Siydik ajratish tizimi

VI bob

Siydik ajratish tizimi

 Hozirgi vaqtda buyrak va siydik ajratish yo'llari patologiyasini aniqlash ancha qiyin masalalardan biri bo'lib qolmoqda, chunki nefrologik kasalliklarning ko'p qismi uzoq vaqt latent kechadi (bemorlar shikoyat qilmaydilar va vrachga bormaydilar), shuning uchun u tasodifan aniqlanadi.Buyrak kasalliklarini tekshirishga ko'p mashxur va taniqli olimlar ahamiyat berganlar.Nefrologiyaning rivojlanishi ingliz klinisisti Rechard Brayd (1789-1858) bilan bog'liq ,U tomonidan yozilgan buyrak kasaliiklarining 3 ta shakli xozirgi vaqtdagi buyrak amiloidozi, nefrit va nefroskleroz tushunchalariga to'g'ri keladi.Brayddan 100 yil o'tgandan so'ng Evgeniy Mexaylovich Tareevning birinchi "Braytiklar anemiyasi" degan monografiyasi chiqadi.Bu monografiyada va E.M Tarievning ko'pdan- ko'p boshqa ishlarida nefrologiya muammoiarining rivojlanishi avj olib ketdi. Tekshirish. So'rab surishtirish. So'rab surishtirish bemorning shikoyatidan boshlanadi.Bemorlar ko'pincha umumiy xarakterga ega bo'lgan shikoyatlar qiladi; xolsizlik , tez charchab qolish , ish qobiliyatini pasayishi .Bu shikoyatlar kasallik zo'raygan vaqtda kuchayadi .Buyrak kasalliklarida axamiyatga ega bo'lgan shikoyatlardan belda va siydik yullarida og'riq bo'lishi , siydik ajralishining buzilishi, shishlar , umumiy zaxarlanish belgilari (ko'ngil aynish , qusish , diareya , teri qichishi) xisoblanadi.Og'riqlar bel soxasida bir yoki ikki tomonlama joylashib simillovchi xususiyatga ega bo'lishi mumkin .Bunday og'riqlar davomli bo'ladi.Uning kelib chiqishi buyrak qobig'ining cho'zilishi bilan bog'liq Bundan tashqari og'riq o'tkir to'lg'oq shaklida , buyrak sanchig'i xuruji ko'rinishida bo'lishi mumkin .Ular beldan siydik yo'li orqali pastga , siydik pufagi soxasiga va siydik chiqaruv naychalari xamda dumg'aza soxasiga tarqaladi.Bu vaqtda qorin dam bo'lishi ko'ngit aynishi va qusish kuzatilishi mumkin.Ko'pincha bunday og'riqlar buyrak tosh kasalligiga xos xisoblanadi , ammo buyrak infarktida , buyrak jomchasida siydik tutilib qolganda (xarakatchan buyrak ), ham kuzatilishi mumkin .Siydik ajralganda achishish bilan kechadigan, qoviq soxasidagi oqriq , siydik pufagi kasalliklarida kuzatiladi.YAna shuni takidlash kerakki og'riq buyrak kasalliklarida doimiy belgi xisoblanmaydi. Buyrakning o'ta og'ir diffuz shikastlanishi (nefrit, nefroz) ko'pincha xech qanday og'riq sezgisini bermaydi.So'rab surishtirishda og'riqning nimaga boo'liqligini aniqlash kerak Masalan , buyrak sanchig'i xurujida og'riq keskin xarakat qilganida boshlanadi ( chopganda , sakraganda , chayqalib ketganda). Bu vaqtda issiq qo'llash og'riq o'tib ketishiga imkon beradi. Siydik ajralishining buzilishi turlicha bo'lishi mumkin .Siydik chiqarishning buzilishi dizuriya deyiladi.Bu siydik xosil bo'lishining va ajralishining kamayishi bilan kuzatilishi mumkin. Sutkada ajralayotgan siydik miqdori 500 mldan kam bo'lsa - oliguriya deyiladi. agar 100 ml dan kam bo'lsa- anuriya deyiladi (Anuriyada siydik qovuqqa tushmaydi) Siydik yullari to'silib siydik to'planib qolishi ishurya deyiladi.Xaqiqiy anuriya yani siydikni siydik qopiga tushishini to'xtashi , ayniqsa klinik axamiyatga ega, chunki u o'tkir nefritda, simob bilan zaxareanganda , xar xil shoklarda , jumladan kardiogen shok bo'lganda ) rivojlanadi va ko'pincha o'tkir buyrak etishmovchiligi belgisi xisoblanadi . lshuriyada bemor mustaqil ravishda siydik chiqara olmaydi, u nerv muskul apparatining buzilishi (MNS kasalliklarida), prostata bezining adenomasi va rakida , paraproktitda , xushsizlik xolatida , narkozli analgetiklar qo'llaganda , atropin , gangloblokatorlar va n.k larda kuzatiladi.Bunda qovuqning ancha kattalashganligini to'killatish orqali aniqlashimiz mumkin. Poliuriya - ko'p miqdorda siydik ajralishi .(sutkada 3 litrdan ortiq ).U suyuqlik ichish tartibi bilan bog'liq bulishi mumkin.Patologik xollarda esa poliuriya shish qaytayotganda , diabet kasalligida , harorat pasayganda kuzatiladi. Uni tez -tez siydik chiqarishga intilish, pollakiuriyadan farqlash kerak .U ko'pincha siydik qopi kasalliklarida kuzatiladi.Siydikning qiyin va og'riqli chiqishi- stanguriya deyiladi. Nikturiya - tungi siydik ajralishining tezlashishi. Bunda tunda ajraladigan siydik miqdori kunduzgiga nisbatan ko'p bo'ladi. Xar bir siydik chiqarish rniqdorini aniqlash - ancha ko'p va kam bo'lishi mumkin. Agar poluriya bilan nikturiya birga kelsa, ko'pincha surunkali buyrak kasalligi va buyrak etishmovchiligi topiladi. Bu belgilar uzoq vaqt kasallikning birdan bir ko'rinishi bo'lishi mumkin. (surunkali glomerulonefrit, nefroskleroz) So'rashda yana siydikning tashqi ko'rinishini aniqlash kerak. Avvalo u makrogematuriya - siydikda ko'p miqdorda eritrositlar ajralishida ko'rinadi. Siydik "go'sht yuvindisiga" o'xshab qoladi. Odatda u buyrak sanchig'idan keyin paydo bo'ladi- Buyrakdan kelayotgan qon siydikning hamma qismini baravar bo'yaydi. Kasallik anamnezi. Buyrak kasalliklari ko'pincha qator omillar ta'siridan keyin rivolanadi. Bularga quyidagilarni ko'rsatish mumkin: Sovqotish Streptokokli infektsiyalar: angina, qizilcha, infektsion endokardit Allergik reaktsiyalar: dorili, vaktsinadan keyingi Homiladorlik gistozi Dorilar ta'siri: oltin preparatlari, pentsilamin, tutqanoqqa qarshi dorilar. Ayniqsa analgetiklar, alkogol, narkotiklar (geroin) ni ko'p ishlatishni ahamiyatini ko'rsatish kerak. Anamnezni o'rganishda sistemali kasalliklarni o'rganishda (SKV revmatoidli artrit) jigar tsirrozi, qandli diabet, podagra, gepertoniya kasalligi va aterotskleroz, surunkali yiringli (ostiomielit, roxiektatik kasalliklar va onkologik kasalliklarni hisoba olish kerak.) Bu kasalliklar buyrakka asorat berishi mumkin. Ayollarda homiladorlik qanday o'tganligi to'grisida so'rash kerak. Bu vaqtdagi shishish homiladorlik nefropatiyasi, surunkali nefritni keltirib chiqargan bo'lishi mumkin. Hayot anamnezida bemorning kasbiga e'tibor qaratish kerak. Qo'rg'oshm va simob bilan zaharlanish eng ko'p uchraydigan hodisa hisoblanadi. Anamnezida sil, virusli gepatit, zaxm bo'lgan bo'Imaganligini so'rash kerak. Oilaviy anamnezda irsiy nefritlarni genitik amiloidozni, fermentopatiyalarni isbot qilish kerak. Ko'zdan kechirish Ko'rishda bemorning umumiy ahvoliga diqqatni qaratish kerak. Undan tashqari uning faolligiga, to'shakda yotgandagi vaziyatiga, tana tuzilishiga, teri osti yog' qatlamiga, muskullariga, ozib ketish yoki tana vaznining og'irlab ketishiga yoki jumladan teri osti suv yigilishida terining rangiga, gemoragiyalar paydo bo'lishiga va hakozolarga ahamiyat berish kerak. Buyurak etishmovchiligi rivojlanganda tirishish es-hushini yuqotish kuzatilishi mumkin. Buyurak sanchigi tutgan vaqtda bemor o'zini qo'yishga joy topolmay. to'lg'onadi. O'ta og'ir bexushlik holati buyurak etishmovchiligining terminal bosqichida, qachonki urimik koma rivojlanib, bemorning og'zidan siydik hidi kelib va chuqur shovqinli Kusmaul nafasi bilan kuzatiladi. Gemadializda yotgan bemorlarda ba'zan psixozlar yoki o'ziga xos demensiya kuzatiladi. Og'ir glomerulonefrit xomiladorlik nefropatiyasida (buyurak eklamsiyasi - gipertenziv sindrom miya shishi) bemorlarda kuchli qo'zg'alish bo'lib, tirishish holati bilan tilini tishlab olishi mumkin. Ko'rishi buziladi. Juda ko'p buyurak kasalliklarining boshlang'ich bosqichida bemorlarning vaziyati faol bo'ladi. Uremik komada - passiv. Paranefntda esa majburiy. Ko'pgina buyurak kasalliklarining (o'tkir va surunkali glomerulonefrit, nefrotik sindrom, buyurak amiloidozi va h.k.) muhim va hos belgisi bo'lib shish hisoblanadi. Shish yuzdan boshlanib butun tanaga tarqaladi. U juda tez bir necha soat ichida paydo bo'lishi mumkin. Shishlar har xil rivojlangan bo'ladi. Kichik shishishdan to anosarkagacha, seroz bo'shliqlarida ham suyuqlik yig'ilishi mumkin. Bemorning yuzi oqaradi, qovoqlari shishib ko'zlari qisqaradi. shishlar klinik ko'rinishga etguncha intersistial bo'shlikda 5 litrgacha suyuqlik yig'ilishi mumkin.Bunday yashirin shishlarni aniqlash uchun tana vaznini ulchab turish va Oldrich sinamasini o'tkazish kerak (0.2 ml natriyxlor eritmasini teri ichiga qilish kerak , u tezroq 40 minutga etmasdan so'riladi). Buyrak shishlari yurak shishlaridan farqlanadi. o Buyrak shishlari tez rivojlanadi, qisqa vaqtda butun tana shishib ketadi, yurak shishi esa asta rivojlanadi. o Buyrak shishlari odatda yuzdan boshlanib tanaga tarqaladi, yurak shishlari oyoqdan boshlanadi. o Buyrak shishlari yumshoq va xarakatchan, yurak shishilari qattiq va xarakatsiz. o YUrak shishlarida ko'pincha jigar kattalashadi. Bemorning teri qatlami oqaradi (periferik kapelyarlarning qisilishi xisobiga utkir glomerulonefritda yoki rivojlangan shishda).Anemik oqarish , terining quruq bulishi va sarg'imtir- yashil bo'lishi rivojlangan SBE bo'ladi.SBE uchun terida qichish lzlari va quruq karash til ham xarakterli .Buyrak soxasida ba'zan bo'rtib chiqqan joyni ko'rishimiz mumkin . Bu xolat paranefritda va buyrak yoki buyrak usti bezining katta o'smalarida kuzatiladi. Paypaslash Ko'p xollarda buyrak paypaslanmasa ham , lekin bu usulni doimo qo'llash kerak , chunki kattalashgan buyrakni aniqlash juda muxim. Buyrakning kattalashishida gidronefroz , puffak va o'smalar sabab bo'lishi mumkin. Ikkala buyrak kattal ashsa polikistozga shubxa qilish mumkin. Paypaslashda nefroptozni aniqlashimiz mumkin (buyrakni pastga tushishi "adashgan buyrak"). Buyrak orqaga yotgan xolda turganda bimanual ikki qo' l bilan paypaslanadi.Vrach bemorning o'ng tomoniga o'tirib , uning o'ng qo'li qorin to'g'ri muskulining tashqi tomoniga , qovurg'a yoyiga perpendikulyar quyiladi.CHap qo'l orqadan 12 qovurg'a ostiga , umurtqa pog'onasiga yaqin joyga qo'yiladi, oldin o'ng buyrak , so'ngra chap buyrak paypaslanadi.Paypaslash vaqtida bemordan chuqur nafas olish so'raladi.Bemor nafas olganda buyrakni xarakatlanishidan foydalanib o'ng qo'l chap qo'lga yaqinlashtiriladi.Odatda buyrak qo'lga unnamaydi .Paypaslashda buyrakning yuzasi va og'riqliligi aniqlanadi. Tukkillatish. Klinik axamiyati yaqin bo'lgan "shappatlash" va pasternatskiy belgilarini farqlash kerak .SHappatilash - bu buyrak soxasiga chap qo'lni kaftini qo'yib o'ng qol bilan urganda og'riq bo'lsa shappatilash simptomi musbat deyiladi.Pasternatsskiy simptomi bu tana xolati keskin o'zgartirtlganda yani oyoq uchida turib keyin keskin tovonga o'tganda og'riq bo'lsa bu simptom musbat deyiladi.Bu og'riqlar ko'pincha buyrak jomchasini yallig'lanishidan dalolat beradi (pielonefrit, gidronefroz ), yiringli paranefritda kamroq -buyrak kapsulasini cho'zilishidan (o'tkir glomeailonefrit) Tukkillatish bilan qovuqni siydik bilan to'lganligini ham aniqlash mumkin . Eshitish Eshitish ancha qimmatli ma'lumot berishi mumkin .Nefrologik bemorlarning hammasida eshitish o'tkazish kerak .Arterial bosim yo'qori bo'lgan bemorlarda , pulsi qo'lda assimetrik bo'Iganda buyrak soxasida stenotik shovqin bo'lsa , buyrak arteriyasini jaroxati to'g'risida o'ylashga to'g'ri keladi. Laborator va asbobiy tekshirish usullari. Kasallikning kechishi , ayniqsa yashirin shakli (latent) va xususiyati to'g'risida fikr yuritish uchun siydikni tekshirish katta axmiyatga ega .Siydik ertalab toza quruq idishga yig'iladi va u 1,5 soat davomida tekshirilishi kerak , aks xolda uning tarkibi buzilib xususiyati o'zgaradi. Siydik miqdori. Odatda katta odamda sutkadagi siydik miqdori 800 ml dan 1.5 1 gacha bo'ladi . 500 ml dan kam va 2 1 dan ko'p bo'lsa patologiya xisoblanadi.YAngi ajralgan siydik tiniq somon sariq rangga ega .Siyultirilgan siydik to'q sarik, konsintirlangan sariq jigar rang. SBE da siydik juda och rang (uroxrom ajralmaydi). Siydikda qon gemoglobin, dori moddalari bo'lganda uning rangi o'zgaradi. Furagen, rifometsin to'q sariqqa, fenilin pushtiga metronidazol to'q jigar ranga bo'yayydi. siydikning loyqalamshi unda ko'p miqdorda lekotsitlar. bakteriyalar, tuzlar ajralganda bo'ladi. Siydik cho'kmasida uratlar ko'p bo'lganda u to'q qizil, fosfatlarda -jigar rang qizil bo'lib qoladi. Maksimal kislotali reaktsiyada siydikning rN 5 dan kam, maksimal ishqoriy reaktsiyada 7.5 dan ko'p bo'ladi. Siydikning reaktsiyasi odatda kislotali. Siydik ishqoriy reaktsiyaga o'tishi ovqatlanish bilan bog'liq, sabzavot va mevalarni ko'p iste'mol qilsa siydik reaktsiyasi ishqoriy bo'ladi. Kimyoviy tekshirish. Siydikda oqsilning paydo bo'lishi brayt vaqtidan boshlab buyrak shikastlanishining asosiy belgilaridan hisoblanib keladi. Lekin shuni nazarda tutish kerakki, oqsil ajralishi buyrak kasalligisiz ham bo'lishi mumkin (isitma ko'tarilaganda, uzoq vaqt vertikae holatda bo'lganda (ortostatik protinuriya), yugurganda soldatlarda yugurganda funktsional proteinuriya bo'ladi). Siydik 0.033 g/1 oqsil ajralganda sifat reaksiyasi musbat bo'ladi. Ajralganda sifat reaksiyasi musbat bo'ladi. Oqsilni sulfosalisil usuli bilan fotoelektrokolorimetrda aniq miqdorini bilish mumkin. Branderberg-Roberts-Stolnikov usuli - siydikdagi oqsil miqdorini aniqlash. suyultirilgan siydik bilan azot kislotasi o'rtasida 2-3 daqiqadan so'ng halqa paydo bo'ladi. Agar siydikdagi oqsil miqdori 0.053 r/1 ga etsa. Bu usul oddiy lekin hamma vaqt ham to'g'ri natija bermaydi. Eng aniq natija beradigan usul biyret reaksiyasi usuli bo'lib, ham sifat ham miqdori aniqlanadi; kolorimetriya qilganda gunafsha yoki qizil rang mis sulfati eritmasi qo'shgandan keyin paydo bo'ladi. Oxirgi vaqtlarda mikroalbuminuriyani (25 dan 200 mkg/min tezlikda albuminlar ajratishi) aniqlash uchun immunoximik yoki radioimmun usullarni qo'llashga katta ahamiyat berilmqda, u buyrak shikastlanishining hali klinik va laborator belgilari paydo bo'lmasdan oldin aniqlashga imkon beradi. Mikroalbuminuriyani aniqlash buyrakning har xil shikastlanishlarida eng erta tashxis qo'yish uchun asos bo'ladi, masalan diabetik nefropatiyani aniqlashda yoki arterial gipertenziyani buyrak asoratini baholash. Sutkalik proteinuriyani aniqlash alohida ahamiyatga ega. Agar 3,0-3,5 r/sut oqsil ajralsa u tez vaqtda qonni oqsil tarkibini buzilishiga olib keladi (ginoproteinemik, gipoalbuminemik) ig nefrotik sindrom uchun xos oqsil miqdorini dinamik nazorat qilishga diqqatni qaratish kerak. Sutkalik oqsil miqdorini ortib borishi ko:pincha surunkali buyrak kasalligini faolligi oshganligidan dalolat beradi. Oqsil miqdorini barqaror kamayishi kasallikni remissiyaga o'tishini yoki dori-darmonlarni effekt berayotganligini belgisi hisoblanadi. Ammo SBE istisno qilish kerak, chunki SBE da proteinuriya kamayadi u shish sindromi bilan bog'liq. Ajralayotgan oqsilning sifati ma'lum diagnostik ahamyaitga ega. Siydik bilan yirik molekulali globulinlar, kanalcha oqsillari (mukoproteinlar), transferrin, mioglobin va gemoglobin ajralishi mumkin. Bularni elektroforez yo'li bilan ajralishi sutkada 0,3 g/sut tashkil qiladi. Siydikdagi qandning miqdori polyarimetri va altgauzenning kalorimetrik usullari bilan aniqlanadi. Bilirubin normada siydikda aniqlanmaydi. Patologiyada konyugirlangan bilirubin siydikda aniqlanadi, ya'ni to'g'ri bilirubin. Siydik cho'kmasini mikroskopda tekshirish. Siydik cho'kmasi siydikni sentrifugada 2000 oborotda 10 min. davomida aylantirgandan so'ng olinadi. Hosil bo'lgan cho'kmadan 1 ml. olib mikroskob ostida ko'riladi. Agar siydik kislotali reaksiyaga ega bo'lsa u holda sistin kristallari va siydik kislotasi aniqlanadi. Agar isqoriy bo'lsa unda fosfat va oksalat kalsiy kristallari bo'lishi mumkin. Har xil kasalliklarda siydikda har xil hujayralar - eritrositlar. leykositlar, epiteliyalar (buyrak naycha epiteliyalari, siydik yo'li va siydik pufagi epiteliyalari) bo'lishi mumkin. Bunda eritrosit va leykositlar siydik yo'llarining har qanday eridan siydikka tushishi mumkin. Agar ertalabki siydikda ko'rish maydonida mikroskop ostida 2 donadan ortiq eritrasit ko'rinsa eritrosituriya (gematuriya) deyiladi. Eritrositlar o'zgargan yoki o'zgarmaganligi fazokontrast mikroskop usulida aniqlanadi. Ko'pincha gematuriya, leykosituriyadan va ba'zan proteinuriyadan ustun keladi. Demak siydik cho'kmasining mikroskopiyasi o'zgarmagan eritrositlar, eritrosit silindrlari va o'zgargan eritrositlarni aniqlashga imkon beradi. Sog'lom odam siydigida mikroskop ostida ko'rish maydonida 5 donagacha leykosit bo'ladi. Ularning ko'payishi leykosituriya deyiladi. Siydikda yiring ajralsa piuriya deyiladi. Siydikdagi leykositlarni morfologik tekshirish ya'ni siydik cho'kmasidan surtma tayyorlab Romanov Gimza bo'yicha bo'yalsa, leykosidlarni xususiyatini bilish mumkin. Agar neytrofillar ko'p bo'lsa u holda infeksion yallig'lanish belgisi bo'ladi. Linfosidlar ko'p bo'lsa immun yallig'lanish hisoblanadi. Siydikda ba'zan yassi epiteliy va buyrak epiteliysi (dumoloq) aniqlanadi, ularni bir-biridan farqlash qiyin. Siydik cho'kmasida siydik yo'llari o'smasiga xos bo'lgan atipik epitelial xujayralar aniqlanishi mumkin. Bakteriyalar. Siydikda bakteriyalar topilishi mumkin. Gramm bo'yicha bo'yalganda ular yaxshi aniqlanadi. Siydik cho'kmasini bakterioskopik tekshirish asosan zambrug' va sil tayoqchalarini aniqlash maqsdida qo'llaniladi. Bakteriya darajasini miqdor jihatidan aniqlash uchun siydikni ekish muhim ahamiyatga ega. Agar 1 ml siydikda 100 mingdan ortiqroq bakteriya ajralsa bakteruriya deyiladi. Siydikni ekishda qo'zg'atuvchini va uning antibiotigini sezgirligini anqlaymiz. Har xil kontingentlarni ommaviy tekshirishda (dispanserlash, epidemiologik tekshiruv) maxsus qog'oz plastinkalardan foydalanish mumkin. Silindrlar. Har xil patologik holatlarda hosil bo'ladigan silindrlar siydikning buyrak ichida sekin oqishi yoki rivojlangan eroteinuriya bilan bog'liq bo'lib, uning tarkibidagi elementlariga qarab ifodalanadi, - eritrositar - leykositar Buyrak naychalarining hujayralari bo'lgan - donachali - gialinli - mumli Silinduriya naychalar devoriga oqsil cho'kishi bilan bog'langan. Ular faqat oqsilli bo'lishi mumkin (gialingli, mumli) va hujayrali (eritrositar, leykositar, epitelial silindrlar). Parchalangan buyrak epiteliy hujayralaridan donachali silindrlar hosil bo'lib, ular rangsiz, o'tkir qirrali bo'ladi. Mumli silindrlar o'tkir qirrali bo'lib gomogen va yaltiroq och sariq rangga ega. Bu silindrlar naychalarda uzoq vaqt oqsil ushlanib qolganda hosil bo'ladi. Gialinli silindrlar siydikda eng ko'p uchraydi. Bu silindrlar sog'lom odamlarda jismoniy mehnatdan so'ng uchrashi mumkin va ular katta diagnostik ahamiyatga ega emas. Siydikda donachali va mumli silindrlarning paydo bo'lishi buyrak parenximasining ancha chuqur shikastlanganligidan dalolat beradi. Siydik cho'kmasini miqdoriy tekshirish usullari standartlashtirilgan, u siydikning umumiy analizidan farq qiladi. Eritrositlar, leykositlar, silindrlar miqdori ma'lum hajmdagi siydikda yoki vaqtda aniqlanadi. Sog'lom odamda 1 ml siydikda 1000 ta eritrosit, 2000 donagacha ieykosit, 20 tagacha silinde bo'ladi. Buyrakning funksional holatini aniqlash. Buyrakning funksional holatini aniqlash bemorni tekshirishning muhim etaplaridan biri hisoblanadi. Kundalik hayotda buyrakni azot ajratib chiqarish funksiyasi tekshiriladi (qon zardobida kreatinin va mochevina). Tekshirishlar ichida eng muhimi qonda kreatinin miqdorini tekshirish va siydikni solishtirma og'irligini umumiy analizda kamida Zimniskiy sinamasida aniqlash hisoblanadi. Siydikni funksional tekshirishning asosiy usullari: - siydikni solishtirma og'irligini bir martalik tekshirishda aniqalash - Zimniskiy sinamasi - buyrakni konsentrlash, siydikni suyultirish va kislotali siydik hosil qilish qobiliyati - qonda kreatinin konsentrasiyasini aniqlash - koptokcha filtrasiyasi holatini aniqlash Agar ertalabki siydikda uning hisobiy solishtirma og'irligi 1,018 dan yuqori bo'lsa, ikkala buyrakning funksional holati yaxshi hisoblanadi- Agar 1,018 dan kam bo'lsa u holda alohida tekshiruvlar o'tkazishga to'g'ri keladi. Zimniskiy sinamasi. Hozirgi vaqtda Zimniskiy tomonidan taklif qilingan sinama hamma joyda qo'llaniladi. U sinamaning fiziologik asosini ta'riflab bergan. "Faqat konsentrlash xususiyati buyrak ishi to'liq ma'noda buyrak faoliyati hisoblanadi)). Bu usulda asosan 1 sutkada har 3 soatda 8 porsiya siydik yig'iladi. Har bir porsiyada uning miqdori va solishtirma og'irligi aniqlanadi. Bunda bemor suv rejimini saqlashi kerak, ya'ni 1,5 litr suv ichish kerak. Bu vaqtda kunduzgi va tungi yig'ilgan siydik miqdori aniqlanadi. Sog'lom odamda kundizgi siydik miqdori ortiq bo'lib. sutkalik miqdorning 2/3, 3/4 ni tashkil qiladi. Buyrakni funksional etishmovchiligida tungi diurez ko'payadi Funksional faoliyati pasayishi hisobiga buyrakning "ishi" cho'ziladi. Me'yorida har xil porsiyalardagi siydik miqdori 50 ml dan 250 ml gacha bo'lishi mumkin, nisbiy solishtirma og'irligi 1,018 ortiq bo'lishi kerak. Buyrak faoliyati ancha buzilganda siydikning solishtirma og'irligi bir xil bo'lib qoladi (1,009-1,010). Buyrak etishmovchilik darajasini aniqlash uchun qonda siydikchil, indikan, qoldiq azot, kreatinin, kaliy, natriy, kalsiy, magnii va fosfatlar konsentrasiyasini aniqlash kerak. Faoliyat ko'rsatuvchi nefronlar massasi 30% dan kam bo'lsa buyrak etishmovchiligi kelib chiqadi. Ularning "o'lchagichi)) bo'lib glyukozaning maksimal reabsorbsiyasi va kalava filtrasiyasining miqdori hisoblanadi. Kalava filtrasiyasi normada 110-120 mg bo'lib, glyukozani maksimal reabsorsiyasi 300-350 ml/min. Ma'lum vaqtda olingan siydik bilan qonning bir vaqtda tekshirilishi buyrakning shikastlanish darajasini miqdoriy jihatdan hisoblashga imkon beradi. Bu tekshirish tozalanish koeffisienti yoki klirensini aniqlashga asoslangan. Klirens - vaqt birligida buyrak orqali tozalangan zardobning hajmiga to'g'ri keluvchi modda. Tozalanish koeffisientini hisoblash uchun oldin "S" konsentrasion indeksi aniqianadi. I - siydikdagi shu modda konsentrasiyasi P - qon zardobidagi konsentrasiyasi So'ngra "S" indeksi daqiqali diurezga ko'paytiriladi. Shunday qilib tozalanish koeffisenti S*P ml/daqiqa. Buyrakning kreatinin bo'yicha filtrasiyasi va reabsorbsiyasi funksiyalari Reberg sinamasi orqali aniqianadi. Reberg bu usulda endogen yoki ekzogen kreatininni aniqlashni taklif qilgan. Me'yorida kalava filtrasiyasi 65 dan 125 ml/daqiqagacha bo'ladi. Naychadagi qayta so'rilish 96,5-99%. Buyrak etishmovchiligida kalavadagi filtrasiya (5-30 ml va undan kam), naychada qayta so'rilish (80-60%) bo'ladi. Kalava filtrasiyasi yosh o'tishi bilan kamayib boradi, bundan tashqari u fiziologik sharoitga bog'liq xolda o'zgarib boradi. Odamda eng past kalava filtrasiyasi ertalab azonda bo'ladi, kunduz kuni maksimumga etadi, lechqurun YAna kamayadi. Ko'p suyuqlik ichsa, yoki ko'p oqsilli ovqat esa kalava filtrasiyasi ortadi. Og'ir jismoniy mexnatda, salbiy ruxiy xayajonda filtrasyiya kamayadi. Patalogik xolatlarda , shokda, qon yo'qotganda, degidratatsiyada yoki qon tomir etishmovchiligida kalava filtrasiyasi kamayadi. Kreatinin klirensi 3O-5Oml/min ga tushganda azotemiya va qon zardobida kreatinin konsentrasiyasini ortishi kuzatiladi. Ayrim moddalarning klirensi (diodrast, fenolrot pag) shu darajada kattaki u buyrak qon aylanish miqdoriga to'g'ri keladi (buyrakdan lmin o'tadigan qon miqdori) shunday qilib bu moddalar klirensi orqali buyrak qon aylanishini bilish mumkin. Ultratovush tekshiruvi Buyrak diagnostikasini asboblar bilan tekshirishlar ichida ultratovush tekshiruvlari xozirgi vaqtda oldingi o'rinda. Bu usul deyarli aniq , zararsiz va bir necha marta bemorni sog'lig'iga zarar qilmasdan tekshirish mumkin. Bularning xammasi bu usulni ustunligini ko'rsatadi. Ultratovush tekshirishi buyrak o'lchamini, shaklini, qirrasini, parixima va kosacha-jomcha tizimi xolatini baxolashga lmkon berishi bilan birga, undagi pufaklarni, o'smalarni, toshlarni aniqlaydi. Rentgenologik tekshirish. Rentgenoskopiyada odatda buyrak ko'rinmaydi. Klinikalarda ekskretornaya urografiya qilinadi. Be'morga tarkibida yod bo'lgan kontrast modda venasiga yuboriladi (u buyrak orqali ajraladi), va bir necha marta rentgenogramma qilinadi- Bunda buyrakni o'lchami joylashishi jomcha shakli siydik yo'lini joylashishi va toshlar aniqianadi. Retrograt puelografiya ancha murakkab bo'lib, be'morlar uni og'ir o'tkazadi. Bunda kontrast modda sistoskop orqali maxsus kateterlar yordamida buyrak jomchasiga yuboriladi. Buyrak angiografiyasi son arteriyasi orqali kontrast modda aortaga va buyrak arteriyasiga yuboriladi va qator rentgen suratlari olinadi. Komp'yuter tomografiya - diagnoz qo'yish qiyin bo'lgan bemorlarda ishlatiladi. Bunda buyrakni qavatma qavat tasvirga olinadi va bu ancha ko'p ma'lumot beradi. Sistoskopiya. Siydik pufagini sistoskop yordamida ko'rish. U metaldan yasalgan truba bo'lib ichida yoritgich sistema bor. Buyrak biopsiyasi. Biopsiya diagnoztika maqsadida qo'llaniladi, Buning uchun maxsus uzun igna bilan bel tomondan buyrak soxasiga suqiladi va material olinadi. Olingan buyrak to'qimasi mikroskop ostida tekshiriladi. Pielonefritda mikropni aniqlash uchun va uning antibiotika sezgirligini bilish uchun u ekiladi. Buyrak biopsiyasi bir qator asoratlar berishi mumkin. Shuning uchun u maxsus ko'rsatma bo'lgandagina qilinadi. Radioizotop tekshirish usullari. Buyrakni radioizotop renografiya qilib uning faoliyati aniqlanadi. Buning uchun venaga diodrast yoki gippuren yuboriladi va uning miqdori o'zgarishini egri chiziq orqali aniqlab boriladi. Bu usul eng sezgir usul hisoblanadi. Buyrakni radioizotop skanerlash usulida yuborilgan preparatni buyrakda to'planish jadalligi, a'zoning shakli, o'lchami, joylashishi aniqlanadi. Asosiy klinik sindromlar. Buyrak kasalliklarining belgilari juda ko'p. Ayrim belgilarining patogenezi umumiy bo'lganligi uchun ularni sindromlarga birlashtirish mumkin. Nefrotik sindrom . Buyrak shishlari Buyrak shishlarining kelib chiqishi o'ziga xos va boshqa shishlardan ajralib turadi. Ular avvalo yumshoqto'qimalarda paydo bo'ladi (qovoq, yuz). Bu shishlar juda tez paydo bo'lishi va tez yo'qolishi mumkin. shishlar faqat teri va teri osti yog' qatlamida bo'lmasdan, balki ichki a'zolarda ham bo'ladi. Nefrotin sindrom bilan kechadigan buyrakning juda ko'p kasalliklarida shishni kelib chiqishida kapillyarlar devori o'tkazuvchanligining ortib ketishi katta rol o'ynaydi. Oxirgi yillarda gialuronidaza aktivligini ortib ketishiga katta ahamiyat berilmoqda. CHunki u hujayralararo modda mukopolisaxaritlarni depolimerizasiya qiladi. Natijada ularning o'tkazuvchanligi ortadi. Kolloid-osmotik bosimni to'qimada baland bo'lishi u erda suyuqlikni ushlab qolish uchun sharoit yaratadi. Kolloid-osmotik shish (gipoproteynemik) nefrotik sindromda va buyrak amiloidozida kuzatiladi. U qon zardobidagi onkotik bosimni kamayishi hisobiga yuzaga keladi. Bu holat yuqori proteynuriyada va oqsillarning to'qimaga o'tishi natijasida kelib chiqadi. Bunda oqsil ro'l o'ynaydi. Nefritda odatda mayda dispersli oqsillar yo'qotiladi. Albuminlar gipoproteynemik shishlar qondagi oqsil 3,5-4% va albumin 1-1,5% bo'lganda vujudga keladi. Natriemik shishlar qon va to'qimalarda natrini ushlanib qolishi natijasida vujudga keladi. Natrini to'planib qolishida garmonlar aldosteron va antidiuretik gormon rol o'ynaydi. Har qanday shishda osmoregulyasiya buziladi ya'ni bunda aldosteron antideuretik gormon sistemasi. Buyrakda siydik hosil bo'lishi kamayganda yoki to'xtab qolganda, hamda ayrirn buyrak kasalliklarining terminal bosqichida shish paydo bo'lishi mumkin. bu shishlarning rivojlanish mexanizmining birortasi ham o'zicha alohida kelmaydi, balki u yoki bu hollarda bir-birini qoplaydi. Nefrotik sindrom etiologiyasi 1. Birlamchi glomerulonefrit.(o`tkir va surunkali) 2. Buyraklarni zararlanishida: - tizimli kasalliklar - amiloidos - qandli diabet - o'tkir osti infeksiyon endokardit - parazitar kasalliklar ( malayariya, shistosomoz) - surunkali virusli gepatit - o'smalar ( bronxogen rak, buyrak parenximasi saratoni, yomon sifatli limfoma) 3. Buyrakning dori vositalari bilan zararlanishida 4. Veno'z bosimni ortishi: dimlanish yurak etishmovchiligi, konstiriktiv perikardit, buyrak venalari tro'mbo'zida. Buyrak arterial gipertenziyasi. Buyrakning ko'p kasalliklari avvalo o'tkir va surunkali glomerulonefrit, pilonefrit, nefroskeleroz va qon tomirlarining har hil shikastlanishlari arterial qon bosimini ko'tarilishi bilan gipertenziya kechadi. Arterial gipertenziyaning patogenezi asosan gumoral bo'lib buyrakda ishemiya bo'lgan vaqda yukstaglomerulyar apparat tomonidan ko'p miqdorda renin ishlab chiqariladi. U o'z navbatida qondagi gipertenzinogenga ta'sir qilib angiotenzinogenga aylantiradi va u fermet ta'sirida angiotenzinga aylanadi. Angiotenzin aldosteronni ishlab chiqarishni ko'paytiradi, arteriollarni toraytiradi, arterial bosimni ko'taradi. Buyrak gipertenziyasi hamma gipertenziyalar ichida 10-12%ni tashkil qiladi, Gipertenziya kasalligi ham hamma arteriolalarni toraytirib a'zolarda qon aylanishni buzilishiga olib keladi. Jumladan buyrak arteriyasida ham u reninni ko'p ishlab chiqarishga sabab bo'ladi. Shuning uchun ham gipertoniya kasalligining ma'lum bosqichida buyrak mexanizmi qo'shiladi. Buyrak gipertenziyasining o'ziga xos xususiyatlaridan biri bu diastolik bosimning yuqori bo'lishidir. Gipertenziyaning klinik ko'rinish xilma-xil: qattiq bosh og'rig'i. quloqda muntazam shovqin, paresteziya, ya'ni sezgilarning pasayishi, tirishish ba'zan ko'ngil aynishi, qusish kuzatiladi. Har xil qon oqishlar va qon quyilishlar paydo bo'lishi mumkin, gipertenziya tufayli yurak qon tomir etishmovchiligi kuzatilishi mumkin. Bu vaqtda harsillash, yurakning tez urishi, yurak sohasida og'riq bo'ladi. Bo'g'ilish huruji o'tkir yurak astmasi shaklida bo'liib o'pka shishiga olib kelishi mumkin. bundan tashqari ko'z tubida o'zgarish rivojlanadi. Vena qon tomirlari kengayib arteria qon tomirlar torayadi. To'r parda shishib unga qon quyilishi mumkin. "Ko'z tubi - buyrak oynasi" deyiladi. Neyroretinitda ko'z xiralashib bemor ko'pincha ko'z do'xtiriga murojaat qiladi. Gipertenziya va ateroskleroz natijasida mia qon aylanishi buzilishi, falach bo'lishi, sezgilar buzilishi va nihoyat infarkt bo'lishi mumkin. Shunday qilib buyrakning ayrim kasalliklarida uning klinik ko'rinishida gipertoniya sindromi birinchi o'rinda bo'lib, kasallik kechishini va yakunini hal qiladi. Buyrak eklampsiyasi. Eklampsiya - (grekcha - eklampsis - tirishish) o'tkir glomerulonefritda xomiladorlar nefropatiyasida kuzatilib, uning patogenezida miya ichi bosimini ortishi miya to'qimasini shishi va serebral angiospazm katta rol o'ynaydi. Bunda qattiq bosh og'riydi, qusish, qisqa vaqt xushidan ketish, gapirolmay qolish, o'tib ketadigan falajlik, arterial bosimning tez ko'tarilishi kuzatiladi. Tirishish birdan boshlanadi. Oldin tonik qisqarish bo'lib 1-1,5 daqiqadan so'ng klinik qisqarishga o'tadi. Bemorning yuzi ko'karadi, bo'yin venalari bo'rtib chiqadi, har tomonga og'adi, tilini tishlab oladi, og'zidan ko'pik ajraladi. Ko'z qorachig'i kengaygan va yorig'likka reaksiya bermaydi. Ko'z olmasi qattiq. Pulsi tarang sirak, arterial qon bosimi baland. Buyrak eklampsiyasi huruji bir necha minut davom etadi, so'ngra bemor biroz vaqt sopor yoki koma holatida yotadi keyin o'ziga keladi. Bu klassik shaklida shunday kechadi. Buyrak etishmovchiligi, uremik koma. Buyrak etishmovchiligi shunday holatki, bunda buyrak faoliyati buzilishi natijasida azot modda almashinuvida hosil bo'lgan chiqindilar qonda ushlab qolinadi. O'tkir buyrak etishmovchiligi. O'tkir buyrak etishmovchiligi. Bu to'satdan buyrak shikastlanganda ya'ni shokda, organizm zaharlanganda, yuqimli kasalliklarda kelib chiqadi. Bunda buyrak kalavasida va naychalarida distrofik o'zgarishlar kelib chiqadi. Ba'zan zaxarlar buyrak parenximasiga ta'sir qilishi mumkin. ikkala holatda ham buyrak kalavasida filtrasiya buziladi va oliyguriya kelib chiqadi. U anuriyagacha borishi mumkin. Organizmda kaliy, natriy, fosfor, azot chiqindilari to'planadi. O'tkir buyrak etishmovchiligi tez rivojlanib bemorlar og'ir holatda bo'ladi, ular qusadi, nafas olishi buziladi, aretrial bosim ko'tariladi, shish paydo bo'ladi. Agar bir necha sutka ichida anuriya va azotemiya yo'qotilmasa u holda bemor o'ladi. O'tkir buyrak etishmovchiligini to'rtta bosqichi bor. 1. Birnecha soatdan 1-2 sutkagacha bo'ladi. Bunda bir kasallik simptomi bo'ladi. 2. Oligoanurik bosqichi - diurez o'zgaradi (anuriya), uremik zaharlanish, suv - elektrolit buzilishi siydikni tekshirganda proteinuriya, silindruriya, eritrosituriya aniqlanadi. Bu bosqichda bemor yo o'ladi yo tuzaladi. 3. Poliuriya bosqichi - siydik ajrahshi ko'payadi, azot chiqindilari qonda kamayadi, siydikda patologik o'zgarishlar yo'qoladi. 4. Sog'ayish bosqichi - qoldiq azot, mochevina va kretinin miqdorini qonda me'yoriga kelish kunidan boshlab 3-12 oy davom etadi. Surunkali buyrak etishmovchiligi. Sekin rivojlanib boruvchi qaytarib bo'lmaydigan patalogik jarayon bo'lib unga nefroskleroz olib keladi. Buning yashirin davri va klinik davri bo'ladi. Buyrak etishmovchiligining birinchi belgilari faoliyat ko'rsatayotgan buyrak parenximasining 1/4 qismi kamayganda ko'rinadi. Jarayon rivojlanib borishi bilan siydik ajralishining sutkalik ritmi o'zgaradi (izuriya, nikturiyagipogenostenuriya) kuzatiladi. Asta sekin qonda azot chiqindilari oshib boradi (qoldiq azot, mochevina, kreatinin, indika). Shuni ta'kidlash kerakki qonda indikanni ortishi (norma 0,02-0,08 mg%) surunkali buyrak etishmovchiligining birinchi va eng aniq belgisi hisoblanadi, chunki uning qondagi miqdori oqsilga bog'liq emas va u to'qmalarda to'planmaydi. Keyinchalik azot chiqindilarining qonda ko'payishi bilan uremiya kelib chiqadi. Uremiyaning ayrim belgilari teri shilliq qavatlari orqali azot chiqindilarining ajralishi hisobiga bilinadi. Teridan ammiak hidi keladi. Bu qonda azot qoldig'i 100 mg% ga etganda paydo bo'ladi. Azot chiqindilari ayniqsa mochevina meda-ichak shilliq qavatidan ajralib ammiak tuzini hosil qiladi va meda shilliq qavatini ta'sirlab, ko'ngil aynish, qusish (uremik gastrit), ich ketishi (uremik kolit)ga olib keladi. Nafas yo'llarini ta'sirlanishi laringit, traxeit, bronxit keltirib chiqaradi. Og'izda stomatit, gingivit bo'ladi. Terida mochevina tuzlarini ko'rish mumkin. Ular chidab bo'lmaydigan qichishga olib keladi. Zaxarlanish rivojlanib borishi uremik pankarditga olib keladi. Yurak sohasida perikard ishqalanish shovqini eshtiladi. Bu shovqin kasallikning terminal bosqichida eshtiladi. Umumiy zaxarlanish sababli uyqu, xotira buziladi, apatiya rivojlanadi, ko'rish xiralashadi. Bemorlarda modda almashinuvi keskin o'zgaradi, kaxeksiya rivojlanadi, jigar faoliyati, ilikda o'zgarish bo'ladi, toksik uremik anemiyaga olib keladi. Leykositoz, trombositopeniya kelib chiqadi. Har xil qon oqshlar kelib chiqadi, terida gemorragiyalar bo'ladi. Keyinchalik zaxarlanish rivojlanishi bilan bemor tez-tez es xushini yo'qotadi va komaga tushadi (uremik koma). Nafas olishi siyrak shovqinli, chuqur (kusmaul nafasi) Ohirgi bosqichida bemor chuqur komada yotadi; vaqti -vaqti bilan ayrim muskullaris tirishadi, bir necha kundan so'ng bemor o'ladi. Uremya (grek urina - siydik, kaima qon) - siydikni qonga o'tib ketishi -organizmni og'ir zaharlanishi. O'tkir uremiya nefrotoksik moddalar bilan zaharlanganda (simtob, qo'rgoshin. barbituratlar) vujudga keladi. Surunkali uremiya juda ko'p surunkali buyrak kasallikklarning ohirgi bosqichida rivojlanib nefroskleroz bilan tugaydi. (Surunkali, glomerilonefrit, buyrak tomiridagi shikastlanishi va h.k.). bunda organizmda juda ko'p miqdorda organic moddalar ayniqsa oqsil metabolizimining hosilalari, ammiak, siydik kislota, kreatin, ammonin kislotalar, undan fenollar peptidlar va boshqa moddalar ushlab qolinadi. Oksidlanish qayatarilish jarayonlari buzilib, gipoksemiya va to'qima gipoksiyasi vujudga keladi. Xususiy patologiya. Buyrak kasalliklari ancha kop tarqalgan kasalliklar qatoriga kirib u birlamchi va ikkilamchi bolishi mumkin. Birlamchi - bunda patalogik jarayon buyrakdan boshlanadi yallig'lanish allergic autoimmun. Ikkilamchi bu vaqtda boshqa kasallik hisobiga buyrak shikastlanadi, masalan gipertoniya kasalligL ateroskleroz, qandli diabet, kollagenozlar, podagra va h.k. Diffuz glomerulonefrit Yoyilgan glomerulonefrit - umumiy autoimun yallig'lanish kassalligi bo'lib buyrak kalavasining shikastlanishi ustunligi bilan kechadi. O'tkir va surunkali glomerulonefrit farqlanadi. O'tkir giomerulonefrit Etiologiyasi. Odatda o'tkir yuqumli kassalik o'tkazgandan so'ng tezda boshlanadi (angina, qizilcha, o'tit pnevmoniya). Bunda gemolitik streptokoke A gruppasining 12 tipi katta rol o'ynaydi. Bazan qattiq sovqotgandan, vaksinasiyadan keyin ham glomerulonefrit rivojlanishi mumkm. Patogenezi O'tkir nefritni boshlanishi streptokokka qarshi antitelo ishlab chiqarish vaqti bilan mos keladi. Antigen antitelo kompleksi buyrak kalavasining endoteliya va epiteliya, hamda bazal membranasida o'tirib ularni shikastlaydi. Doim ikkala buyrak shikastlanadi. Klinik ko'rinishi. O'tkir nefri bilan ko'proq yoshlar o'smirlar kassalanadi. Bemorlar shishib ketishdan, siydik ajralishi kamayishidan, bosh og'rigi, harsillash qusish, yurak bel sohasidagi og'riqdan, ko'rish yomonlashishidan, umumiy holsizlani.sh.dan shikoyat qiladilar. Kassallik klinikasida uchta asosiy alomat hos. Shish, arterial gipertenziya va siydikda o'zgarish bo'lishi. Shishlar kasallikning eng dastlabki va doimiy belgilaridan biri hisoblanadi. U 80% - 90% da kuzatiladi. U yuzda ayniqsa qovoqlarda bo'lib, ko'z yumulib ketadi. Shish tanaga tez tarqaladi. Ichki bo'shliqlarga ham yig'ilishi mumkin. Arteriya bosimining ko'tarilishi ham erta paydo bo'ladigan belgilardan hisoblanadi. Asosan diastollik bosim ko'tariladi, u arteriya devorining tarangligiga bog'liq. Odatda o'tkir nefritda arterial bosim uzoq vaqt saqlanmaydi, u meyorigacha pasayadi. Agar bosim (3-4 hafta) saqlanib tursa, u holda chap qorincha gipertrofiyasi rivojlanadi. Siydikdagi o'zgarish uning 500-400 ml. gacha kamayishidan boshlanadi. Og'ir hollarda anuriya bo'ladi. Makrogematuriya bo'lsa siydik rangi go'sh yuvindisiga o'hshab qoladi. Bu 15% bemorlarda uchraydi. Siydikning solishtirma og'irligi baland. proteinuriya aniqlanadi, silindrlar bo'lishi mumkin. Azotemiya kamroq rivojlanadi, u faqat uzoq vaqt davom etgan anuriyada kuzatiladi. Agar kasallikning umumiy va mahalliy belgilari 6 oy davomida o'tib ketmasa, surunkali turga o'tadi deb hisoblash mumkin. Surunkali yoyilgan glomerulonefrit. Ko'pincha bu o'tkir nefntning natijasi hisoblanadi. Kasallik rivojlanishida organizimda sensiblizatsiya reaksiyasini ushlab turuvchi guruhlari infeksiya o'chog'i katta ahamiyatga ega. Klinik ko'rinishi. Holsizlik, bosh og'rishi, harsillash, ishtahaning pasayishi, bel sohasida simillagan og'riq kuzatiladi. Keyinchalik shishlar, arterial gipertenziya, gematuriya qo'shiladi. Bemorning tashqi ko'rinishi sog'lomga o'hshaydi, ammo siydikda patologik o'zgarishlar aniqlanadi. Yurak chegarasi chapga siljiydi asta - sekin yurak etishmovchiligi belgilari rivojlanadi. Ko'z tubi o'zgaradi, gipertenziya rivojlanadi. Surunkali nefri to'lqinsimon kechadi, siydikda o'zgarish bo'lishi, shishlar bo'lmasidagi, o'zini yahshi his qilishi kasallikning qaytalanib turish davri bilan almashadi (shish, gipertenziya) kasllikning qayatalanishiga o'ta sovqatish, charchash, ruhiy shikastlanish va boshqalar imkon yaratadi. Kasallik ko'pincha kuz va qish oylarida zo'rayadi. Kasallikning kechishi va uning belgilariga qarab surunkali nefritning quyidagi turlari farqlanadi. o Nefrotik tur o Gipertonik tur o Aralash tur Latent davri engil kechadi rivojlanayotgan buyrak etishmovchiligining birinchi belgisi siydikning solishtirma og'irligi pasayishi hisobalanadi. (gipostenuriya) shundan so'ng sutkada ko'p 3-4 litr siydik ajrala boshlaydi -bu kompensator poliuriya bosqichi deyiladi. Poliuriya azot chiqindilarini organizmdan yuvib chiqarishga imkon beradi. Keyinchalik konsentratsiyalash qobiliyati pasayadi va gipoizostenuriya rivojlanadi, so'ngra ikkilamchi bujmaygan buyrak hosil bo'ladi. Nefrotik turi buyrakning distrofik shikastlanishidan kelib chiqadigan simptomlar majmuasi bo'lib, rivojlangan proteinuriya, gipoproteinemiya, giperlipidemiya va shishlar bilan kechadi. U o'tkir va surunkali bo'ladi. O'tkir nefrotik sindrom yoki zaharlangan buyrak ko'pincha og'ir kechadigan yuqumli to'kzik kasallilarda ich terlami, bezgak, gripp, nefrotoksiklar bilan zaharlanganda (simob, tetrahlorid) kuyganda, va boshqalarda kuzatiladi. Klinik ko'rinishi og'ir shaklida oliguriya bo'ladi, siydik konsetirlangan, solishtirma og'irligi baland, oqsil bo'ladi, har-xil tsilindirlar, eritrotsitlar biyrak epiteliya hujayralari lekotsitlar uchraydi. Eng ogir hollarda anuriya bo'ladi qonda azot chiqindilari to'planadi bemor uremiyadan o'ladi. Surunkali glomerulonefritda, bezgakda, sepsizda, silda kollaginozlarda, qantli diabetda, amiloidozda va boshqa kasalliklarda kuzatiladi. Buning rivojlanishida ohirgi vaqtlarda anatomik mehanizmlarga e'tibor qaratilmoqda. Klinik ko'rinishi. Birdan-bir va asosiy shikoyati ko'pincha shish hisoblanadi. Ayniqsa u yuzida ko'rinadi: qovoqlari shishgan, oqargan ko'zlari qisil, ertalab ko'zi qiyinchilik bilan ochiladi. Shish belga, oyoq qo'llarga tarqalishi mumkin, arterial bosim o'zgarmagan yoki past. Shish paydo bo'layotganda diurez kamayadi. Ko'pincha 250 dan 400 ml gacha siydik ajraladi, uning solishtirma og'irligi baland bo'ladi va ko'p miqdorda oqsil bo'ladi, 10-20% gacha, asosan mayda dispers albuminlar. Barqaror Rivojlangan albuminuriya bo'lishi kasallikning harakterli belgilaridan hisoblanadi- Proteinuriyani kelib chiqishida filtratsiya bilan oqsil chiqishini kuchayishi va shikastlangan naychalarda reabsorsiyani pasayishi rol o'ynaydi. Siydik cho'kmasida ko'p miqdorda donachali, mumli va buyrak epiteliyasi aniqlanadi. Cho'kmada eritrositlar, leykotsitlar bo'lishi nefrotik sindrom uchun xarakterli emas. Bu simdromda yana bir doimiy belgilardan biri keskin lipidemiya hisoblanadi. Qon zardobida holestirin miqdori keskin ko'payadi. Hamda fosfolipidlar va neytral yog ham kopayadi. Shunday qilib laboratoriya tekshiruvlar nefrotik sindrom uchun 3 ta xarakterli o'zgarishlarni ko'rsatadi: proteinuriya, gipoproteinemiya va giperholestirinemiya. Bu sindromda azotemiya kuzatilmaydi. Kechishi uzoq yillab. Vaqt vaqti bilan shish va siydik sindromi kuchayib turishi kuzatiladi. Buyrak amiloidozi Umumiy ameloid kassaligining bir ko'rinishi bo'lib, genetik birlamchi va ikkilamchi amiloidozlar farqlanadi. Amiloidozning hamma hillarida klinik ko'rinishi asosan birhildir, ikkilamchi amiloidoz asosiy kasallikka bog'liq (sil, oqma) hamda boshqa azolarning shikastlanishiga aloqador. Odatda buyrak amiloidozi nefrotik sindrom bilan kechadi. Kasallar holsizlik, tanada og'irlik sezish va boshqalardan shikoyat qiladilar, shishlar asosiy belgi hisoblanadi va ular yuzda bo'ladi. Diures ko'pincha kamaygan, siydikning solishtirma og'irligi past, unda oqsillar aniqlanadi. Buyrakning funktsional qobiliyati uzoq vaqt saqlanib qoladi. Kasallikning 3ta davri farq qilinadi. Birinchisi yashirin davr. Bu shishsiz davr bo'lib, faqat poliuriya va qonda oz moz holestirin oshishi mumkin. Ikkinchisi shish davri. Kasalning umumiy ahvoli o'rtacha. Uchinchisi kaheksiya davri. Shishlar ketib, og'ir buyrak etishmovchiligi boshlanadi. Bu kasallik rivojlana borib bujmaygan buyrak tusini oladi va arterial bosim ko'tarilmasligi bilan boshqa bujmaygan buyrakdan farq qiladi. Buyrak tosh kasalligi Bu kasallikning asosida buyrak jomchasida har-xil kimyoviy tarkibga ega bo'lgan toshlar hosil bo'lishi yotadi. Ko'p hollarda fosfatli kalsili toshlar aniqlanadi. So'nra kamroq oksalatlar uratlar uchraydi. Klinik korinishda hirujli davri - buyrak sanchig'i va hurujsiz davri farq qiladi. Hurujsiz davrda bemorlar ko'pincha shikoyat bildirmaydi, Ayrim bemorlarda belda smirillagan og'riq bo'ladi. Pasternatskiy symptom musbat. Siydikda ko'pincha tuz kristallari aniqlanadi. Ko'pincha kasallikning birinchi belgisi bo'lib buyrak sanchig'i huruji hisoblanadi. U toshni siydik yo'lidan o'tayotganda vujudga keladi. Huruj birdaniga qo'qisan boshlanadi. Og'riq bel sohasida joylashib, sidik yo'li bilan pastga tarqaladi. Og'roq juda kuchli bo'lib, bemor o'zini qo'yishga joy topolmaydi. Hiruj og'riqli siydik kelishi va boshqa reflector simptomlar bilan kuzatiladi. (ko'ngil anish, qusish, qorinni dam bo'lishi) ba'zan reflector anuriya bo'ladi. Siydikda erirotsitlar, oqsillar uchraydi, huruj tosh siydik qopiga tushgandan so'ng to'htaydi Hurujsiz davrda ultra tovush va rentgen yordamida toshni ko'rish va diagnoz qo'yish mumkin ko'pincha tosh piyelit berishi va piyelonefritga aylanishi mumkin. Agar tosh siydik yo'lida turib qolsa, siydik to'planib buyrak jomi kengayib gidronefrozga olib keladi. U esa buyrak to'qimasini atrofiyasiga olib keladi. Pielonefritlar Piyelonefrit - bu buyrakning yallig'lanish kasalligi bo'lib, u buyrak jomining bevosita infektsiya bilan zararlanishidan kelib chiqadi. Piyelonefrit keyingi yillarda ko'p uchramoqda va arterial gipertenziyaning asosini tashkil etmoqda kasallik o'tkir va surunkali bo'ladi. O'tkir piyelonefrit. Piyelonefrit bir yoki ikki tomonlama bo'lishi mumkin. O'tkir piyelonefrit ko'pincha yoshlarda bo'lib, infektsiya tushganda buyrak naychalari orasidagi to'qimada nospesifik yallig'lanish vujudga keladi. Buyrakda siydikni tutib qoluvchi har-xil holatlar: xomila, toshlar, prostata be'zi gipertrofiyasi, qandli diabet va boshqalar. Kassallikning rivojlanishiga imkon yaratadi. Klinik ko'rinishi. Kasallik bemorning umumiy og'ir holati bilan namoyon bo'ladi. Etunjikishi, yuqori harorat, bosh og'rishi, yurakning tez - tez urishi, harsillash bilan o'tkir boshlanadi. Belda va ko'pincha qovuq ustida simillagan og'riq bo'ladi. Ob'ektiv tekshirganda til quruq, karash bog'lagan. Pasternatskiy belgisi ijobiy. Siydikda piuriya va bakteruriya bo'ladi. Siydik loyqalanib yiringli ipir-ipir cho'kmalar hosil bo'ladi. O'tkir piyelonefritda shish va arterial bosimning ko'tarilishi kuzatilmaydi. Surunkali piyelonefrit Bunda nospesifik yallig'lanish, buyrak jomining shilliq qavatini egallab olib intertubulyar oraliq to'qimaga o'tib, qil tomirlarni shikastlaydi.etiologiyasida ko'pincha shartli patogen mikrob ichak tayoqchasi rol o'ynaydi. Klinik ko'rinishi uzoq vaqt yashirin kechadi- Bu vaqtda klinik zaharlanish belgilari bo'lishi mumkin: lohaslik, ko'p terlash, bosh og'rishi ishtaha bo'lmasligi. Belda simillagan og'riq bo'lishi va chot orasiga qovuq sohasiga tarqalishi mumkin kasallik qaytalanganda og'riq kuchayadi, siydikda oqsil va lekositlar kuzatiladi. Kasallik asta - sekin buyrak funktsiyasini buzilishiga olib keladi. Avvalida konsentratsiyalash pasayadi - gipostenuriya rivojlanadi va poliuriya bo'Iadi. Arterial gipertenziya bo'lishi mumkin. Kasallikning ohirgi bosqichida naycha apparatining nobud bo'lishi natijasida nefroskleroz va uremiya rivojlanadi. Siydik cho'kmasida leykotsitlarning ko'payishi niyelonefrit uchun xos. Buyrak bir tomonlama yoki ikki tomonlama shikastlanganligini bilish uchun kateterlash yo'li bilan har - bir buyrakda olingan siydik aiohida-alohida tekshiriladi. Buyrak jomi deformatsiyasini aniqlash uchun ultratovush, skanografiya, renografiya katta ahamiyatga ega.