Sistema blokınıń quramı

Sistema blokınıń quramı
Oziqlanish blokı, sistema platası, operativ yad sxemaları, yadnıń basqa túrleri, portlar, keńeytiw slotlari, shinalar.
Kompyuterdiń tiykarǵı korpusındaǵı apparat hám qurallardı etarlicha energiya menen támiyinleytuǵın úskene kompyuterninig energiya blokı bolıp tabıladı.
Onıń tiykarǵı waziypası aytilgan qurallardı energiya menen támiyinlew, hawa almastırıw hám protsessor ishin sawıpıw bolıp tabıladı, sebebi kóplegen komponentler energiya blokı, protsessor hám vinchester úzliksiz jumıs waqtında qizib ketedi.
Eger isenimli hawa almastırıw támiyinlanmasa, kompyuter ishki bólimleri qizib ketiwi hám toqtap qalıwına sebep boladı.
Bunnan tısqarı kernewler tez-tez ózgeretuǵın, úlken kernewli toklar ótetuǵın orınlarda energiya blokınıń isenimliligi úlken axamiyatga iye.
Kompyuter satıp alıwda energiya blokınıń quwatın anıqlap alın. Ol keminde 200-250 vatt bolıwı kerek, bolmasa ol qosımsha qattı disk (vinchester), qosımsha platalar, jańa kúshlilew protsessor, multimedia qurallarını ornatıwda tok etmay qalıwına baslawshı boladı.
Personal kompyuterlerde tok deregi blokına ush tiykarǵı funktsiya júklengen:
- personal kompyuterdi elektr energiyası menen taminlash ;
- ishki sistemalardı sawıpıw ;
- ishki komponentlerdi qorǵaw.
Tok deregi blokın tiykarǵı máselesi personal kompyuterdi elektr energiyası menen taminlash bolıp tabıladı. Ol 220 V ózgeriwshi tokni 5 hám 12 V ózgermeytuǵın tokga aylantırıp beredi.
AQH hám basqa birpara mámleketlerde tarmaqta 120 V bolǵanlıǵı sebepli, 120 V ni 5 V yamasa 12 V ga aylantiriladi. 5 hám 12 V kernewler personal kompyuter apparatlarında paydalınadı. Kompyuterge ornatılǵan tok deregi blokı kompyuter sistema blokın sawıpishda za’ru’rli rol oynaydı sebebi blokdı vintelyatori kompyuterdi ishki hawasını sıpab tısqarıǵa chiqirishga móljelangan.
Xajjatda alıp qaralsa sistema blokında tok deregi korpusdı joqarı bóleginde jaylasqan. Ekenin aytıw kerek kompyuter sistema blokındaǵı apparatlardan ajralıp shıǵıp atırǵan ıssılıq joqarıǵa qaray kóteriledi. Joqarıdaǵı tok deregi blokındaǵı vintilyator sol ıssılıqdı tısqarıǵa uzatadı.
Personal kompyuter eger normadaǵı elekt kernewi bolmasa jumısqa tushmaydi. Sebebi tok deregi blokı energiya bermiydi. Eger oǵan normadan artıq kernew ulansa, odan iyis shıǵıp, kúygenin ańlatadı. Ana plata, ol oraylıq protsessor, operativ yad, vinchester, floppi-diskovod, ISA, PCI yamasa AGP interfeysine iye hár qıylı keńeyiw plataları, ekew izbe-iz (COM1 hám COM2) hám bir parallel (LPT1) portlardı baylaw buwın esaplanadi. Basqasha etip aytqanda, ana platada barlıq za’ru’rli komponentler jıynanǵan boladı. (Bıykarǵa «ona» plata deyilmaydi-de!)
Barlıq ámellerdi orınlawshı protsessor. Kompyuter islep shıǵıwshı maǵlıwmatlardı monıtorda hákis etiwshi signalǵa aylantırıp beretuǵın videokarta.Kompyuter islep shıǵıwshı dawıslardıń esittirilishini, sonıń menen birge, dawıslardı cifrlı formada kompakt-disklarǵa sapalı jazıwdı támiyinleytuǵın dawıs kartası.
Ámeliyat sisteması, programmalar, qosımshalar, maǵlıwmatlar bazası, oyınlar hám basqalardı saqlaw jayı bolǵan Vinchester (qattı disklarǵa yig'uvchi). Operativ yadqa saqlawshı apparat (OZU, «operativka») den ayrıqsha bolıp esaplanıw, azıq deregiden úzilgende vinchesterge jazılǵan maǵlıwmatlar óship ketpeydi.
Lazerli kompakt-disklardı oqıwǵa (jırlawǵa) mólsherlengen CD-ROM-diskovod (kompakt disklardı oqıw diskovodi). Kompakt-disklarda kompyuter programmaları hám oyınlar, muzıkalı dóretpeler, videofilmlar hám basqalar jazılǵan bolıwı múmkin.
Ana plata, keńeyiw plataları, vinchester, floppi-diskovod hám basqalardı elektr energiyası menen támiyinleytuǵın azıq blokı.
Sistema blokı, tiykarınan, korpus, tiykarǵı plata (ana plata yamasa sistema platası), protsessor, yad apparatları hám mikrosxemalar, quwat blokınan ibarat.
Tiykarǵı plata pútin tıykarǵa jıynalǵan elektron sxemalar bolıp, oǵan birpara apparatlar informaciya almaslaw sistema magistrali - shinalar (sımlardıń oramları) járdeminde baylanısadı. Shinalar kompyuterdiń hámme apparatlarına parallel halda jalǵanadı. Kompyuter jumısında úsh qıylı shina xızmet kórsetedi: berilgenler (berilgen maǵlıwmatlar) shinasi, Tiykarǵı plata adresler shinasi, basqarıw shinasi. Tiykarǵı platada mikroprotsessor, yad apparatları hám mikrosxemalar, dawıs, video hám tarmaq plataları da jaylasadı. Olar tiykarǵı platanıń arnawlı slot (kesindi) lariga jalǵanadı.
Diskyurituvchi, printer, flash-yad sıyaqlı apparatlar portlar dep yuritiluvchi tiykarǵı platadaǵı arnawlı jaylarǵa jalǵanadı. Bul apparatlardı basqarıw ushın tiykarǵı platada kontrollerler dep atalıwshı elektron sxemalar ámeldegi. Portlar parallel (LPT), izbe-iz (COM) jáne onıversal izbe-iz (USB) túrlerge bólinedi. Izbe-iz port protsessordan maǵlıwmatlardı báyitlerde aladı hám apparatlarǵa bıytlarda uzatadı, parallel port bolsa báyitlerde alıp báyitlerde uzatadı. Ádetde, tıshqansha hám modem izbe-iz portlarǵa, printer parallel portǵa jalǵanadı. Júdá kóp tiykarǵı platalarda tıshqansha hám klaviatura sheńbershe formasındaǵı PS/2 bo'lmaga jalǵanadı. Házirgi kúnde universal izbe-iz portǵa tıshqansha, klaviatura hám basqa apparatlardı jalǵaw múmkinshiligi bar.
Ádetde, tiykarǵı platanıń ajıralmaytuǵın bólegi sıpatında qaraladıǵan mudamǵı yad apparatı (DXQ, ing. ROM - Read Only Memory - tek oqıw ushın yad) mikrosxema kórinisinde islengen bolıp, quwat deregine baylanıslı bolmaǵan halda maǵlıwmatlardı saqlaw ushın xızmet etedi. Mudamǵı yad apparatıda kompyuterdiń kirgiziw- shıǵarıw tiykarǵı sisteması (BIOS - Basic Input-Output System) haqqındaǵı mudamǵı informaciya saqlanadı.
Protsessorni mikroprotsessor yamasa CPU (yaǵnıy, Central Processing Unit - oraylıq protsessor) dep da atasadı. Protsessor arifmetik hám logikalıq ámellerdi atqaradı, yad menen baylanısadı hám barlıq apparatlar  jumısın basqaradi.