Shaxsiy kompyuterlar uchun mikroprotsessorlar

 
Ma’lumotlar shinasi va manzil shinasi 
Protsessorning umumiy hususiyatlariga uning 
ma’lumotlar shinasi va 
manzil shinasining 
razryadliligi ham kiradi. Shina –turli signallar uzatiladigan 
ulanishlar to‘plami. Binoning bir tomonidan ikkinchi tomoniga o‘tkazilgan 
o‘tkazgichlar juftligini ko‘z oldinggizga keltiring. Agar, bu o‘tkazgichlarga 220 V 
ga teng bo‘lgan kuchlanish generatorini ulab turib, liniyaning yonlariga 
rozetkalarni qo‘yib chiqilsa, shina hosil bo‘ladi.Vilkaning qaysi rozetkaga 
tiqilishidan qat’iy nazar, siz faqat bitta, bizning holimizda, 220 V o‘zgaruvchan 
tokli signalni qabul qilasiz. 
Bittadan ortiq bo‘lgan chiqishga ega uzatish liniyasini (yoki signallarni 
uzatish muhitini) shina deb atash mumkin. 
Oddiy kompyutyerda bir nechta ichki va tashqi shinalar, har bir 
protsessorda asosiy ma’lumotlarni va xotira manzillarini uzatish ikkita shinalar 
mavjud.Bular ma’lumotlar shinasi va manzil shinasidir. Protsessor shinasi 
deganda, ko‘pincha ma’lumotlarni uzatish yoki qabul qilish bog‘lanishlari to‘plami 
sifatida ifodalangan ma’lumotlar shinasi nazarda tutiladi. Shinaga bir vaqtning 
o‘zida qancha signal ko‘p kelib tushsa, vaqtning aniq bir intervalida, u orqali 
shuncha ko‘p ma’lumotlar uzatiladi va u shuncha tez ishlaydi. 
Ma’lumotlar shinasining raryadliligi avtomagistral yo‘lidagi xarakat 
yo‘nalishlarining miqdoriga o‘xshashdir, yo‘nalishlar miqdorini orttirish trassadagi 
mashinalar oqimini orttirishga imkon tug‘diradi. Shunga o‘xshash, razryadlilikni 
orttirish, unumdorlikni orttirishga olib keladi. 
Kompyutyerdagi ma’lumotlar bir hil vaqt oralig‘ida raqamlar ko‘rinishida 
uzatiladi. 
Aniq vaqt intervalida ma’lumotlarning bir birlik bitini uzatish uchun, yo‘qori 
bosqichdagi kuchlanish signali jo‘natiladi (5 V atrofida), ma’lumotlarning nol 
bitini uzatish uchun quyi bosqichli kuchlanish signali (0 bit atrofida) uzatiladi. 
Bir vaqtning o‘zida, liniyalar qancha ko‘p bo‘lsa, shuncha ko‘p bit uzatish 
mumkin. 286 va 386 SX protsessorlarda ikkilik ma’lumotlarni uzatish va qabul 
qilish uchun 16 ta bog‘lanish kerak bo‘ladi, shu sababli, ularda ma’lumotlar shinasi
16 razryadli deyiladi. 486 yoki 386DX 32 razryadli protsessorda bunday 
ulanishlar 16 razryadliga qaraganda ikki marta ko‘p, shuning uchun u birlik vaqt 
ichida 16 razryadliga qaraganda ikki marta ko‘p ma’lumotlarni uzatadi. Pentium 
tipdagi zamonaviy protsessorlar 64 razryadli ma’lumotlarning tashqi shinasiga ega. 
Bundan kelib chiqadiki Pentium protsessorlari, original Pentium, Pentium Pro va 
Pentium II lar bilan birga tizimli xotiraga bir vaqtning o‘zida 64 bitli
ma’lumotlarni uzatishi (yoki undan qabul qilishi) mumkin. 
Shinani avtomobillar yurib ketayotgan avtomagistral deb faraz qilamiz. Agar 
avtomagistralda har tomonga avtomobillar harakat qilishi uchun faqat bittadan 

---

yo‘nalish mavjud desak,u holda bu yo‘nalish bo‘yicha biror vaqt momentida faqat 
bitta mashina harakatlanishi mumkin. 
Agar siz, masalan, yolning o‘tkazish qobiliyatini ikki marta oshirmoqchi 
bo‘lsangiz, yonalishlarning sonini orttirib, yolni kengaytirishingiz kerak. Shunday 
qilib, 8 razryadli mikrosxemani bir yo‘nalishli avtomagistral ko‘rinishida faraz 
qilishimiz kerak, chunki, undan har bir vaqt momentida faqat bir bayt ma’lumotlar 
o‘tadi ( bir bayt 8 bitga tehg) . Shunga o‘hshash, 32 razryadli ma’lumotlar shinasi 
bir vaqrda 4 bayt axborotni uzatishi mumkin, 64 razryadli shinani esa 8 yo‘nalishi 
mavjud bo‘lgan avtomagistralga o‘xshatish mumkin! 
Avtomagistral harakat yo‘nalishining miqdori bilan, prostessor esa o‘zining 
ma’lumotlar shinasining razryadliligi bilan xarakterlanadi. Agar qo‘llanmada yoki 
texnik tavsifida 32- yoki 64- razryadli kompyuter haqida yozilgan bo‘lsa, odatda 
ma’lumotlar shinasining razryadliligi nazarda tutiladi. Shuning asosida 
protsessorning, demak, kompyuterning ham samaradorligini taxminan baholash 
mumkin. Protsessor ma’lumotlar shinasi razryadi xotira bankining razryadini ham 
aniqlaydi.Bu, masalan, 486 sinfiga tegishli 32-razryadli protsessor 32 bitni bit 
vaqtda xotiradan o‘qishini yo‘ki hotiraga yo‘zishini bildiradi. Pentium, Pentium III 
va Celeron sinfiga tegishli protsessor 64 bitni bir vaqtda xotiradan o‘qiydi yo‘ki 
hotiraga yo‘za. SIMM xotirali 72-kontaktli standart modullar 32-razryadga ega 
bo‘lganligi uchun, 486 sinfiga tegishli tizimlarning ko‘pchiligi bitta moduldan, 
Pentium sinfiga tegishli ko‘pchilik tizimlar esa ikkitadan modulni bir vaqtda 
o‘rnatadi. DIMM xotirasiga tegishli modullarning razryadi 64 ga teng bo‘ganligi 
uchun, Pentium sinfidagi tizimlarda bittadan modul o‘rnatiladi. Bu tizimni 
konfiguratsiyalash jarayonini ehggillashtiradi,chunki modullarni bittadan o‘rnatish 
yo‘ki olib tashlash mumkin. DIMM moduli Pentium tizimlarida xotira banki 
singari unumdorlikka ega.