Söhbət("dialektik") səciyyəsi

Orqanon” əsərində verilmişdir.

Aristotel hesab edirdi ki, məntiq sübutlar haqqında elmdir. Əqli fəaliyyət gerçəklikdə var olan şeyləri əks etdirir. Məntiqi mülahizə və əql yolu ilə əldə edilən nəticə, fikir və terminlər bir-birinə zidd olmamalıdır. Bu fikirlərin əsasında isə sonralar sillogizm haqqında təlim yaranmışdır.

. Aristotel fəlsəfəsində formaya xüsusi əhəmiyyət vermiş və o təbiətlə eyniləşdirilmişdir^[17]. Onsuz materiya yalnız bir imkandır (potensiyadır). Məsələn, daşların bir araya yığılması imkan verir ki, bina tikilsin (forma alsın). Ancaq, o bina tikilməzsə daşların bir araya yığılmasının heç bir mənası yoxdur. Deməli, imkanın varlığı əhəmiyyətli olsa belə, o həlledici amil deyildir. Hərəkət olmasa imkan keyfiyyətə keçməz. Kainatı təşkil edən materiya da belədir. Ondan formalar yaranmasa, mənasız bir şey olar. Deməli əslində hər şey materiya və formanın vəhdətindən ibarətdir^].

Beləliklə, Aristotel formaları şeylərdən ayırıb, onları substansiya kimi təsəvvür edirdi. Materiya isə Aristotelin fəlsəfəsində “İlk mühərrik” kimi əbədidir, o yaradılmayıb və məhv edilməzdir. Onun əsasını dörd ünsür (od, hava, su və torpaq) təşkil edir. Bu ünsürlər həm də dərk edilməyən “İlk mühərriklə” reallıqda mövcud olan və duyulan aləm arasında bir bağlantı və keçiddir. Duyulan şeylərin isə bir-birinə zidd olan iki cüt xassəsi vardır. Biri isti-soyuq, digəri isə quru-nəmdir. Yuxarıda qeyd edilən dörd əsas element isə bunların xassələri vasitəsi ilə formalaşır. Dünyada bütün duyulan şeylər yuxarıda qeyd edilən elementlərin kombinasiyalarının nəticəsidir. İlk materiyadan fərqli olaraq onlar dərk olunur və əsas kateqoriyalar vasitəsi ilə təyin edilir.