasi va uning tarkibi. Yalpi talab egri chizig’i’’


Yalpi talab – bu barcha iste’molchilar ya’ni aholi, korxonalar, davlat tomonidan narxlarning muayyan darajada sotib olinishi mumkin bo’lgan turli tovarlar va xizmatlarga bo’lgan talabning umumiy hajmi yoki milliy iqtisodiyotdagi real pul daromadlari hajmi. talab bu bozorga chiqqan ehtiyoj, lekin talab — bu shunchaki ehtiyoj emas, balki to‘lovga qobil, ya'ni pul bilan ta’minlangan ehtiyojdir. Talab — bu xaridorning yoki barcha xaridorlarning bozorda mavjud bo'lgan narxda tovarlarni sotib olishga tayyor bo'lishi yoki sotib olish ishtiyoqidir. Yalpi talab – uy xo’jaliklari, korxonalar, xukumat va chet ellik xaridorlarning narxlarning ma’lum darajasida iqtisodiyotda ishlab chiqarilgan yakuniy tovarlar va xizmatlarning umumiy hajmiga bo’lgan talabidir. Umumiy talab iqtisodiyotda ishlab chiqarilgan yakuniy tovarlar va xizmatlarni sotib olishga qilingan umumiy xarajatlar yig’indisidir.
Yoki boshkacha kilib aytganda yalpi talab iqtisodiyotda ishlab chikarilgan yakuniy tovarlar va xizmatlarni sotib olish uchun qilingan umumiy harajatlar yigindisidir.
Formula kurinishida yalpi talabni kuyigida tasvirlash mumkin:
АД = С + I + G + Xn.
Narxlar darajasi va talab qilingan milliy mahsulot hajmi o’rtasidagi bog’liqlikni ifoda etuvchi chiziq jami talab egri chizig’i deb ataladi. Buni chizma ko’rinishida tasvirlash mumkin (5- chizma). 5- chizmadan ko’rinib turibdiki, talab egri chizig’i doimo pastga va o’ngga suriladi. Nima uchun?

Bunday surilishning sababi har xil. Ya’ni, alohida olingan tovarlarda talab egri chizig’ining surilishiga asosan daromad samarasi va o’rinbosar tovarlar sabab bo’lar edi. Ayrim tovarlarning narxi pasayganda, iste’molchilarning pul daromadlari ko’proq mahsulot sotib olish imkonini beradi (daromad samarasi). Shuningdek, narx pasayganda iste’molchi ushbu tovarni ko’proq boshqa sotib oladi, chunki u boshqa tovarlarga nisbatan arzonroq bo’ladi (o’rnini bosadigan tovarlar).
Milliy bozorda AD-egri chizig’ining traektoriyasini avvalo pulning miqdoriy nazariyasi tenglamasi yordamida izohlash mumkin.
M*V=Y*R
Bu erda: M — muomaladagi pul miqdori;
V — pulning aylanish tezligi;
R — iqtisodiyotdagi narxlar darajasi (narx indeksi);
Y — talab qilinayotgan real ishlab chiqarish xajmi.
Buiday bogliqlik, shuningdek quyidagi narx omillari bilan izohlanadi:
Foiz stavkasi samarasi;
Boylik samarasi yoki real kassa qoldiqlari samarasi;
Import xaridlar samarasi.
Foiz stavkasi samarasi yoki Keyns samarasi shuni bildiradiki, jami talabning egri chiziq bo’yicha surilishi narxlar darajasi o’zgarishining foiz stavkasiga bo’lgan ta’siriga bog’liq.
Demak, tovarlarning narx darajalari oshsa, iste’molchilarga xarid qilish uchun katta miqdorda naqd pul kerak bo’ladi. Ish-bilarmonlar uchun ham ish haqi va boshqa xarajatlarni to’lashga katta miqdorda pul zarur bo’ladi. Qisqacha aytganda, tovarlar narxsi darajalarining yuqoriligi pulga bo’lgan talabni oshiradi.
Pul taklifi hajmi o’zgarmagan holatda talabning oshishi foiz stavkasini ko’tarilishiga olib keladi. Foiz stavkalari yuqori bo’lgan sharoitda ishbilarmonlarning investitsiya tovarlariga bo’lgan talabi pasayadi.
Investitsiya harajatlari umumiy talabning bir qismi bo’lganligi tufayli bu umumiy talab hajmining pasayishiga olib keladi.