Signallar va tizimlar

3- mavzu : TIZIMLARNI TA’RIFLASH VA TIZIMLI TAHLIL
Reja:

1. 
   Uzluksiz vaqt tizimlari.
   

2. Tizimlarning xossalari.
3. Chiziqli tizimlarning xossalari
3.1. Uzluksiz vaqt tizimlari
Tizimlar vasifasiga qaramasdan har doim signal beriladigan kirish va signalga ishlov berilgan chiqishga ega bo‘ladi.



3.1 rasm. Tizimning strukturaviy sxemasi
s(t)- ta’sir etuvchi yoki qo‘zg‘atuvchi, y(t) – esa tizimning javobi yoki reaksiyasi deyiladi.
Umumiy ko‘rinishda signalni o‘zgartirish operatsiyasi (signalni transformatsiyasi) quyidagi ko‘rinishda yoziladi:

y(t) = T[s(t)]. (3.1)

T- tizim operatori bo‘lib, s(t) signalni y(t) signalga aylantirish qoidalari to‘plamidir.
Tizimlar ikkita asosiy sinfga bo‘linadi:

1. 
   Chiziqli tizimlar;
   
2. 
   Nochiziqli tizimlar.
   

Chiziqli tizimlar uchun quyidagi amallar bajariladi :

y(t) = cхs(t), y(t) = s(t-Dt), y(t) = a(t)+b(t).

(3.2)
Nochiziqli tizimlar uchun misol - signallarni kvadratga oshirish yoki signalni logarifmlash

y(t) = [s(t)]², y(t) = log[s(t)].

(3.3)

y(t) = T₂[T₁[s(t)]] = T₁[T₂[s(t)]].

(3.3)

y(t) = T₁[s(t)] + T₂[s(t)].

(3.4)
3.2 rasm. Chiziqli tizimlarni ketma-ket va parallel ulash.

Signallar ustida amallar bajarilishi va qayta ishlovi tizimlarda amalga oshiriladi. Signallarni o‘zgartirish va qayta ishlov berish tizimlari qurilmalarda yoki kompyuterlarda dasturlar yordamida amalga oshiriladi.
Tizimlar vazifasiga qaramasdan har doim signal beriladigan kirish va signalga ishlov berilgan chiqishga ega bo‘ladi.
Tizimlar x(t) kirish signalini y(t) chiqish signaliga aylantiradi. Ushbu x(t) kirish signalini y(t) chiqish signaliga o‘zgarishni quyidagi ko‘rinishda ifodalaymiz.

Umumiy ko‘rinishda x(t) kirish signalini y(t) chiqish signaliga o‘zgartirish amali N tizim operatori yordamida amalga oshiriladi

3.3 rasm. Bitta kirish va bitta chiqishli tizimning blok diagrammasi
x(t)- ta’sir etuvchi yoki qo‘zg‘atuvchi, y(t) – esa tizimning javobi yoki reaksiyasi deyiladi.

3.4 rasm. Ikkita kirish va ikkita chiqishga ega bo‘lgan to‘rta komponentdan iborat bo‘lgan murakkab tizimning blok diagrammasi

3.5 rasm. Signalni kuchaytiruvchi tizimning blok diagrammasi

3.6 rasm. Signallar farqini oluvchi tizimning blok diagrammasi

3.7 rasm. Integrallash amalini bajaruvchi tizimning blok diagrammasi

3.8 rasm. Teskari aloqali uzluksiz vaqt tizimi