Shlitsali birikmalarning turlari va ularning qo’llanishi

12.1-rasm. Shlitsali birikmalarda yuklanish sharoitlarining ta’siri

Bundan tashqari, gupchakning o'rtasidan siljigan kuch ag'daruvchi moment M_AG =F*l hosil qiladi. buning ta’sirida gupchakning yaqin chekkasida yuklanish konsentratsiyasi (jamlanishi) hosil bo'ladi. Ag'daruvchi moment o'q bo'ylab yo'nalgan kuch F_A ta’siridan ham hosil bo'lishi mumkin: M_AG2 =0,5F_Ad_w; bu yerda, d_w - g'ildirak boshlang'ich aylanasining diametri, M_AG = M_AG1 + M_AG2 ta'siridan faqat yuklanish konsentratsiyasi emas, balki birikmadagi davriy surilishlar ham hosil bo'ladi. Yuqorida aytilgandan ko'rinadiki, korrozion - mexanik yeyilishni birikmadagi tirqishlarni kichraytirib va tishli gardishni gupchakning o ‘rtasiga joylashtirib kamaytirish mumkin ekan. Birikmaning yuklanish qobiliyatini oshirish uchun, bundan tashqari, tayyorlash aniqligini va ishchi sirtlarning qattiqligini oshirish choralari ham qo'llanadi. Agar birikma faqat burovchi moment bilan yuklansa (F va F_A nolga teng), masalan, muftani valga biriktirishda, u holda nisbiy tebranma surilishlar, yeyilish ham bo`lmaydi. Bunday birikmalar yeyilishga hisoblanmaydi.
Shlitsali birikmalarning yuklanish qobiliyatini hisoblash usullari
Shlitsalar ishchi sirtlarining ezilishi va yeyilishi bosim σ<sub>ez</sub> bilan bog`liq. Agar [σ_ez] ning ruxsat etilgan qiymati ezilish va yeyilishning ta’sirini hisobga olib belgilansa, u holda “σ_ez” ni hisoblashda yeyilish va ezilishning umumiy mezoni sifatida qabul qilish mumkin. Bunday hisob umumlashgan mezon bo'yicha soddalashtirilgan (taxminiy) hisob deyiladi.
Xizmat qilish muddati, yuklanish sharoiti va sh.k.ni hisobga olib ezilish va yeilishni alohida hisoblashga urinishlar bo'lgan bir qator tadqiqotlar natijasi ГОСТ 21425-75 da umumlashtirilgan.
Shlitsali birikmalarning soddalashtirilgan
(taxminiy ) hisobi
Taxminiy hisob ezuvchi kuchlanishning o'rtacha qiymatini chegaralashga asoslangan (12.2 -rasm) va quyidagicha amalga oshiriladi

bu yerda, T-hisobiy burovchi moment (uzoq ta'sir etadigan yuklanishdagi eng kattasi), Nm; d_0`r - birikmaning o'rta diametri, mm; z - birikmadagi tishlar soni; K_T - yuklanishning tishlar o'rtasida notekis taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffitsiyent (birikmaning ishlash sharoiti va tayyorlanish aniqligiga bog'liq. taxminiy hisoblarda K_T=0,7...0.8 deb olish mumkin); h - tishlarning ishchi balandligi, mm; f -tishlarning ishchi uzunligi, mm; [σ_ez] - ezuvchi kuchlanishning ruxsat etilgan qiymati
Ezilishga hisoblash. Hisobiy kuchlanishni qiymati quyidagicha aniqlanadi.

bunda: M- uzatilayotgan aylanuvchi momenti, S_F – valning o’qiga nisbatan olingan ishchi yuzaning umumiy statik momenti, mm³/mm. (jadval), l – shilitsning uzunligi, mm.
12.1-jadval

Seriya	Shlitsning o’lchamlari z x d x D	b	SF, mm^3/mm
O’lchamlari, mm
Yengil	8x36x40	7	182
	8x42x46	8	211
	8x46x50	9	230
	8x52x58	10	440
O’rta	8x36x42	7	343
	8x42x48	8	396
	8x46x54	9	600
Og’ir	10x42x52	6	978
	10x46x56	7	1020

Yeyilishga hisoblash. Yeyilishga chidamliligi quyidagicha aniqlanadi.

Shilitsli birikmalar o’lchamlari uning mustahkamlik va bikrligi bilan belgilanadi. Agarda σ_yeyl , σ_ez larning Hisobiy qiymatlari, puxsat etilgan [σ_ez], [σ_yeyl] qiymatlaridan 5 % ga oshsa l uzunlikni oshiradi yoki boshqa seriya olinadi.
Ruxsat etilgan kuchlanishlar. Yuzasi toblanmagan qo’zg’almas shilitsli birikmalar uchun [σ_ez] =30÷70 MPa, toblangan bo’lsa [σ_ez] =80÷180 MPa, yuzasi toblan o’q bo’yicha xarakatlanuvchi birikmalar uchun [σ_ez] =5÷15 MPa.
Yeyilishga ruxsat etilgan kuchlanish qiymati ishga yuzaning termik qayta ishlanishiga hamda qattiqligiga bog’liq bo’lib, termik qayta ishlanish yaxshilanish bo’lganda σ_yeyl =0,032 NV, toblash bo’lganda σ_yeyl =0,3 NRS
Shlitsalar qat`iyan davlat standartlari bo`yicha tayyorlanadi. Shlitsali birikma xam mustaxkamlikka shponkali birikmalardagidek quyidagi shart bo`yicha xisoblanadi:

To`g`ri to’rtburchak profilli shlitsalar uchun:

evol’venta profilli shlitsalar uchun esa:

bu erda, m - tishlar moduli
z - shlitsalar soni d - shlitsaning o’rta diametric
Foyfalanilgan adabiyotlar:


1. Shoobidov Sh.A. Mashina detallari. Texnika oily o`quv yurtlari uchun darslik. Тошкент: “O`zbekiston ensiklopediyasi”, 2014. -444 b.
2. Kurganbekov M.M., Moydinov A. Mashina detallari: O`quv qo`llanma. I va II qismlar. -Toshkent: “O`zbekiston ensiklopediyasi”, 2014. -384 b.
3. Ш.А. Шообидов Машина деталлари. Ўқув қўлланма. Тошкент 2004-120 б.
4.Ш.А.Шообидов, С.У.Мусаев. «Юритмалар», Тасмали ва занжирли узатмаларни лойихалаш. Тошкент 2000-82 б.