Sinapslar turlari tuzilishi va ishlash mexanizmlari

Sinaps funksianal ahamiyatiga ko’ra hujayra faoliyatini aktivlashtiradi yoki tormizlaydi.Eliktrotonik sinapsda quyi malikulyar birikmalar bir hujayra sitoplazmasidan ikkinchisiga to’g’ridan to’g’ri o’tish imkoniyatuga ega.

Sinopslarning tuzilishi va ishlash mehanizmlari

• Sinaps-bir neroni ikkinchi neron bilan, neronni muskul tolasi yoki bez hujayrasi bilan bog’lovchi tuzilma,ularni quydagi tamoyillar asosida tasnif qilish mumkin.1.Sinops ko’rinishida ishtirok etuvchi hujayralarga qarab nerv muskul va nero-neuronal sinapslar tafovut qilinadi.Neronlarning sinapslar joylashgan qismiga qarab aksosomatik, aksodendiritik,akso-aksonal sinopslarni ajratish mumkin.2.Sinopslar faollashganda rivojlanadigan jarayonni ko’zda tutib qo’zg’atuvchi va tormizlovchi sinopslar tafavut qilinadi.3.Qo’zg’alishning o’tish uslibiga ko’ra sinopslarni eliktr va kimyoviyga bo’lish mumkin.Aralash elektr-kimyoviy sinapslar ham bor.

Kimyoviy sinapslar

• Kimyoviy sinapslar yirigi ancha keng (10-40-nm)va yuqori elektr qarshiligiga ega bo’lgani uchun elektr impulslar utishiga to’sqinlik qiladi.Impulslar bu to’sqinlikdan maxsus kimyoviy vositachi medyatr yordamida o’tishi mumkin.Oldindan sintezlanib qo’yilgan mediyator aksonning perisinoptik oxiridagi sinoptik pufakchalarda saqlanadi.Har bir pufakchada 20-minga yaqin medyatr malekulasi bor bu miqdor medyatrning 1 kv tashkil qiladi.Nerv impulslarining aksoning sinaps oldi oxirlariga yetib kelishi pufakchalar yorilib medyatrni sinaos yirigiga ajralishiga sabab boladi.Hozir mediator deb ataladigan moddalarning kimyoviy tuzilishi har hil.

Qo’zg’alishning sinapsdan o’tishida post sinaptik membranada joylashgan medyatrlarga sezgir retsiptorlarning ahamiyati katta.Har qaysi medyatrning mahsus retseptori bor.Ular ichida atsitilxolinga sezgir xolinoretsiptor ko’proq tekshirilgan.Alohida olingan xolino retseptor membranani teshib o’tgan 5 ta murakkab oqsil malekulalari yig’indisidan iborat.Bu malekulalar yonma yon zich qilib aylana shakilda tahlangan 5 ta qalamga uxshaydi.Sinapsdan o’tadigan impulslar bo’lmaganida kanal yopiq turadi.Retseptor yig’indisidagi ogbi sharning sinaps yirigiga qaragan uchida atsetilxolin o’zaro bog’lanadigan ikkta kontakt maydoncha mavjud.Sinapsga yetib kelgan impuls tasirida ajralgan atsitilixolin malekulasi sinaps yirigidan o’tib kontakt maydonchaga yopishadi.Sinapsdan yakka impuls o’tayotgan vaqtda 8ming xolinoretseptor ishga tushadi.Natijada ion kanali ochilib hujayra ichiga qaratilgan Na oqimi jadallashadi.Bu oqim 1 ms davom etadi kanal berkiladi kontakt maydonchadan uloqtirilgan atsitelxolinni xolinisterazalar ferminti bir zumda parchalab tashlaydi.

• Qo’zg’alishning sinapsdan o’tishida post sinaptik membranada joylashgan medyatrlarga sezgir retsiptorlarning ahamiyati katta.Har qaysi medyatrning mahsus retseptori bor.Ular ichida atsitilxolinga sezgir xolinoretsiptor ko’proq tekshirilgan.Alohida olingan xolino retseptor membranani teshib o’tgan 5 ta murakkab oqsil malekulalari yig’indisidan iborat.Bu malekulalar yonma yon zich qilib aylana shakilda tahlangan 5 ta qalamga uxshaydi.Sinapsdan o’tadigan impulslar bo’lmaganida kanal yopiq turadi.Retseptor yig’indisidagi ogbi sharning sinaps yirigiga qaragan uchida atsetilxolin o’zaro bog’lanadigan ikkta kontakt maydoncha mavjud.Sinapsga yetib kelgan impuls tasirida ajralgan atsitilixolin malekulasi sinaps yirigidan o’tib kontakt maydonchaga yopishadi.Sinapsdan yakka impuls o’tayotgan vaqtda 8ming xolinoretseptor ishga tushadi.Natijada ion kanali ochilib hujayra ichiga qaratilgan Na oqimi jadallashadi.Bu oqim 1 ms davom etadi kanal berkiladi kontakt maydonchadan uloqtirilgan atsitelxolinni xolinisterazalar ferminti bir zumda parchalab tashlaydi.

Elektrosinapslar Rivojlangan hayvonlarning markaziy nerv tizimida asosan kimyoviy sinopslar uchraydi.elektr sinopsni kimyoviy sinopsdan ajratib turuvchi asosoy farq-elektr sinaps yirigining juda torligi 2-4 nm.Ana shu tor joydan peresinaptik membrane bilan bog’lab turuvchi oqsil ko’prikchalar konnik sonlar o’tgan ular o’rtasida ionlar va mayda malekulyar moddalarni o’tkazishi mumkin bolgan eni 1-2 nm ni hosil qilgan.Elektrsinapslar juda tez va bexato ishlaydi.