Sharq va G'arb matematik olimlarining asarlarida arifmetikaning rivojlanishi. R e j a

A. M. LEUSHINA

A.M.Leushina o`zining butun hayotiy faoliyati davomida maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga sanoqni o`rgatish masalalari bo`yicha ish olib bordi, Leushinaning pedagogik ishlari: Bolalarni bog`chada sanashga o`rgatishga tayyorlash temasi 1959-1961 yillardan boshlab bosilib chiqdi. "Bolalar bog`chasida sanoq mashg`uloti" 1963 yilda bosilib chiqdi. Juda ko`p maqolalari "Doshkol`naya vospitaniya" jurnalida bosilib chiqardi. Pedagogika institutlari uchun "Maktabgacha tarbiya yoshdaги bolalarning elementar matematik tasavvurlarini shakllantirish" kitobi bosilib chiqdi. Leushina tomonidan 1962-63 yillardagi dasturda ham ishlab chiqarilgan. Leushina bolalarning elementar matematik tasavvurlarini o`stirish bo`limining avtori hisoblanadi. Leushina o`zining keyingi 20-30 yillik faoliyatida bolalarni sanoq?a o`rgatish masalalari bo`yicha ish olib bordi. U bolalarning matematik tasavvurlarni o`stirish bo`yicha ish olib borayotgan pedagoglar va shu kafedra olimlariga rahbarlik qildi.

A.M. Leushina o`zining ishlari asosida ilmiy tekshirish eksperemental ishlari shu temadagi psixologlarning tekshirishi, bolalarni yaxshi tarbiyalash ilmiy tekshirishlar, bolalarni maktabga tayyorlashda yordam beradi. A.M.Leushina ishlarining asosiy tanqidi bo`larni o`zining metodida isbotlaydi.

Bundan 30-40 yil oldin psixolog va pedagoglarimiz elementar matematikaning vaqt, tevarak-atrof, shakl bo`limlari ustida ishlash imkoniyatiga ega bo`ldilar. Bu albatta juda ham kech edi. 1969-70 yillardagi programmaga birinchi bo`lib matematik tasavvurlarning boshqabo`limlari ya`ni vaqt, tevarak atrof, kattalik, shakl bo`limlari kiritildi. A.M.Leushina sanoq bo`limi bo`yicha ikkinchi kichik gruppadан boshlab haftada 1 marta maktabga tayyorlov gruppada, haftasiga 2 marta maxsus mashg`ulotlar o`tkazishni taklif qildi. Uning taklifiga binoan bunday mashg`ulotlar 1970 yildan boshlab o`tila boshladi.

Uning xizmatlari evaziga pedagogika institutlari va pedagogika bilim yurtlarida matematika kurslari uzaytirilgan. U oxirgi 20-30 yillar davomida bolalarni sanoqqa o`rgatish masalasi bo`yicha ish olib borgani uchun matematik tasavvurlarining boshqa masalalari bo`yicha ish olib borolmaydi. Lekin shunga qaramay 1968 yilda bolalar bog`chasi tarbiya programmasining sanoq bo`limi u tomonidan ishlab chiqildi.

A.M.Leushinaning 1963 yilda chiqqan "Bolalar bog`chasida sanoq bo`yicha mashg`ulotlar" asari bolalar bog`chasining o`zida o`tkazilgan ilmiy tadqiqot ishlari qo`lyozma bo`yicha yozilgandir. Olimlar va psixologlar elementar matematika bo`yicha bir qancha ishlar olib bormoqdalar. A.M.Leushina bolalarni son-sanoqqa o`rgatishni ilmiy metodga asoslab yangidan tuzdi. Sanoqqa o`rgatish aqliy vazifalar asosida tuzildi.

Bosqichma-bosqich o`rgatildi. Ko`pliklar bilan tanishtirish, sonlar bilan tanishtirish, miqdor son, tartib son, sonlarni birliklardan iborat tarkibiy miqdori bilan tanishtirish, 5 ni 2 kichik songa ajratish, kichик sondan 5 sonini hosil qilishga o`rgatish, sonlar o`rtasidagi munosabatlarni tushunish arifmetik masalalar echish, ikki to`plamni taqqoslash, ular o`rtasidagi tenglik va notenglikni aniqlashga o`rgatish.

A.M.Leushinaning xizmatlari yana shundaki, u analizator yordamida sanashga o`rgatishning xilma-xil mashqlarini ishlab chiqdi.

50-90 yillarda O`zbekistondagi bolalar bog`chalari elementar matematik tasavvurlarni shakllantirish metodikasi asoslari rivojlanishi bo`yicha ko`pgina pedagoglar ish olib bordilar. Jumladan: Bikbaeva H.U. 1973 yildan boshlab, Rossiyalik pedagoglar, Leushina A.M., Stolyar A.A., Metlinalarning ishlarini ko`rib chiqib, ularning hammasi bizning O`zbekiston bolalar bog`chalariga to`g`ri kelmasligini isbotlaydi yangi dastur yaratdi.

Metodistlar Qosimova X.I., Ibroximova Z.I lar bilan birgalikda 1995 yili "Maktabgacha yoshdagи bolalarda matematik tasavvurlarni, shakllantirish" mavzusida O`rta va Oliy pedagogika bilim yurtlari uchun o`quv qo`llanma tayyorlandi.

Bikbaeva N.U. Qosimova X.I. bilan birgalikda "Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda elementar matematik tasavvurlarni shakllantirish asoslari va metodikasi" kursi bo`yicha dastur, Respublikadagi pedagogika Oliy o`quv yurtlari uchun tayyorlandi. Bolalar bog`chalarining turli yosh guruhlari uchun qo`llanma tayyorlangan.