SİRLƏr xəZİNƏSİ

ON DOQQUZUNCU SÖHBƏT

AXİRƏTİ QARŞILAMAQ
Bəzənibdir məclisi başdan-başa könülün,

Ay camalı nur saçır al qumaşa könülün.

Taxtındadır şah kimi, ətir yağır üstünə,

Şəkər səpib, ulduzdan çətir yağır üstünə.

Canlar alan amansız düşmənindir bu dövran,

Unutma ki, nə mənim, nə sənindir bu dövran.

Nifrətini görəndə gör girləyib kimləri,

Döndərərək əsirə - zəncirləyib kimləri.

Cah-cəlala uyarmı məslək əri dünyanın?

Car çəkibdir cah-cəlal düşmənləri dünyanın:

Zalımların qəsrindən ayağını kəs daha,

Hikmət dolu göylərin çadırında gəz daha.

Məhşər odu püskürər biyabanda yanan kəs,

Utanar əməlindən, əməlini danan kəs.

Dönər qanıq köpəkdən bağrı qana tülkünün,

Qorxusundan dərisi kürkdür cana tülkünün.

Kükürd saçan məhşərdir, göz qaraldar bu səhra,

Tez keçməyən yolçunu tez saraldar bu səhra.

Təşnə yolçu rast gəlib burda haçan çeşməyə?

Tüpürməyi unutma kükürd saçan çeşməyə.

Bu fələyin borcunu qaytar daha özünə,

Nə almısan torpaqdan, sanma baha özünə.

Oğul kimi tərk elə vida günü aləmi,

Comərdliyin mat qoysun qoy özünü, aləmi.

"Mənəm-mənəm" deyəndir, bil ki, fələk bu yolda.

Quldur kimi hamıya qurar kələk bu yolda.

Əqrəb qədər qorxulu deyil hər an əjdaha?

Əqrəb səni öldürər udanacan əjdaha.

Kiçik düşmən - ən böyük, ən vəhşətli bəladır.

Onu saya salmamaq ən dəhşətli bəladır.

Düşmən kiçik olsa da, can atandır qisasa.

Arifsənsə, unutma, əl qatandır qisasa.

Güclə yerin köksünü sökə bilər qarışqa,

Körpə şirin gözünü tökə bilər qarışqa.

Gizlə cumar incinə, oğru səni görəndə,

"Bismillahı" unutma əcinnəni görəndə.

Könül mülkü yolunda gəzər, bil ki, quldurlar,

Son mənzilin yolunu kəsər, bil ki, quldurlar.

Qorxuram ki, başlaya onlar gecə qarətə,

Görəsən ki, varlığın gedir necə qarətə.

Köləliyin karvanı salsın yolu mənzilə,

Hərisliyin gəmisi çatsın dolu mənzilə.

Görməsinlər qoy səni, yuxu kimi uzaqlaş,

Qovmasınlar qoy səni, bir su kimi uzaqlaş.

Dəyməz qədəm qoymağa bu hücrəyə cahanda,

Alacaqlar canını girov deyə cahanda.

Qəlbin qana dönəcək çəkməsən əl hücrədən,

Qovulmamış aralan, aralan, gəl, hücrədən.

Yerdən ayrıl, biləsən gərdiş nədir fələkdə,

Gecə-gündüz dolanır, gərdişdədir fələk də,

Div əlinə keçməmiş yaxa, sinə cahanda,

Sığın könül mülkünə, məsləkinə cahanda.

Vəcdə gəlib şövq ilə yovuş ülvi aləmə,

Vidalaşıb həyatla qovuş ülvi aləmə.

Məslək eşqi nəsimə dönsün könül mülkündə

Qoyma həyat çırağı sönsün könül mülkündə.

Olmalısan bu mülkün ətir saçan reyhanı,

Könül mülkü soldurub, söylə, haçan reyhanı?

Hər qapıya can atıb səba kimi cumma sən,

Alçaqlardan sədaqət, dostluq, vəfa umma sən.

Hamı - qara kölgədir, sən - işıq ol aləmə,

Günəş kimi ucalıb yaraşıq ol aləmə.

Yerdə meydan verərmi səməndinə bu fələk?!

Olsan göyün sirrindən sən baş açan cahanda,

Deyər nələr törətmiş bu vaxtacan cahan da.

Təngləşdirər kahanda sağ canını dövranı,

Başa vurar ömrünü, dövranını dövranı.

Son nəfəsdə dodağın son kəlməni unudar,

Kimsə salmaz yadına, hamı səni unudar.

Zalım əcəl kəsməmiş nəfəsini dünyada,

Göstər eşqə qovuşmaq həvəsini dünyada.

Əcəl meyi həyatda hansı kəsə nuş olar?

Yalnız eşqin badəsi bir nəfəsə nuş olar.

Qurub dərzi köşkütək qübbəsini bu fələk,

İki şaha geydirməz cübbəsini bu fələk.

Nə eyləsən, amansız, kafir aləm yazacaq,

Günahını, eybini iti qələm yazacaq.

Acsan üzə şərəflə hər bir zaman qapını,

Açacaqlar üzünə, bil ki, haman qapını.

Məsxərəylə kimsəni görsə gözün oyuncaq,

Olacaqsan dünyada axır özün oyuncaq.

Yaxşını da, pisi də üzləyiblər hər zaman,

Yaxşı bil ki, pisləri pisləyiblər hər zaman.

Yaxşıların nişanı, əmanəti olubdur,

Pislərinsə zamini, zəmanəti olubdur,

Keçməlisən ya yaxşı, ya da ki pis, unutma,

Əməlinlə mələksən, ya da iblis, unutma.

Tikanlı, gül tikanla anınıbdır həmişə,

Ənbərsatan ənbərlə tanınıbdır həmişə.

Saxta olma, keçəsən yer üzündən xəcalət,

Həm tanrıdan xəcalət, həm özündən xəcalət.

Bağrı gözə döndərən dövrə yağdır nifrəti,

Qan çanağı fələyə, cövrə yağdır nifrəti.

Bu boyalı nazənin daş-qalağa layiqdir,

Vəfasına qələm çək, bil, talağa layiqdir.

Səkil Xətlan atını minib ucal fələyə,

Al qurğuşun qalanı, qələbə çal fələyə.

Qazansan da ən uca rütbəsini göylərin,

Oxutsan da şahlığa xütbəsini göylərim,

Səndə qalan deyildir elə zəfər bayrağı,

Yalnız mənə nəsibdir belə zəfər bayrağı.

Bir İnsanam, məqamım mələkdən də ucadır,

Can atdığım o dərgah fələkdən, də ucadır.

Qamətimlə ölçülməz bir qiymətim var mənim,

Aləmimə bu aləm, yer də, göy də dar mənim,

Çay deyiləm, ümmanam, gör ki, nəyəm cahanda,

Zərrə deyil, tükənməz xəzinəyəm cahanda.

Fələk təki xəzinə üstündədir ayağım,

Əlçatmazam, bil ki, nə üstündədir ayağım.

HARUN ƏR-RƏŞİD İLƏ DƏLLƏYİN HEKAYƏTİ
Tapdı Harun dövründə növrağını xilafət,

Uca tutdu Abbasın bayrağını xilafət,

Yatağına qoyaraq gecə yarı xəlifə,

Rahatlandı hamamda gecəyarı xəlifə.

Dəllək onun başını kəliməyə başladı,

Kəlidiyi, tük qədər ləliməyə başladı.

Qurtarantək işini fürsət tapdı yenə də,

Söz atını minərək yersiz çapdı yenə də;

"Bir misilsiz ustayam, gəl, şad eylə məni sən,

Lap bu gündən özünə damad eylə məni sən,

Olsun hamı xəbərdar, kəsdir nigah qızına,

Bu bəndəni evləndir, qovuşum şah qızına."

Bu sözlərdən azacıq əsəbləndi xəlifə,

Yenə dözdü, sanma ki, qəzəbləndi xəlifə,

Dedi: "İsti bişirib, dözmür fağır dəhşətə,

Ya da zəhmim, vahiməm salıb ağır dəhşətə,

Çaşıb, yoxsa deyərmi alım sənin qızını?

Dəlləyə bax, istəyir xəlifənin qızını."

Başqa gün də sınadı Harun yenə dəlləyi,

Gördü lovğa, qudurğan, harın yenə dəlləyi,

Çox sınadı beləcə dönə-dönə yenə də,

Dediyindən dönmürdü dəllək yenə, yenə də,

Bir gədanın birisi gördü ki, nə danışdı,

Öz başına gələni vəzirinə danışdı;

"Haçandır ki, bir dəllək kələk açır başıma,

Bu oyunu bəlkə də fələk açır başıma.

Olmalıdır söyləyir ona qızım adaxlı,

Bir abırsız dəlləyə sona qızım adaxlı?

Başım üstə qəzatək baş qatmaqdır peşəsi,

Gövhərimə, özümə daş atmaqdır peşəsi.

Əldə ülgüc, ağzında iti xəncər gəzər o.

Qılınc versən, başımı "uf" demədən kəsər o.

Vəzir dedi: "Dili ki, belə atır dəlləyin, -

Ayağının altında xəznə yatır dəlləyin.

Haçan gəlsə yanına, o, hüzura bir daha,

Həmişəki yerində qoyma dura bir daha.

Əgər çıxsa əmrindən, asdırmağı unutma,

Harda durub, oranı qazdırmağı unutma."

Dəllək gəldi özünü yenə öyən kimicə.

Dəyişdirdi yerini vəzir deyən kimicə.

Qopan zaman yerindən ayaqları dəlləyin,

Birdən-birə saraldı yanaqları dəlləyin.

Gördü yoxdur dinməyə halı fağır ustanın,

Baxışından, dilindən ədəb yağır ustanın.

Ayağının, altında xəznə vardı bir zaman.

Surətini güzgüdə şah sanardı bir zaman.

Qədəmini xəznədən tez götürən gördülər.

Dükanını açaraq köks ötürən gördülər.

Ayağının altını tez qazıb nə tapdılar?

Haman yerdən tükənməz bir xəzinə tapdılar.

Qədəmini kim qoyub xəzinənin üstünə.

Söz incisi səpibdir, daim sənin üstünə.

Hər tilsimi sındırar xəznəsilə Nizami,

Nurlu qəlbi, aynatək sinəsilə Nizami.

İYİRMİNCİ SÖHBƏT

VİCDANSIZLARDAN ŞİKAYƏT
Biz ki candan üzmüşük əlimizi dünyada,

Bu dünyaya bağlayan nədir bizi dünyada?

Bu torpağa uyduq ki, belə xarıq torpaqda,

Sanma necə varıqsa, elə varıq torpaqda.

Köçən köçüb, qalmışıq biz onlardan geridə,

Karvanımız qalıbdır karvanlardan geridə.

Bizimlədir həmişə iki mələk əzəldən,

Qurub insan oğluna iblis kələk əzəldən.

Üzü atəş, qəlbi buz ocaqçıya dönmüşük,

İsti külük, od olub sonra guya sönmüşük.

Odlu ürək, alovlu gəncliyimiz hardadır?

Asudəlik, rahatlıq, dincliyimiz hardadır?

Məhşərin dan ulduzu artıq yanan olubdur,

Sübhün qızıl bayrağı daldalanan olubdur.

Gülüş - gültək hamının dodağında solubdur,

Arzumuzun gülləri can bağında solubdur.

Sehrkartək can qurtar sən əlindən dünyanın,

Boşda qalsın əlləri əməlindən dünyanın.

Qan içəndir bu torpaq, qəfəsindən uç onun,

Zirək tərpən, qoynunda olmayasan puç onun.

Batan deyil heç zaman dişi qurda tülkünün,

Daim kələk qurmaqdır işi qurda tülkünün.

Bir yarın var dünyada, bircə ona aşiq ol,

Aşiq olma özünə, yaradana aşiq ol.

Olsan könül mülkünün sidq ilə saf torpağı,

Gül-çiçəyə döndərər səni insaf torpağı.

Könül təlim eyləyir hər hünəri insana,

Məslək eşqi deməkdir ər hünəri insana.

Cana təpər yaranıb hər bir canın hünəri,

Bəyənməsən məhv olar hər insanın hünəri.

Alqışlarla çağlayar canda hünər çeşməsi,

Dönüb olar candakı qan da hünər çeşməsi.

Ər izləyər hünəri, sənət eşqi olanı,

Əzizləyər hünəri, sənət eşqi olanı.

Yalnız hünər qoymayıb qubar qona torpağa,

Belə hünər nəsibmi bu gün ana torpağa?!

Hünərini göstərsə indi əgər hünərli,

Hünərsizin birisi mənəm deyər hünərli.

Hünərlilər beziblər hünərsizlər əlindən,

Lap fərsizə dönüblər bu fərsizlər əlindən.

Əzabkeşin əzabı - bir tamaşa onlara,

Dəlilikdir - düşünmək, haşa, haşa, onlara.

Bir israfçı sanırlar səxavətli kəsləri,

Pulsuz kölə sayırlar sədaqətli kəsləri.

Comərdliyi hırıltı, lağlağılıq sanırlar,

Söz çeşməsi görəndə lehmə, ya lığ sanırlar.

Onlar "vəfa" sözünü buza yazan olubdur,

Ay da, Gün də tənəyə qulaq asan olubdur.

Yar vüsalı məlhəmsə əgər yarın qəlbinə,

Bir sağalmaz yaradır alçaqların qəlbinə.

Öpüş versə onlara biri əgər gözəlin,

"Məxmirəklə doludur üzü" deyər gözəlin,

Bağrı bişən əncirsən, axıb şirə üstünə,

Sirkə kimi coşarlar birdən birə üstünə.

Hünərin danandır, gizləyəndir hər biri,

Nöqsanını, eybini izləyəndir hər biri,

Hər dəryada nəhəng də, dür də vardır həmişə,

Hünərvərin hünəri elə cardır həmişə,

Çəyirtkənin ayağı qarışqaya yük olar,

Dəclə nəhri kor gözə damla olar, tük olar,

Kim ki, nöqsan axtarar sənət əri görəndə,

Hünərsizdir, ah çəkər hünərvəri görəndə,

Nəcabətsiz, alçaqdır, girsim yerə eləsi,

Dərddir acı qüssətək ürəklərə eləsi,

Söndürərlər yel kimi yanan şamı hər zaman,

Korlayarlar tüstütək nəşə kamı hər zaman,

Halına bax dünyanın, böyükləri kimlərdir?

Hanı ərlər, ərənlər, hünər əri kimlərdir?

Öz dövrünü alçaldan elələri var indi -

Dönüklükdən can atır olum eldə xar indi,

Şer-sənət göyündə bədirlənmiş Ayam mən,

Bulud nədir, qoymaya öz nurumu yayam mən?!

Ayağımın altını qazmaqları mahaldır,

Mən fələyəm, yazımı pozmaqları mahaldır.

Təravətli söz bağım - ruhun əsli kimicə,

Onu danan - qərq olsun Nuhun nəsli kimicə,

Sən, ey Xızrın bayrağı, ucal, cihad eylə sən,

Nuhun qeyzi, namərdi batır, bərbad eylə sən.

Haqsızlıqdan alışıb yanan olub ürəyim,

Alçaqları unudub, danan olub ürəyim.

Namərdlərin əlindən çox gəlmişəm cana mən,

Susmağımla çatmışam bu şöhrətə, şana mən.

Bir inciylə qulağa çatar səsi mücrünün,

Dolu olsa inciylə batar səsi mücrünün.

Coşar, səsi kəsilməz şərabı az kuzənin,

Ağzınacan dolarsa, səsi çıxmaz kuzənin.

Aşıb-daşsa biliyin, dinməməyə alış sən,

Danışmağa çalışma, dinləməyə çalış sən.

BÜLBÜL İLƏ QIZILQUŞUN HEKAYƏTİ
Güllər açan zamanda çəməndə, gül bağında,

Qızılquşa söylədi şeyda bülbül bağında,

"Cəh-cəhi var hər quşun, çıxarmırsan səs niyə?

Niyə üstün olmusan sən quşlardan bəs niyə?

Azad nəfəs alsan da, dilin bağlı həmişə,

Heyran qoyan deyildir səsin ağlı həmişə,

Yerin - Səncər sarayı, peşən - təklik olubdur,

Sinəsini sökdüyün daim kəklik olubdur,

Mənsə bircə ləhzədə görünməz bir xəznədən

Çıxarıram yüzlərlə qiymətli dürr xəznədən,

Şikar vaxtı qurd-quşa var gümanım bəs neçin?

Neçin tikan üstədir aşiyanım, bəs neçin?"

Cavab verdi qızılquş: "Dinlə, bacar susmağı,

Susmağımı görərək inlə, bacar susmağı,

Zirəklikdən almaram heç bir sirri dilimə,

Yüz iş görsəm, yenə də gəlməz biri dilimə,

Vurulmusan dövrana, coşursan, nə coşursan,

Solub gedən bir gülə min təranə qoşursan,

Bu ovlaqda şikarçı məntək kimdir əzəldən,

Kəklik döşü, şah əli nəsibimdir əzəldən.

Ötməkdən dilin yara, bağrın al qan olubdur,

Yemin - qurd-quş olubdur, yerin - tikan olubdur.

Firudinə şahlığın oxunanda xütbəsi,

Təbilləri susdurar bircə anda xütbəsi.

Xoruzların banıyla söküləndir hər səhər?

Bu vəfasız dünyaya hey güləndir hər səhər.

Biganədir fəryada, hər oyuna bu fələk,

Kəməndini dolayar hər boyuna bu fələk.

Nalə, fəryad qoparıb, olma cövrün əsiri,

Nizamitək olarsan sən də dövrün əsiri.

ƏSƏRİN BİTMƏSİ
Gülsün üzə səhərin, ey Ütarid, yenə də,

Əldən düşdüm qələmtək - sənsən varid yenə də.

Öc aldırıb fələkdən mənə sözlə qələmim,

Vurub əlvan naxışlar yenə sözlə qələmim.

Ərinməmiş bir almaz qoymadım da daha mən,

Almaz bıçaq düzəltdim töhfə deyə şaha mən.

Ovxar verə bilmədim hələ odlu qılınca,

Odlu kürəm dar idi elə odlu qılınca.

Əgər olsa taleyim çoxlarıtək yar mənə,

Bircə bıçaq düzəltmək gələrdimi ar mənə?

Günahkaram yolumdan görən varsa azmışam,

Varaqları korlayıb, cızmaqara yazmışam.

Çadırdadır gözəllər, - üzləri nə güləndir,

Ömrün neçə səhəri üzlərinə güləndir.

Qaxacları yandırıb, əmlikləri şişə çək,

Tüstü udma, quzunun kababını dişə çək.

Əsərimi təmkinlə oxumağa çalış sən,

Düşündükcə, fikirdən, düşüncədən alış sən.

Hansı sözü ədəbdən kənar deyər gözünə,

Poz ki onu yazan kəs əhsən deyər özünə.

Müdrikliyin bayrağı deyilsə də əsərim,

Yaşatmasın adımı heç bir vədə əsərim.

Ürəyimin qanıyla, bil ki, yazdım onu mən,

Eldən-elə yoxsa ki, yollamazdı onu mən.

Şairliyim saxlayıb dustaq kimi Gəncədə,

Mənəm indi dünyanın söz hakimi Gəncədə.

Dövran dedi: "Torpaqsan? Tərpən görək yerindən.

Torpaq kimi tərpədə təkan gərək yerindən?"

Dedim: "Bakir söz qızı ar libası geyinsin,

Qamətinə don hanı? Var libası, geyinsin?!

Can köynəyi çatır ki, örtə də hər dizini?

Dizi üstə oturub - görməsinlər dizini,

Yeni libas bəzəsin gül əndamı, hüsnünu,

Utanmasın duranda, süzsün hamı hüsnünü.

Qoca, cavan hüsnünə bir heyrandır dünyada,

Umacağım, qazancım şərəf-şandır dünyada.

Aləm axıb üstünə, qızıl sayan hardadır?

Bazar kasad bazardır, qiymət qoyan hardadır?

Boğazımı gör necə düyünləyibdi Gəncə,

Yoxsa, İraq xəznəsi mənim olardı, məncə.

Aləm deyir: "Övladsan sən dünyaya, Nizami,

Sığışmazsan Gəncədə gen dünyaya, Nizami".

Şükür, yazdım ilhamım daşa-daşa əsəri,

Ömrü başa vurmamış vurdum başa əsəri.

Mümkünmüdür zinətsiz qoyam, haşa, onu mən?

Qərq etmişəm gövhərə başdan-başa onu mən.

Mübarəkdir səpdiyim belə baha incilər,

Comərddir ki, layiqdir elə şaha incilər.

Çox gəlibdir cövlana söz mülkündə söz quşu,

Cilvələnib tavuztək öz mülkündə söz quşu.

Söz incimi sanmışam hər incidən baha mən,

"Sirlər xəzinəsi"ni tamamladım daha mən.

Hansı ayda, ildəcə deyim necə qurtarıb,

O, payızın iyirmi dördündəcə qurtarıb.

Sanma hicri tarixi yaddan itən olubdur,

Beş yüz yetmiş ikinci ildə bitən olubdur.