Shovqin va titrashdan himoyalanish texnik vositalarning guruhlanishi va tuzilishi

Tovush yo’tadigan koplamalarning texnik ko’rsatkichlari

Nomi, GOST, TU	Tashki ulchamlari, mm	Zichligi, kg/m^3	Namga chidamlik darajasi	O’tga chidamlik darajasi
Mineral paxtadan ishlangan akustik PA/O plitasi, TU 21.24.16-63 Akmirang, TUMBI	300x300x20	300	Namga chidamsiz	Yonmaydi
1.368-67 PPM-80 plitasi TU 21.24.8-68	500x500x60	80	Namga chidamsiz	Yonmaydi
PPM-80 plitasi Tu 21.24,8-68 (shisha mato bilan birga)	“	“	“	“
E-O (GOST 8481-61), stellit, TU 81-63	500x500x700	150	Yarim namga chidamli	Yarim yonmaydigan
Gipsdan yasalgan plita, IV 283-67	500x500x10	-	-	-
Tikma mineral paxtalar, TV 21.24.10-68	500x500x100	100	Namga chidamli	Kiyinlik bilan yonadi
Shisha tola, TV 21.01.224-69	500x500x10	15	Namga chidamsiz	Yonmaydi

Titrashni kamaytirish yo’llari va ultra va infratovushdan himoyalanish.
Titrash kishi organizmiga salbiy ta’sir kiladi, natijada ish unumdorligini pasaytiradi, kupincha ogir kasbiy kasallik - titrash kasalligiga olib keladi. Shuning uchun titrashga qarshi tabbirlarga aloxida axamiyat beriladi.
Titrash kasalligi kasbiy kasalliklarga kiradi. Bu kasallikni boshlangich davridagina yaxshilab davolash mumkin. Titrash kasalligini davolash, ayniksa, kasallik ruju kilgan xolatlarda uzoq muddatda davolanadi. Kup xollarda kasallik o’tib ketsa, nogironlikka olib kelishi mumkin.
Mashina va mexanizmlarning titrashini kamaytirish kuyidagi usullarda olib boriladi:
-titrashni keltirib chiqarayotgan manbaga ta’sir qilish;
-rezonans xolatidan chiqarish;
-titrashni dempferlash;
-titrashni dinamik sundirish;
-mashina va qurilish elementlarining konstruktiv elementlarini uzgartirish;
-titrashni ixotalash va shaxsiy himoya vositalarini qo’llash.
Mexanizatsiyalashgan, elektr yoki havo asboblari yordamida ishlaganda, kulni titrashdan saqlash uchun maxsus kulkoplar, kistirma va plastinalardan tashkil topgan shaxsiy himoya vositalaridan foydalaniladi. Shaxsiy himoya vositalariga kuyiladigan umumiy talablar GOST 12.4 002-74 da belgilangan. Titrash kasalligini oldini olish uchun titrash mavjud bo’lgan ishlarda maxsus ish tartibi qo’llaniladi. Masalan, titrash mavjud bo’lgan mashinalarida umumiy ish vaqti semenaning 2-3 qismidan oshmasligi kerak. Bunda tinmasan ishlash vaqti 15-20 min va dam olish vaqtlari bo’lishi kerakligi kuzda to’tilgan. Ishni tashkil qilishda titrashli operatsiyalarni titrash bo’lmagan ishlar bilan almashtirib turish kerak.
Titrashni ulchash ST SEV 1931-78 “Titrash. Ulchov o’tkazish uchun umumiy talablar” da belgilanadi. Titrashni ulchash uchun kupgina asboblar mavjud, bulardan standart oktava filtrli ISHV-1 hamda VIP-2., VR-1 va bokalar. Chet elda chiqaraladigan asboblardan RFT (Germaniya) hamda “Bryo’l va Kyer” firmasining (Daniya) asboblaridir.
Texnologik uskunaning ashyoviy sigimi kamaytirilganni xolda uning tezligi oshirilganda ularning titrashi kuchayadi. Titrash (vibratsiya) tebranishlar chastotasi, titrashdagi siljish amplitudasi va titrash tezligi bilan ifodalanadi. Uzoq vaqt mobaynida titrash ta’sirida bo’lish ishlovchining sogligi va mexnat unumdorligiga yomon ta’sir etibgina kolmasdan, balki ogir kasbiy- titrash kasalligiga olib keladi.
Inson organizmiga ta’sir ko’rsatish tarzigan kura titrashlar maxaliy va umumiy bo’ladi.
Titrashdan himoyalanish uchun armotizatorlar va yakka tartibda himoyalash vositalari sifatida titrashni sundiruvchi kulkop hamda poyabzal qo’llaniladi. Amortizatorlar sifatida kigiz, rezina, pulat prujinali titrov izolyatorlari va shu kabilardan foydaniladi.
Binolarning tarkibi qismlariga motorlar, mashinalarning titrashini kamaytirish maksadida, motorlar poydevorlarining ostiga rezinadan, polivinil smolalardan tayyorlangan, shisha tola bilan kuchaytirilgan kistirmalar kuyiladi.
Titraydigan mashina va asboblar bilan ishlaydigan ishchilarrni xizmat vaqtidan tashkari ishlatish man etiladi. 16 yoshga tulmagan yoshlar, xomilador ayollar, oshkozoni ogriydigan va kon bosimi bor kishilarga bunday uskunalarda ishlash etiladi.
Ultratovush muxit 11200 dan 10⁹ Gs gacha doirada mexaniq tarzda tebranmada yuzaga keladi.
Sanoatda detallarni tozalash va yogsizlantirish, metallarga mexaniq ishlov berish uchun 18000-30000 Gs chastotali ultratovush tebranishlari keng qo’llaniladi.
Ultratovush odamga havo muxiti orqali, shunigdek, suyuk muxit va kattik jismlar orqali ta’sir kiladi.
Ultratovushli kurilmalarda ishlaydigan ishchilarning boshi ogriydi, tez charchaydi, yaxshi uxlay olmaydi, kuzi xiralashdagi, ogzi kurib kolaveradi, korni ogriydi, ishtaxasi bo’lmaydi, tanasi va terisining xarorati ko’tariladi, yurak urishi susayadi, kon bosimi pasayadi hamda termoregulyatsiyasi buziladi.
Ultratovush bilan ishlayotganda yakka tartibdagi himoya vositalari sifatida shovqin sundirgichlar va maxsus kulkoplardan foydalanish lozim.
Xozirgi vaqtda ishlab chiqarishda va transportda infratovush chastotali tovush keng tarkalgan. U katta ventilyatorlar, ichki yonuv dvigatellari ishlayotganida paydo bo’ladi.
Shaxsiy himoya vositalari.
Eshitish a’zolarini himoya qilish vrsitalari uz vazifasi va konstrusiyasi bo’yicha uch turga bulinadi: naushniklar-kulok suprasini yopib turadi, tikinlar-tashki eshitish kanalini yopib turadi, tikinlar-tashki eshitish kanalini yopib turadi, shlemlar -kallaning bir qismini va kulok suprasini berkitib turadi. Bularni qo’llash ayrim oktava chiziklarida tovush bosimi satxini 35-40 dB mikdorda kamaytiradi. Shunisi dikkatga sazovorki, ular ayniksa kishi organizmi uchun xavfli bo’lgan yukori chastotali shovqinlarni pasaytirishda yaxshi samara beradi.
To’qimachilik sanoatining shovqinli sexlarida eshitish a’zolarini himoya qilishga zarurat seziladi. Ularni tanlash shovqinning jadalligiga va ishchining shaxsiy xususiyatlariga boglik. Tovush bosimi satxi 120 dB gacha bo’lgan jadal shovqinlar ta’sir kilayotgan sharoitda VSNIIOT - 2M turiga mansub naushniklarni qo’llash tavsiya etiladi ( a rasm). Tukuv, kalavalash va kayta urash sexlarida kichik gabaritli VSNIIOT - 4A turiga mansub naushniklarni qo’llash maksadga muvofik ( b rasm). VSNIIOT - 2M naushnigi ishlatishga kulay va spektrning yukori chastotali qismida samaralidir, VSNIIOT - 4A naushnigi ulchamlari kichik va yengil, lekin ularning akustik samaradorligi biroz past.
Jadval.