Siyosiy hokimiyat

Siyosat  subyektining  vositalari-bu  siyosiy  maqsad  va  funksiyalarni 

ro‘yobga  chiqarishning,  siyosiy  g‘oyalarni  real  voqelikka  aylantirishning 

qurollaridir. Ular, asosan, ikki qismga bo‘linadi: 

1.  Ma’naviy  —  mafkuraviy  vositalar.  Bu  vositalarga  falsafiy,  siyosiy, 

huquqiy, iqtisodiy, axloqiy, estetik, ruhiy, diniy bilimlar,  malakalar, mahorat 

va ish tajribalari kiradi. 

2.  Moddiy  —  texnikaviy  vositalar.  Bu  vositalarga,  pul  mablag‘lari,  har  xil 

binolar,  jihozlar,  asbob-uskunalar,  qurol-aslahalar,  elektron  hisoblash 

mashinalari, kompyuterlar va boshqalar kiradi. 

Ushbu  ma’naviy  —  mafkuraviy  va  moddiy  —  texnikaviy  vositalarning 

rivojlanganlik darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, siyosiy soha ham shunchalik 

rivoj topadi. 

Siyosat  ijtimoiy  hayotni  tartibga  solishda  xilma—xil  usullardan,  eng 

avvalo,  ishontirish,  tarbiyalash  usulidan  keng  foydalanadi.  Bu  usul  ijtimoiy 

muammolarni  hal  etishda  asosiy  o‘rin  egallaydi.  Aynan  ishontirish, 

---

 

24

 

tarbiyalash,  usuli  uning  ijtimoiy  mohiyatini  to‘laroq  ifodalaydi.  Ijtimoiy 

hayotni  tartibga  solishda  umuminsoniy  qadriyatlarga  sodiqlik,  kuch 

ishlatmaslik  yoki  kuch  bilan  tahdid,  do‘q-po‘pisa  qilmaslik,  murosa-yu 

madora,  xolisonalik,  tenglik,  manfaatdorlik,  muntazamlilik,  qat’iylik, 

izchillik, oshkoralik, ishontirish, tarbiyalash siyosatning asosiy tamoyillaridir. 

Siyosatning  ishontirish,  tarbiyalash  usuli  ijtimoiy  hayotni  tartibga 

solishning  eng  maqbul  va  oqilona  vositasidir.  Chunki,  bu  usulning 

qo‘llanilishida  ijtimoiy  muammolar  kuch  ishlatmasdan, urush  —  so‘kishsiz, 

jabr-  zulmsiz,  ishontirish,  real  dalillarga  tayanish,  isbotlash,  murosa-yu 

madora,  mehr—shafqat  asosida  hal  etiladi.  Ishontirish,  tarbiyalash 

vositalari—kuch ishlatish vositalaridan ustun turadi. Buyuk davlat arbobi va 

sarkarda  Amir  Temur  bu  haqda  shunday  degan  edi:  "Siyosatda  maslahat, 

mulohazakorlik, o‘ylab ish qilish qurol kuchidan o‘n baravar foydaliroqdir". 

Xuddi  ishontirish,  tarbiyalash  usuli  tufayli  davlat  faoliyati  ijtimoiy  hayotni 

odilona  va  xolisona  tartibga  solishga  qodir  bo‘ladi.  Siyosat—bu  ijtimoiy 

muammolarni tushuntirish ishontirish asosida hal etish demakdir. 

Biroq,  siyosatning  ishontirish,  tarbiyalash  usulini  mutlaqlashtirib,  uni 

faqat  ushbu  usul  bilan  cheklab  bo‘lmaydi.  Bu  holda  siyosatning  iqtisodiy, 

ma’naviy va madaniy sohalardan farqi qolmaydi. 

Siyosat  o‘z  oldida  turgan  funksiyalarni  hal  etishda  kuch  ishlatish, 

majburlash usulidan ham foydalanadi. Ijtimoiy hayotni tartibga solishda kuch 

ishlatish,  majburlash  usulidan  foydalanish  —  siyosatning  o‘ziga  xos 

xususiyatidir. U ushbu usulni qo‘llash bilan jamiyatning iqtisodiy, ma’naviy 

va madaniy sohalaridan farq qiladi. 

Siyosatning  ishontirish,  tarbiyalash  usulini  mutlaqlashtirish,  uni 

universal  usulga  aylantirishga  urinish  jamiyat  uchun  zararlidir.  Bu—

siyosatning  ijtimoiy  tartibsizlik,  qonunbuzarlikni  jilovlash  vositalaridan 

mahrum  etishga  va  boshboshdoqlik,  o‘zboshimchalik,  safsatabozlik, 

mitingbozlik, jinoyatchilikning avj olishiga olib keladi. Shuning uchun ham, 

bu usulni mutlaqlashtirib bo‘lmaydi. 

Siyosatning  ijtimoiy  hayotni  tartibga  solishda  ishontirish,  tarbiyalash 

usulidan  foydalanish,  uning  kuch  ishlatish,  majburlash  usulini  qo‘llashni 

istisno  etmaydi.  Tarixiy  tajriba  shuni  ko‘rsatadiki,  ijtimoiy  hayotni  hamisha 

ham  tinch,  ishontirish,  tarbiyalash  usuli  bilan  tartibga  solib  bo‘lavermaydi. 

Ijtimoiy  hayotda  shunday  muammolar  borki,  ularni  kuch  ishlatish, 

---

 

25

 

majburlash  usulini  qo‘llash  orqaligina  hal  etish  mumkin.  Inson  hayotiga, 

jamiyatning  yaxlitligi,  bir  butunligi,  tinch  —  totuvligi,  xavfsizligi, 

barqarorligi,  uyg‘unligiga  tahdid  soladigan  yovuzliklarni  faqat  tushuntirish, 

ishontirish  yo’li  bilan hal  etib   bo‘lmaydi.  Bunda  xatti — harakatlarni  kuch 

ishlatish,  majbur  etish  usuli  bilan  hal  etish  mumkin.  Siyosat  qonunlarini 

qo‘pol  ravishda  buzgan  kishilarni  kuch  ishlatish,  majburlash  usulidan 

foydalanish bilan buzilgan ijtimoiy adolat va tartib muvozanat tiklanadi, xalq 

manfaatini himoya qilinadi. Zotan, qonunbuzarlar jazolanmasdan qolar ekan, 

mavjud  ijtimoiy  muammolar  yanada  kuchayadi,  odamlarning  siyosatga 

bo‘lgan ishonchi so‘nadi. 

Siyosatning  kuch  ishlatish,  majburlash  usuli  ijtimoiy  hayotni  tartibga 

solishning  maqbul  usuli  emas.  Chunki,  bu  usul  qo‘llanilganda,  ijtimoiy 

muammolar  kuch  ishlatish,  majburlash  yuli  bilan,  murosasiz,  ayovsiz, 

shafqatsizlik  bilan  hal  etiladi,  inson  jismoniy  va  ruhiy  tazyiqqa  duchor 

qilinadi, jamiyatda moddiy va ma’naviy talofatlarga yo’l qo‘yiladi.