Sharipova Ra’noning Pediatriya va bolalar gigiyenasi fanidan Mustaqil ish

Buxoro Davlat Universtiteti
Maktabgacha ta’lim fakulteti
9-14 MTS 19 Guruh talabasi
Sharipova Ra’noning
Pediatriya va bolalar gigiyenasi
fanidan

Mustaqil ish

Mavzu: Qalqonsimon bezning yosh xususiyatlari. Nafas gigienasi.

BUXORO 2023

Qalqonsimon bez (glandu thyroidea)ning yosh xususiyatlari.

Nafas gigienasi.


Reja:

1. 
   Qalqonsimon bez funksiyasi
   
2. 
   Qalqonsimon bez oldi bezi (glandula parathyroidea)
   
3. 
   Nafas gigienasi
   

Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
Taraqqiyoti. Qalqonsimon bezning taraqqiyoti embrional hayotning uchinchi haftalaridan boshlanadi. Halqumning ventral yuzasidan birinchi va ikkinchi jabra cho’ntaklarining karshisida

74-rasm. Qalqonsimsn bez fellikuliiing elektron mikrofotografiyasi.
1 - tireotcntlar; 2 - kslloid; 3 - follikul atrofidagi qon kapillyari ; 4 - limfa kapillyari.
bo’rtma paydo bo’ladi. Bu bo’rtma ayrim hujayralar yig’indisiga aylanadi.
Embrional hayotning to’rtinchi haftasida takomillashayotgan bezning ikki bo’lagi hosil bo’ladi. Sut emizuvchilarda IV jabra cho’ntagining hosilasi hisoblangan ul’timobronxial tanachalar paydo bo’lib, bu tanachalar rivojlanayotgan qalqonsimon bez kur-tagiga o’sib kiradi. So’ngra shu tanachalar tarkibida follikulyar hujayralar bilan bir qatorda K-hujayralar hosil bo’ladi. Takomillashishning boshlanishida qalqonsimon bez ekzokrin bez sifatida vujudga keladi, u chiqaruv nayiga ega bo’ladi. Keyinchalik chiqaruv nayi atrofiyaga uchraydi (nay ochiladigan yuza til-ning ildiz sohasida ko’r chuqurchani hosil qiladi) va bez endo-krin organga aylanadi. SHu vaqtda hujayralar orasida kolloid yig’ila boshlaydi, follikullar hosil bo’ladi. Follikullarning devori bir qavat hujayralardan iborat bo’ladi. Qalqonsimon bez faoliyatining boshlanishi embrional hayotning 3-4 oylariga to’g’ri keladi. •
Tuzilishi. Voyaga etgan odam organizmida qalqonsimon bezning og’krligi 22-25 gramm bo’lib, bez tashqi tomondan pishiq shakl-lanmagan biriktiruvchi to’qimali kapsula bilan o’ralgan. Kap-

175-rasm. Qalqonsnmon bezda flllikulyar va pa-rafellikulyar hujayralar
nisbptining sxemasi (A. B. Alyoshin rasmi).
A-og’ir metall oksidlari qaytarilish reaktciyasining mahsuloti (ar-ir)filiya va osmnfnliya) fakat parafgl-li kulyar hujayralarda; B- radioaktnv yodning faqat Follikulyar xujayralar Uchun xos yutilishi. ] - follikullar orasilagi para-fpllikulyar xujayralar; 2- parafollikulyar hujayra-nyng epiteliy ichipa joyla-shishI; 3 - follikul _lujay-rasi; 4-bazal hujayra; 5- «och» fol/.ikulyar xujayra: *.- bazal >ujayralarning kupayishi natijasida hosil bo’lgan epiteliy kurtagi, 7- follikul bazal membranasi.
suladan bez parenximasiga botib kirgan to’siqlar bezni bo’lak-larga bo’lib turadi. Har bir bez bo’lagi follikul deb ata-luvchi pufakchalardan iborat bo’ladi. Follikul - qalqonsimon bezning struktur va funktcional birligidir.
Follikullar atrofida nerv va qon tomirlarga boy bo’lgan biriktiruvchi to’qima joylashadi. Follikulning devori bir qa-vat epiteliy hujayralaridan va uning bo’shlig’ida joylashgan kolloid moddasidan iborat (174-rasm). Follikullarning shakli turlicha bo’lib, diametri 30 mkm dan 300 mkm gacha etadi. Folli-kullar devoridagi epitelial hujayralar normal fiziologik ho-latda kubsimon bo’lib, follikulyar epiteliy yoki tireotcitlar deyiladi. Tireotcitlarning tuzilishi, shakli va balandligi bez fuyktcional holatiga bog’liq.
Bez giperfunktcional holatda bo’lsa, follikullar bo’shlig’i kichik, kolloid suyuq va pufaksimon, tireotcitlar tcilindrsimon shaklga ega bo’ladi. Giperfunktcional holatda esa follikullar bo’shlig’i katta, kolloid zich, tireotcitlar yassi shaklda ko’rinadi. SHunday qilib, bezning gistologik tuzilishiga qarab uning funk-tcional holatini aniqlash mumkin.
Normal holatda follikul devorini ayrim joylarida kubsi-mon hujayralar bilan birga tcilindrsimon hujayralarni grup-palari uchraydi, bular bo’shliqqa bo’rtib chiqib turgani uchun San-derson yostiqchalari deb ham ataladi. Elektron mikroskop yordamida o’rganilganda, tireotcitlarning apikal yuzasida mikro-vorsinkalar borligi aniqlangan. Follikulyar hujayralarda yi-rik yadro, yaxshi rivojlangan endoplazmatik to’r, plastinkasimon kompleks, mitoxondriyalar va apikal qismida ko’p miqdorda sek-retor granulalar mavjud bo’lib, hujayra ichida kolloid tomchi-lari tez-tez uchrab turadi. Qalqonsimon bez parenximasida ti-reotcitlardan tashqari follikulalar devorida parafollikulyar hujayralar, follikullar oralig’ida esa to’plam-to’plam bo’lib yoki yakka-yakka holda interfollikulyar hujayralar joylashadi. Pa-rafollikulyar hujayralar ikki tipga bo’linadi. Birinchi xil hujayralar elektron mikroskopda tuzilishi jihatidan tireo-tcitlarga o’xshashdir. Bu hujayralar o’sib, takomillashish natija-sida yangi follikullarni hosil qiladi.
Parafollikulyar hujayralarning ikkinchi turi yumaloq shakl-dagi hujayralar bo’lib, ular K-hujayralar (S-hujayralar) deb nomlanadi. Bu hujayralarning funktciyasi yaqinda aniqlangan bo’lib, ularning tcitoplazmasida sekretor granulalar topilgan {175-rasm). Bu hujayralar tireokal’tcitonin gormoninn ishlab chiqaradi. Tireokal’tcitonin kal’tciy almashinish jarayonlarida ishtirok etib, qonda kal’tciy miqdorini kamaytiradi va qalqon-simon bez oldi bez gormonining antagonisti hisoblanadi.
Qalqonsimon bez funktciyasi gipofizning tireotrop gormoni vositasida boshqarib turiladi. Gipofizda tireotrop gormonning kup miqdorda ishlanishi qalqonsimon bezi faoliyatini kuchayti-radi. Tireotrop gormonining kam ishlab chiqarilishi ega bez funksiyasining susayishiga olib keladi.
Qalqonsimon bez bu eng muhim organ bo'lib, uning faoliyati inson tanasining barcha tizimlarining holati va ishiga bog'liq. Tana hujayralarining o'sishiga ta'sir qiluvchi va metabolik jarayonlarni tartibga soluvchi maxsus biologik faol moddalar - bu gormonlar. Qalqonsimon bezning patologiyasi organizmning hayotiy faoliyatida turli xil buzilishlarni keltirib chiqaradi.
Tiroid bezining gipoplazasi (hipoplazi) tug'ilishdan keyin darhol namoyon bo'ladigan tug'ma kasallikdir. Ushbu patologiya prenatal davrda rivojlanishni boshlaydi va homilador ayolning tanasida yetarli miqdorda yod va uning tarkibidagi qalqonsimon bezi bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, tana bezining bir qismini (masalan, chap lob) hipoplazisi ba'zan duch kelgan bo'lsa-da, butun organizm to'qimalarining kam rivojlanganligi qayd etiladi.
Agar bunday o'zgarishlarni sotib olish (ikkilamchi) tabiat bo'lsa, ya'ni. kattalarda tashxis qo'yilgan bo'lib, ular qalqonsimon bez atrofiy deyiladi. Biroq, "gipoplaziya" atamasi ko'pincha bunday kasallikni tasvirlash uchun ishlatiladi. Gland atrofiligining mexanizmi tirokitlar - qalqonsimon bezning glandul hujayralari gormonlarini ishlab chiqaradigan o'limidan so'ng o'zining funktsional to'qimalarining hajmini bosqichma-bosqich kamaytiradi. Gormonlar etishmasligi natijasida, hipotiroidizm deb ataladigan holat paydo bo'ladi.
Kattalardagi qalqonsimon bezning hipoplazisinin sabablari
Qalqonsimon atrofiyaning eng keng tarqalgan sabablarini ta'kidlaylik:

• 
  qalqonsimon bez ishiga ta'sir qiluvchi TSH gormoni ishlab chiqarilmaydigan hipofiz bezining kasalliklari;
  
• 
  otoimmun genezisidagi qalqonsimon to'qimalarning yallig'lanishi;
  
• 
  tiroid gormonlarining sintezini inhibe qiluvchi thyurostatik dori-darmonlarni uzoq muddat foydalanish;
  
• 
  radioaktiv yod bilan davolash, organizmdagi yodning ko'payishi;
  
• 
  bachadon to'qimalariga qon quyishning yomonlashuvi;
  
• 
  Qalqonsimon bezning xatarli o'smalari.
  

Qalqonsimon bezning hipoplazisinin belgilari
Patologiya asta-sekin rivojlanadi, shuning uchun tiroid bezining hipoplazisi belgilari darhol paydo bo'lmaydi. Hipoplazinin namoyon bo'lishi:

• 
  zaiflik, charchoq;
  
• 
  xotira buzilishi;
  
• 
  ruhiy tushkunlik;
  
• 
  jinsiy orzuning pastligi;
  
• 
  quruq teri;
  
• 
  mo'rt tirnoqlar , sochlarni yo'qotish;
  
• 
  tana haroratining pasayishi;
  
• 
  og'irlik ortib borayotganligi sababli ishtahaning etishmasligi;
  
• 
  mushaklarning tremori;
  
• 
  mo'l-ko'l va uzoq muddatli oqmalar.
  

Qalqonsimon bez hujayralarining sekretor tcikli. Qalqonsimon bez gormonlari - tiroksin va triyodtironin o’z tarkibida yod tutadi. SHu sababli bu gormonlarning sintez qilinishi uchun ko’p miqdorda yod zarur. Qalqonsimon bez hujayralari qondagi yodni o’zida yig’ib qolish xususiyatiga ega. Qalqonsimon bezdagi yod butun organizmdagi yodning 36% ini tashkil qiladi. Qal-qonsimon bez hujayrasining sekretor tcikli murakkab jarayon . bo’lib, u gormonlarni hosil qnlish va to’plash hamda ularni bez-dan qonga chiqarishdan iborat ikki bosqichni o’z ichiga oladi.

Birinchi bosqichda tarkibidagi yod tutuvchi murakkab modda - tireoglobulin hosil qilnnadi. Bu modda hujayradan follikula bo’shlig’iga chiqariladi va kolloid sifatida yig’iladi. Bu bosqichda boshqa bez hujayralaridagi sekretor tcikl kabi bir necha fazani ko’rish mumkin.