Shaxsni shakllantirish va rivojlantirish metodlari

O'qish jarayonining asosiy g'oyalari:
• o'qish — bevosita bajariladigan jarayon bo'lib, uning yordamida odamlar butun hayotlari davomida yangi axborotlar oladi;

• o'qish oddiy o'rganish fani emas, balki fikrlash va dunyoni bilish

  
  qurolidir;
  

• o'qish va o'qiganda javoban ta'sirlanish tanqidiy tahlilning aso-

  
  siy yo'lidir;
  

• har xil fanlami o'rganish, odatda ta'lim oluvchidan juda ko'p

  
  mustaqil o'qishni talab qiladi, shuning uchun o'qish jarayonini
  tushunish aniq fan bo'yicha o'qilganni o'zlashtirishni va tahlil qilish-
  ni yaxshilash mumkin;
  

• o'qish va yozish orasida chambarchas aloqa bor. Bu aloqani

  
  tushunish o'qitish jarayonini boyitadi va rag'batlantiradi.
  
• 
  O'rgatish — ta'lim maqsadini amalga oshirish bo'yicha peda-gogning tartiblangan faoliyati. U axborotdan foydalanish va turli harakatlarni bajarish ko'nikmalarining ta'lim oluvchilar tomonidan o'zlashtirilishini turli vosita va usullarni qo'llab tushuntirish, ko'rsatish va mashqlarni amalga oshirish jarayoni.
  O'rganish - anglash, mashq qilish va egallangan tajribalar asosida xulq-atvor va faoliyatning yangi shakllarini egallash jarayo­ni, oldin egallanganlari o'zgaradi.
  O'qitish - qo'yilgan maqsadga erishishga yo'naltirilgan pedagog bilan o'quvchilarning tartiblangan o'zaro harakati.
  Maqsad (o'quv, ta'limiy) - o'qitish nimaga qaratilganligi, uning kuchlari kelgusida nimaga safarbar etilishi. U qo'yilgan muammo (maqsad) yechimiga intilishi, yo'nalishi va bu boradagi harakatlar natijasi.
  Mazmun (o'qitish, ta'lim)-o'quvchilar o'qitish jaarayonida egallashi lozim bo'lgan ilmiy bilim, amaliy ko'nikma, malakalar, faoliyat va fikrlash usullari tizimi.
  Tashkil etish — qo'yilgan maqsadni yaxshi amalga oshirish uchun unga zaruriy shaklni taqdim etadigan, aniq mezonlar bo'yicha tartiblangan didaktik jarayon.
  Shakl — o'quv jarayonining mavjudlik usuli, uning ichki mohiyati, mantiqi, mazmuni uchun qobiq.
  Metod - o'qitishning maqsad va vazifalariga erishish (amalga oshirish) yo'li. Metod (yunoncha - aynan nimagadir yo'l) maqsadga erishish yo'lini bildiradi. Muayyan ma'noda tartibga solinadigan faoliyat.
  Metodika - bu metodikaga tegishli, qat'iy ketma-ketlikka (algo-ritmik xarakterga), ilgaridan o'rnatilgan reja (qoida), tizimga aniq rioya qilishdir. U biror ishni'maqsadga muvofiq o'tkazish metodlari, yo'llari majmuasi.
  Vosita — o'quv jarayonini predmetli qo'llab-qo'vvatlanishi. Vosi-talarga o'kituvchining jonli nutqi, keng ma'noda uning mahorati, darsliklar, sinf jihozlari va boshqalar.
  
  Natija - dars mashg'ulotlari jarayonida rejalashtirilgan xulosaga kelingan vata'limning ma'lum muayyan jarayonidan olingan yakuniy natijasidir. Natija (mahsul)lar - o'quv jarayonining so'nggi natijasi, belgilangan maqsadlarning amalga oshganlik darajasi.
  
  Didaktik vositalar va tarqatma materiallar — bu fanni o'qitishda zarur bo'lgan jihozlar, kompyuterli vositalar, modellar va maketlar, ko'rgazmalar va texnik vositalar, asbob-uskunalar va mahsulotlardir. Shuningdek, o'qitish jarayonida o'qituvchi tomonidan qo'laniladigan tarqatma materiallar. Ular: kartochkalar, savolnomalar, yo'riqnomaiar, qiziqarli savol va topshiriqlar, amaliy ishni tashkil etish bo'yicha texnologik xaritalar va hokazolardan iborat bo'ladi. Professor B.Ziyomuhammadovning ijod mahsulida didaktik materiallar - pedagog tomonidan har bir darsga alohida tayyorlan-gan, dars mazmunini to'la ifodalash va o'quvchi-talabalar dars mazmuniga yaxshi tushunib yetishlari uchun xizmat qiladi, deb qayd etiladi. Bularga turli ko'rgazmali qurollar, turli muammoli vaziyatlarni yaratuvchi moslamalar, o'yinlar va hokazolar kiradi.
  
  Didaktik qobiliyat- o'quv materiali, ko'rgazmali qurollar va vositalarini tayyorlab qo'yish, o'quv materialini aniq, ifodali va izchil bayon qilish, o'rganishga bo'lgan qiziqish hamda ma'naviy, his-siy istakiarni rag'batlantirish, o'quv bilimini oshirish, faollashtirish mahoratlari majmuyidan iboratdir.
  

4.3. Hozirgi davrdagi didaktika rivojining asosiy yo'nalishlari