Shaxs rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar

Shaxs rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar.
Pedagogika fani shaxsning kamolatiga yetishning murakkab va ziddiyatli jarayon deb beradi. Shaxsning kamolga yetishishida nasl - irsiyat (biologik), ijtimoiy muhit ham, maqsadga muvofiq amalga oshiriladigan ta’lim-tarbiya va nihoyat o’zining mustaqil faoliyati ham muhim ahamiyatga ega.
Shaxs qanday jamiyatda yashasa o’sha jamiyat hayotidagi qonun-qoidalarga asosAn kamol topadi. Agar shu jamiyatning moddiy va ma’naviy boyliklari yuksak bo’lsa, u shaxsga shu qadar katta ta’sir ko’rsatadi yoki aksincha. Ikkinchi tomondan esa, shaxs faoliyati davomida mehnat orqali o’z moddiy va ma’naviy boyligini yaratish jarayonida ongini, hayotini, turmush sharoitini ham yaxshilab boradi.
Odam atrofni obyektiv borliqni ko’proq bilgani sari onglilik darajasi o’sadi, fikrlash doirasi kengayadi, yangi ong va ko’nikmalarni egallaydi va o’zini takomillashtirib boradi.
Demak, shaxsning kamolga yetishuvi jamiyat rivojiga chambarchas bog’liq.
Irsiyat
Irsiyat deganda, bolaga ota-ona va umuman yaqin ajdodlardan ya’ni nasldan-naslga o’tadigan biologik xususiyat va o’xshashliklar tushuniladi.

“Haqiqiy tarbiya tashqaridan kiritiladigan narsa emas, u odam bilan dunyoga kelgan xususiyat va qobiliyatni o’stiradi”, deydi D.Dyun.

Muhit
Fiziologiya va ruhshunoslik fanining ko’rsatishicha, inson bolasi tayyor qobiliyat bilan emas, balki biror - bir qobiliyatning ruyobga chiqishi va rivojlanishi manbai - layoqat bilan tug’iladi. Layoqat o’zicha rivojlana olmaydi, rivojlanishi uchun qulay muhit kerak.
Muhit deganda kishiga ta’sir etadigan tashqi voqyealarning yig’indisini tushunamiz.

Ta’lim-tarbiyaning ta’siri.
Jamiyatning bolalar ongiga ta’sir o’tkazishi asosan ta’lim-tarbiya orqali amalga oshiriladi. Inson kamolotida ta’lim-tarbiya yetakchi rol o’ynaydi. Chunki:
1.Ta’lim-tarbiya jarayonida kishi organizmining o’sishi va muhitning stixiyali ta’siri bera olmaydigan narsalarni o’rganib oladi. Masalan, tilni odamlarning ta’sirida o’rganib olish mumkin. Lekin o’qish, yozishni maxsus ta’lim orqali o’rganadi.

2. 
   Ta’lim-tarbiya yordamida hatto kishining ba’zi tug’ma kamchiliklari ham kerakli tomonga o’zgartirish mumkin. (ko’r, kar, soqov).
   

2. 
   Ta’lim-tarbiya yordamida muhitning salbiy ta’siri natijasida yuz beradigan kamchiliklarini ham tugatish mumkin. (Bolalarning karta o’ynashi, so’kishi, chekishi).
   

2. 
   Ta’lim-tarbiya natijasida bolada bilimlar, ko’nikma va masalalar hosil bo’libgina qolmay, balki dunyo qarash ham shakllanadi, kamolotga yetib boradi. Bilmlarning egallanishi uning jismoniy va ma’naviy jihatdan o’sishiga yordam beradi.
   

Shaxsiy faollikning ahamiyati
Qobiliyat va iste’dodning ro’yobga chiqishida insonning muayyan faoliyatiga qiziqib qarshi bilan bir qatorda uning o’z uyida tinmay ishlashlari, mehnat qilishlari shart. Albatta bola buning mohiyatini dastlab yoshli paytida anglab yetmaydi, shuning uchun uni yo’naltirish bevosita tarbiya natijasida olib boriladi. Masalan, mashhur grek notig’i - Demosfenning (eramiedan oldingi IV asr) omma orasidagi dastlabki nutqlari muvaffaqiyatsizlikka uchragan, uni hatto masqara qilishgan. U duduq, ovozi xasta, qisqa-qisqa nafas oladigan kishi edi.