SİNİr dokusu dr. Sevda Söker
Yüklə 126,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
SİNİR DOKUSU Dr.Sevda Söker Amaç • Sinir dokuya giriş • Nöron yapısı – Perikaryon – Dendrit – Akson – Sinaps
• Nöron tipleri – Uzantılarına göre – Fonksiyonlarına göre • Nörogliya – M.S.S nörogliyaları • Astrositler • Oligodendrositler • Mezogliya • Ependim hücreleri – Periferik sinir sistemi nörogliyaları • Schwann hücreleri • Satellit hücreleri Sinir Dokusu •
hücreleri ve çok az gevşek bağ dokusunu (sinir dokusuna giren damarlar çevresinde) içeren bir dokudur. •
spinalisi kapsayan merkezi sinir sistemi ile •
periferik sinir sistemi olmak üzere 2 kısma ayrılır. • Sinir dokusu, hücrelerden ve hücreler arası maddelerden meydana gelir. •
• MSS de ara madde işlevini gören gliya hücreleridir. Gliya hücreleri, daha çok destekleyici işleve sahiptir ve bu hücreler, • MSS‟de bağ dokusunun yapmış olduğu görevin büyük bir kısmını yerine getirirler. • PSS de, ara madde işlevini düzensiz sıkı bağ dokusundan meydana gelmiş kılıflar ile bunların içerisindeki kan damarları, hücreler oluşturur. • Bu yapıya miyelinli sinirlerde Schwann hücresi de katılır. Nöronlar • Sinir dokusunun ana yapı taşı, • En önemli özellikleri uzantılı hücreler olmalarıdır. • Sayıları, büyüklükleri, şekilleri bulunduğu yere göre farklılıklar gösterir. • Nöronlar post-natal dönemde bölünmezler • Nöroglialar kısa uzantılara sahiptir. Sinir dokularında beslenme, koruma, desteklik, fagositoz ve miyelinizasyon gibi işlevleri üstlenen nöroglialar ise yaşamları boyunca mitotik aktivite gösterirler . •
NÖRONLAR • Sinir impulslarını almak ve iletmek, • Belli hücresel aktiviteleri başlatmak, • Nörotransmitter(sinyalleyici moleküller, asetilkolin, norepinefrin, glutamik asit, GABA, Dopamin, seratonin, glisin, endorfinler, ve enkefalinler) ve diğer bilgi moleküllerini salgılamakla görevlidir.
NÖRONLARIN BÜYÜKLÜKLERİ Nöronlar • üç temel bölümden meydana gelirler: 1- Soma veya hücre gövdesi ; perikaryon da denir. Uyarıları alan hücrenin merkezidir. • 2- Dendritler ; uyarıyı çevreden, duyu epitel hücrelerinden ve diğer nöronlardan almak üzere özelleşmiş çok sayıdaki uzantılardır. • 3-
; tek bir uzantı olup,sinir impulsunu diğer hücrelere (sinir hücresi, kas veya bez olabilir) yaymak ve iletmek üzere özelleşmiştir.
NÖRONLARIN ŞEKLİ •
armut şeklinde ya da iğ biçiminde gövdeye sahip olabilirler. NÖRONLARIN SINIFLANDIRILMASI Psödounipolar nöron Multipolar nöron Bipolar nöron • Nöronlar uzantılarına göre; – Multiplar nöronlar • Golgi Tip-I • Golgi Tip-II – Bipolar nöronlar – Unipolar nöronlar • Nöronlar fonksiyonlarına göre; – Duyusal nöronlar – Motor nöronlar – Ara nöronlar
Multipolar Nöronlar •
görülen tipidir. •
uzun tek bir akson içerirler. •
motor nöronları, •
•
• Golgi Tip – 1 Nöronlar: Uzun bir aksona sahiptirler ve periferik sinirlere dahil olurlar. Yine bu tipe ait diğer nöronların aksonları, beyin ve omurilikteki uzun sinir yollarına (traktus) dahil olurlar. • Golgi Tip - 2 Nöronlar: Bu tip çok kutuplu nöronların aksonları kısadır ve tekrarlayan dallanmalarla, genellikle hücre gövdesinin yakınında sonlanırlar..
Bipolar Nöronlar •
dendrit ve bir akson bulunur. •
gövdesinin birbirine karşı gelen iki kutbundan ayrılırlar. •
tabakada, •
olfaktör nöronlarda, •
spiral gangliyonlarda bulunur. Psödounipolar nöron • Yalnızca kısa tek bir uzantıya sahip nöron tipidir. • Perikaryondan kısa seyirli tek bir akson çıkar ve daha sonra dallanarak ikiye ayrılır. • Kraniyal ve spinal sinirlerin duyusal gangliyonlarında bulunmaktadır. •
2 uzantıya sahiptirler. Daha sonra, bu uzantılar kaynaşarak tek bir uzantı haline dönüşürler. • Akson ve dendrit perikaryondan tek bir uzantı olarak ayrılır. •
seyrettikten sonra (T) harfi şeklinde ikiye ayrılır. Fonksiyonlarına göre 1- Duyu nöronları (Afferent Nöronlar); Dendritleri ile duyuları alır ve aksonlarıyla SSS e impulsları iletir.
(Efferent Nöronlar); SSS den kaynaklanıp kaslara, bezlere ve diğer nöronlara impuls götürür.
3- Ara nöronlar : (internöronlar) SSS de yerleşmiş iletici ve bütünleyici olarak görev görür. Duyu ve motor nöronları ve diğer internöronlar arasında ağ oluşturur. • MSS’de fonksiyonel ve yapısal olarak birbirine benzeyen nöron gruplarına
denir.
PSS’de nöron toplulukları gangliyonu oluşturur. • MSS’de nöron akson demetleri Traktus; PSS’de ise sinir olarak isimlendirilir . .
isimlendirilmesi: • PSS’de nöron toplulukları gangliyonu oluşturur. • Gangliyonlar duyusa l (arka kök gangliyonu) ve motor
(visseromotor veya otonomik gangliyon) özellikte olabilir. • Gangliyondan çıkan aksonlar ise periferik sinirleri yaparlar. NÖRONLARIN YAPISI Nöron Gövdesi (Perikaryon= Soma) Nöron Uzantıları Akson Dendrit Tek Çok sayıda
Nöronların Yapısı •
(Perikaryon) – Çekirdek – Organeller
ÇEKİRDEK •
soluk boyanmıştır. •
•
HÜCRE ZARI •
yapısına sahiptir. GOLGİ KOMPLEKSİ •
ozmik asit veya gümüşleme ile siyah renkte boyanıp, gösterilebilinir. ENDOPLAZMA RETİKULUMU •
düzenlenmiş iyi gelişmiş GER. •
arasında çok sayıda poliribozom bulunur. •
serbest ribozomlar IM ile Nissl cisimcikleri denen bazofilik granüllü alanlar olarak görülür. MİTOKONDRİON •
akson boyunca çok sayıda yer alır. •
terminallerinde görülür. NÖROFİBRİLLER •
gümüşleme ya da altınlama metodları ile ince iplikçikler şeklinde görülürler. •
piramidal nöronlarda daha çok uzunlamasına giden demetler halinde seyrederler. •
spinalisin ön boynuz motor nöronlarında, sık ve düzenli bir ağ teşkil edecek tarzda tertiplenmişlerdir . NİSSL TANECİKLERİ •
•
•
•
•
perikaryonda ve dendritlerde bulunur. •
Nissl Tanecikleri • Büyük motor ve piramidal nöronların Nissl tanecikleri kaba partiküller şeklindedir. • Nissl tanecikleri duyu nöronlarda ince tanecikli ve stoplazmanın her tarafına dağılmış olarak görünür. •
• İskelet kaslarına akson gönderen motor nöronların perikaryonlarında Nissl tanecikleri çok iyi gelişmiş olarak gözlenir. •
adeta kaplan sırtı gibi karekteristik bir görünüş kazandırır. •
görünüşüne tigroid cisim adı verilmektedir. • Nissl tanecikleri perikaryonun her tarafında bulunmasına rağmen aksonun, hücre gövdesinden ayrılış bölgesinde bulunmaz. •
bulunmadığı bu kısım akson tepeciği olarak isimlendirilir. NÖRONLARIN UZANTILARI Akson
Dendrit DENDRİTLER •
dallanan hücre uzantılarıdır. •
gibi çıkarak dallanma gösterirler. •
ancak tek dendriti olan nöronlar da vardır. •
hücre gövdesi civarında sonlanırlar. • Işık mikroskobik çalışmalarda gümüşleme yöntemi ile hazırlanmış preparatlarda dendritlerin üzerinde küçük dikenimsi çıkıntılar izlenir. • Bu dikenimsi çıkıntılar diğer nöronların dendritlerdeki sonlanma sahalarına yani sinaptik bölgelere uymaktadır. DENDRİTLER
• Sinir dokusunda akson ile dendritlerin ağlaştığı ara bölgelerde hücre gövdeleri seyrek görülür. •
sinapslar vardır. DENDRİTLER • Nöronlar, dendritik özelliklerine göre şu şekilde sınıflandırılır.
Radial Düzenlenimli •
farklı şekillerde düzenlenim gösteriler. •
boynuz motor nöronlarında, •
nöronlarda, •
tarafından çıkarlar ve çift dallanmalarla her istikamete doğru ışın tarzında yayılırlar. Stoplazmik Esas Uzantılı •
alan piramidal nöronlarda ana dendritik uzantı, perikaryonun tepesinden kuvvetli bir uzantı halinde çıkar. •
seyirden sonra uç kısımda dallara ayrılır. • Beyincik korteksinde yer alan purkinje hücrelerinde ise hücrenin bir kutbundan akson çıkar.
• Aksonun çıktığı yerin tam karşısından ise dendritler çıkar ve son derece bol miktarda çalı gibi dallanırlar. Monopolar Dendritli Nöron
Oppositopolar Dendritli Nöron •
piramidal nöronlarda hücre gövdesinin karşılıklı kutuplarından püskül tarzında iki kuvvetli dendrit demeti çıkar. AKSON Sinir hücrelerinin tek ve genellikle uzun olan uzantısıdır. • Akson genellikle uzun, bazen ise kısa bir seyirden sonra son ağaçcık (telodendron) şeklinde dallanarak sonlanır. • Akson hücre gövdesinden akson tepeciği olarak adlandırılan huni şeklindeki bir yapı ile ayrılır. AKSONUN ÇAPLARI VE UZUNLUKLARI •
•
çok farklılıklar gösterir. Hemen hücre gövdesi civarında sonlanan, birkaç mikron uzunluğunda olan aksonlar olabildiği gibi, 1 m. uzunlukta olan aksonlar da vardır. Aksonal transport Aksonal transport • Perikaryon ile akson terminali arasında materyal taşınması aksonun önemli fonksiyonlarından biridir. • Aksonun ve merkez somanın ilişkisini sağlayarak her ikisinin de varlığı ve işlevlerini sürdürebilmesi için gereklidir. • Virüsler de hücre içine girmek ve diğer hücrelere dağılmak için bu yolu kullanır .
Aksonal transport •
: Somadan akson terminaline doğrudur. Bu işlemde nörotubuluslar kullanılır. Retrograd (geriye) transport : Akson terminalinden somaya doğrudur. AKSONUN KILIFLARI •
•
•
Akson topluluğu=periferik sinir • • Çok sayıda sinir lifinin (aksonun) bağdokusu kılıflarıyla çevrilmesiyle birarayagelirler. • Sinir demetlerine fasikül adı verilir. Makroskopik olarak görülür. • •Miyelinli olanlar beyaz görülür. • •Her demette hem duyusal hem de motor içerik vardır. •
dıştan içe--Epinöriyum--Perinöriyum-- Endonöriyum • Epinöriyum : Siniri saran en dıştaki bağdokusundan kılıftır. • Düzensiz sıkı bağdokusu yapısındadır. Kılıfların en kalınıdır. Sinir lifinin gerilmeler sırasında ezilmesini engeller. • Perinörium : Sinir demetlerini saran daha ince sıkı bağdokusundan kılıftır. Siniri izole eder ve dışarıdan zararlı makromoleküllerin geçişi engellenmiş olur.
• Endonöriyum : En içtabakadır. Aksonların çevresindedir. İnce retikulum tellerinden oluşan gevşek bağdokusu yapısındadır. Az sayıda fibroblast, kılcal damarlar ve mast hücreleri görülebilir. .
RANVİER DÜĞÜMLERİ Ranvier Düğümleri İnternodal ya da interannuler segment Myelin kılıfı arasında oluşan boğumlanmalar Ranvier Boğumları RANVİER DÜĞÜMLERİNİN ELEKTRON MİKROSKOBİK YAPISI Schwann Hücreleri ve Eksternal Lamina SCHMİDT- LANTERMANN YARIKLARI •
•
dışından aksolemmaya doğru uzanan stoplazmik tünellerdir . SİNİR LİFİ VE MİYELİNİZASYON •
meydana gelmiştir. •
Schwann hücreleri tarafından sarılmıştır. •
hücreleri tarafından oluşturulan myelin zarıyla kaplıdır ve bunlara da miyelinli sinir lifleri denir. Sinir hücrelerinin aksonlarının çevresinde iletimin akson boyunca olmasını sağlayan ve izolasyon görevi gören miyelin kılıf vardır. Miyelinin yapısı %70-80 Lipidlerden ,%20-30 proteinlerden oluşur. Rutin incelemelerde lipidler erir ve protein çatısı pembemsi renkte Nörokeratin Ağını oluşturur •Miyelinli sinir lifleri miyelinli aksonlardan meydana gelmiştir. •Miyelinsiz sinir liflerinde akson çevresinde miyelin kılıf
SİNİR LİFİ VE MİYELİNİZASYON •Periferik sinirlerin miyelinizasyonu Schwann hücreleri tarafından gerçekleştirilir. SİNİR LİFİ VE MİYELİNİZASYON • Myelinli sinir lifleri impulsu myelinsiz sinir liflerinden daha hızlı iletir ki “saltatorik akım adı verilir (uyarı düğümler arasında sıçrar).Buna göre sinir lifleri 3 gruba ayrılır: – Group A lifler: sıkı miyelinli, 15-100 m/sec hız derecesinde, motor and bazı duyusal – Group B lifler: orta derecede miyelinli, 3-14 m/sec hız derecesinde, visseral duyusal lifler – Group C lifler : Miyelinsiz,, 0.5-2 m/sec, otonomik ve bazı duyusal lifler. SİNİR LİFİ VE MİYELİNİZASYON SİNAPS •
diğer bir nöronla, kas hücresi ile veya salgı hücresi ile bağlandığı yerlerdir. •
intikal ettiği yerlerdir. Sinaps Tipleri 1- Akso-dendritik sinaps 2- Akso-somatik sinaps 3- Akso-aksonik sinaps 4- Dendro-dendritik sinaps Myelinli lifler •
boyamada miyelin siyah renkte boyanır. •
tekniği ile myelin maviye boyarnır. Nörogliya Hücreleri •Nöronlara metabolik ve mekanik destek sağlar. •Sinir dokusu hücreleri iyi diferansiye hücreler
MSS’nin bağdokusu=Nörogliya • Gliya hücreleri çoğalma özelliği gösterebilen ve nörondan çok daha fazla sayıda bulunan hücrelerdir. • MSS yaralanmalarında gliya hücreleri, hasarlı dokuyu temizler. Merkezi Sinir Sistemi Nörogliya Hücreleri •Astrositler •Oligodendrositler (Oligodendrogliya) •Ependim Hücreleri •Mikrogliya hücreleri (mezogliya)
•Schwann Hücreleri •Satellit Hücreleri
Astrositler • Astrositler ile beyin kapillerleri arasındaki ilşki kan beyin bariyeri oluşumunda önemlidir. • Ve beyin metabolizmasının düzenlenmesinde rol oynar. • Nöronlara mekanik desteklik ve besleme fonksiyonuna sahiptir. • Nöronları kılcalkan damarına ve piamatere bağlar. Protoplazmik Astrositler • Çok sayıda ve kısa dallar veren tip. • Gümüşleme ile yıldız şekilli yapıları ortaya konulabilir. • Gri cevherde yer alır. • MSS i yaralanmalarında skar dokusu yaratarak hasarlı bölgeyi kapatırlar. Fibröz Astrosit •
•
Hem gri hem de beyaz cevherde bulunurlar. Beyaz cevherdeki oranı daha fazla olup, miyelinizasyonda görev yaparlar. Kısa, küçük az dallanan stoplazmik uzantılara sahiptir. Oligodendrosit Ependim Hücreleri •
ve omuriliğin santral kanalının çevresini örter. •
şekillidirler. Santral kanal çevresinde yer alan ependim hücreleri Kanal içerisinde yer alan beyin omurilik sıvısı (BOS) CSF= cerebrospinal fluid Boya : Hematoksilin&Eozin Mikrogliya Hücreleri •Diğer nörogliya hücreleri ektodermal kökenli nöroepitelden gelişirken, •Mikrogliya hücreleri mezenşimal kökenlidir. •Kemik iliğinden gelişir ve mononükleer fagositik sisteme dahildir. •Bu hücrelere MSS nin mikrofajları da denir. •Ameboid hareketlerle fagositoz yaparlar.
Schwann Hücreleri •Periferik Sinir Sisteminde görülen gliya hücresidir. •Aksonları sarar ve aksonların çevresinde yer alır. •PSS de miyelini yapar. •EM de miyelinin Schwann hücre plazmalemmasının kılıf şeklinde ve birçok kez aksonun çevresinde dolanması ile oluştuğu görülür.
SİNİRLERİN DEJENERASYONU VE REJENERASYONU • •
haraplanmışsa rejenerasyon mümkün değildir. Bir akson haraplandığında; *Perikaryonda Nissl cisimcikleri parçalanır, sitoplazmik bazofili azalır (
kromatolizis ). *Perikaryon hacmi artar, çekirdek ekzentrikleşir .
• Aksonun kesilmiş olduğu bölgede schwann hücreleri mitoza uğrar. •
getirir. •
aksonun inervasyon alanına gitmesini sağlar. Nörilemmal kılıf oluşmazsa, kesilmiş olan aksonların uçları yün yumağı gibi olur. Rejenerasyon gerçekleşmez Yüklə 126,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|