“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 42,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
66
ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 Elm və din rubrikası
böyük olduğunu da ilk dəfə Biruni söyləmişdir. Biruni triqonometriyada kosinus teoremi kimi tanınan əlaqəni ilk dəfə ortaya qoymuş, həndəsəni botanikaya tətbiq etmiş, quşlarla bağlı çox orijinal faktlar tapmış və fərqli sahələrdə bir çox kitablar yazmışdır. “Kitabül-cəmahir fi mərifətül-cəvahir” (Cöv - hər lərin xüsusiyyətlərinə dair) adlı əsərində isə 23 bərk cisimlə 6 mayenin çəkisini bugünkü nisbətə uyğun şəkildə hesablamışdır. Biruni izafi (nisbi) sıxlıqları mahruti adlandırdığı və ən qədim piktonometr (sıxlıq ölçmə aləti) adlandırılan alətlə müəyyən etmişdir. “Nihayətül- əmakin” (Məkanların sonları) adlı əsəri coğrafiyadan geologiya və geodeziyaya (Yer kürəsinin formasının müəyyən edilməsi və yer üzünü ölçmə fəaliyyətləri) qədər müxtəlif sahələri əhatə etmişdir. Biruninin böyük işlərindən biri də İslam və Hind sivilizasiyaları arasında ilk mədəniyyət kör- püsünün yaradılması olmuşdur. Hindistanda olduğu dövrdə ərəb dilində olan bir çox mənbələri sanskrit dilinə, sanskrit dilindəki bəzi kitabları da ərəb dilinə tərcümə edərək, İslam haqqındakı bilgilərini bütün Hindistana yaymağı özünə borc bilmişdir. Biruni Quran ayələrindən güc alaraq elmin bütün yönlərinə meyil göstərirdi. O, elmin bütün sahələrində apardığı təcrübələri ilə sanki Allahı bir daha tanımaq, onun həqiqətlərini üzə çıxarmaq həzzini yaşamaq istəyirdi. Elm onun həyatının mənası idi. O bütün ömrünü var- dövlətə sərf edib elmsiz yaşayan insanlara bədbəxt insanlar kimi baxırdı. Biruni belə insanları görəndə hər zaman “Axirətə mal-dövlət aparmaq olmur, amma elmi aparmaq olur” sözlərini deyərdi. Hətta bir dəfə Biruni kitabı üçün ona bir filin ağırlığında qızıl və cəvahirət göndərən Sultan Məsudun hədiyyəsini geri qay- tararaq “Bu kitabı sərvət üçün deyil, elm üçün yazmışam” demişdir. Biruni Quran ayələrindəki hikmətlərə istinad edərək elmi fəaliyyətini genişləndir mişdir. Allah Qurandakı bir çox ayələrdə iman həqiqətlərinin əhəmiyyətinə diqqət çəkir. “Fatir” surəsindəki ayələrdə iman həqiqət lərindən nümunələr verilir: “İnsanların, heyvanların və davarların da bu cür müxtəlif rəngləri vardır. Allahdan öz bəndələri içərisində ancaq alimlər qorxar. Həqiqətən, Allah yenilməz qüvvət sahibidir, bağışlayandır!”. (Fatir surəsi 28) Biruni də ayələrdəki hikmətlərə istinad edərək elmi həqiqətləri əldə etməyə çalış mışdır. Məsələn, Yerin şimalında Günəşin aylarla çıxmadığını, çıxdığı zaman da batmadığını “Nəhayət, günəşin çıxdığı yerə çatdıqda onu bir qövm üzərinə doğan gördü ki, onlardan ötrü ona (günəşə) qarşı heç bir sipər yaratmamışdıq” (Kəhf surəsi 90) ayəsi ilə açıqlamış və bir lampanın önünə Yeri təmsil edən bir kürə qoyub fırladaraq bunu əyani göstərmişdir. Biruni yuxarıdakı ayədə deyildiyi kimi, “Al- lahdan öz bəndələri içərisində ancaq alimlər qorxar” kəlamını belə açmışdır. “Mən bütün həyatımı elmə sərf etmişəm, ancaq üstün bir güc və sonsuz elm sahibi olan Allahın qarşısında acizlərin aciziyəm. Çünki elmlə dərindən məşğul olduqca məlum olur ki, biz nə qədər az savada malikik. Mənim həyatda bildiyimdən çox bilmədiklərim daha üstündür. Qurani-Kərimi oxuduqca bir daha anlayıram ki, ən kiçik uldu- zlardan tutmuş insan bədənindəki hüceyrələrə qədər hər bir şeyi yaradan Odur və “Quranın Kəlamlarını Məhəmməd uydurdu” deyən ateistlərdən soruşuram: Məhəmməd bunları haradan bilirdi. Biruni yazırdı: “Mən elmi düşüncə lərimi elmi dərk edənlərlə bölüşürəm”. Vaxtilə filosof Sokratın işlətdiyi “mən bilirəm ki, heç nə bilmirəm” kəlamı Şərqdə Biruninin timsalında da geniş istifadə edilmişdi. Əslində, Sokrat da bilənlərlə dialoqa girişir və onların dialoqlarından maraqlı anlayışlar ortaya çıxırdı. Ömrü yetmiş yeddi yaşa çatmış bir qoca yataqda xəstə halda, həyatının son anlarını yaşayırdı. Bədəni zəifləmiş, vücud çırağı isə sönmək üzrə idi. Yaxınları nəmli gözlərlə onun halını nigarançılıqla seyr edirdilər. Nəfəs çəkməsi artıq tövşüməyə çevrilmişdi. Alim və fəqih dostu
Yüklə 42,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|