Siyasi. İDeolojiler

D o ğal HaklarTeorisi
İngiltere’deki Joh n Locke (bkz. s. 54) ve Amerika’daki Thomas Jefferson gibi 17. ve 18. Yüzyıl’ın 
doğal haklar teorisyenlerinin liberal ideoloji üzerinde önemli etkileri olmuştur. M odern siyasî 
tartışma, “haklar’a ve “haklar”a sahip olma iddialarına yapılan göndermelerle doludur. En basit 
anlamıyla hak, belli bir şekilde faaliyette bulunma veya muamele görme hakkıdır. Bu türden hak­
lar nitelik olarak ahlâkî ya da yasal olabilir. Locke ve Jefferson’a göre haklar, insanlara doğa veya 
Tanrı tarafından bahşedilmiş olmaları anlamında “doğal”dır. Doğal haklar günümüzde daha çok, 
insan hakları olarak adlandırılırlar. Jefferson’un ifadesiyle bu haklar, “devredilemez” niteliktedirler. 
Çünkü insanlar bu hakları sadece insan olma erdemiyle hak ederler: Yani bu haklar, insandan ko-

---

Thomas Jefferson (1743-1826)
ABD'li siyaset felsefecisi ve devlet adamı. Virginialı zengin bir çiftlik sahibi olan Jefferson,
1775'te İkinci Kıta Kongresi'nde delegelik ve 1779-1781 yılları arasında Virginia Valiliği yap­
tı. 1789-1794 yılları arasında ilk Devlet Bakanı olarak görev yaptı ve 1801-1809 yıllarında 
ABD'nin üçüncü başkanı oldu. Jefferson, Bağımsızlık Bildirgesi'nin asıl yazarı olmakla bera­
ber, çok sayıda mektup ve konuşma metni de yazmıştır.
Jefferson, demokratik bir toprak reformu uygulaması geliştirmiştir. Bu uygulamada doğal 
aristokrasi yönetimiyle, sınırlı yönetim ve 
laissez-faire
'in harmanlandığı bir arayışa girmiştir. Jefferson ayrıca, sos­
yal reforma sıcak bakmış, halk eğitiminin genişletilmesini, köleliğin kaldırılmasını (kendisi de köle sahibi olmasına 
rağmen) ve iktisadi eşitliği desteklemiştir. ABD'de Jeffersonianizm, güçlü merkezî yönetime karşı direnci, bireysel 
özgürlük-sorumluluk ve devletin haklarına yapılan vurguyu ifade etmektedir.
___________________________ .___________________________
J
parılamaz. Sonuçta doğal haklar, gerçek bir İnsanî varoluşu sürdürebilmenin zorunlu koşullarının 
oluşturulabilmesi çerçevesinde düşünülürler. Locke’a göre, bu türden üç hak vardır: “Hayat hürri­
yet ve mülkiyet.” Jefferson, mülkiyeti Tanrı vergisi ya da doğal bir hak olarak kabul etmez ve daha 
ziyade, insanların işini kolaylaştırmak için ortaya konduğunu düşünür. Bundan dolayı Jefferson, 
Amerikan Bağımsızlık Bildirgesinde devredilemez haklar olarak “hayat, hürriyet ve mutluluk ara- 
yışı’ na yer verir.
Doğal haklar ya da insan hakları fikri, liberal düşünceyi çeşitli şekillerde etkilemiştir. Örneğin, 
bu türden haklara verilen ağırlık, Thomas H obbes (bkz. s. 88) gibi otoriter düşünürleri John
Locke gibi ilk dönem liberallerinden ayırır. Daha önce de belirtildiği gibi hem Hobbes hem de Lo- 
cke yönetimin “toplum sözleşmesi” aracılığıyla oluşturulduğuna inanırlar. Ancak İngiliz İç Savaşı 
döneminde yazılan Leviathan ([1 6 5 1 ] 1968) adlı eserinde Hobbes, sadece güçlü bir yönetimin, 
tercihen bir monarşinin toplumda düzen ve güvenliği tesis edebileceğini öne sürer. Hobbes, “doğa 
d urum una düşmektense, kralı egemen ya da mutlak bir iktidar yetkisi ile donatmaya hazırdır. 
Bundan dolayı her yurttaş, her türden yönetim biçim ini kabul etmelidir çünkü baskıcı bir yöne­
tim bile yönetimsiz olmaktan daha iyidir. Tüm bunların çerçevesinde Hobbes, güvenlik ihtiyacını 
özgürlük arzusundan üstün tutar. Locke ise keyfî ya da sınırsız yönetim anlayışına karşı çıkmıştır. 
Yönetim, üç temel hak olan “hayat, hürriyet ve mülkiyet”i korumak için kurulur. Bu haklar devlet 
tarafından korunduğunda, yurttaşlar yönetime saygı duymalı ve yasaya itaat etmelidirler. Bunun 
tersine, eğer yönetim yurttaşlarının haklarını çiğniyorsa, bunun karşılığında da yurttaşların isyan 
hakkı vardır. Sonuçta Locke, 17. Yüzyıl İngiliz Devrimi’ni onaylamış ve 1688d e anayasal monarşi­
nin kuruluşunu alkışlamıştır. Liberaller, daha sonraki yüzyıllarda yönetim in baskısına karşı yapılan 
halk isyanlarını haklılaştırmak üzere bireysel haklar fikrini sıkça kullanmışlardır.
Locke’a göre, ayrıca, devletle yurttaşları arasındaki sözleşme özel ve sınırlıdır: Bu sözleşme­
nin amacı, tanımlanmış belli başlı doğal haklar kümesinin korunmasıdır. Yani Locke, sınırlı bir

---

Faydacılık 
[Utilitarianism]
a