Soliq statistikasi indd

Yuridik shaxslarning xarajatlari tarkibi
t/r
Yuridik shaxslarning xarajatlari tarkibi
1. Moddiy xarajatlar
2. Mehnatga haq to‘lash xarajatlari
3. Amortizatsiya xarajatlari
4. Boshqa xarajatlar
5. Hisobot davrining soliq solinadigan foydadan kelgusida chegiriladigan 
xarajatlari
6. Chegirilmaydigan xarajatlar
Soliq to‘lovchining xarajatlari haqiqatda qaysi soliq davrida 
amalga oshirilgan bo‘lsa, o‘sha davrda chegirib tashlanadi. 
Dastlab moddiy xarajatlarning tarkibini ko‘rib chiqamiz.
O‘zbekiston Respublikasi soliq kodeksining 142-moddasiga 
asosan moddiy xarajatlar tarkibiga quyidagilar kiradi:
– xomashyo, materiallar, butlovchi buyumlar va yarim tayyor 
mah sulotlar;
– ishlab chiqarilgan va (yoki) realizatsiya qilinadigan tovarlarni 
o‘rash va boshqacha tayyorlash uchun, shu jumladan sotuv oldidan 
tayyorlash uchun, boshqa ishlab chiqarish va xo‘jalik ehtiyojlari 
uchun materiallar, uskunalar hamda boshqa mol-mulkni ta’mirlash 
uchun materiallar va ehtiyot qismlar;
– inventar, xo‘jalik anjomlari, amortizatsiya qilinadigan mol-
mulk bo‘lmagan boshqa mol-mulk;
– soliq to‘lovchining texnologik, transport, boshqa ishlab chi-
qarish va xo‘jalik ehtiyojlari uchun sar
fl
anadigan barcha turdagi 
yoqilg‘i, energiya, shu jumladan soliq to‘lovchining o‘zi tomonidan 
ishlab chiqarish hamda xo‘jalik ehtiyojlari uchun barcha turdagi 
energiyani hosil qilish, binolarni isitish, shuningdek, energiyani bir 
shakldan o‘zga shaklga o‘tkazish va uzatish xarajatlari;

---

160
– yerlarni rekultivatsiya qilish va tabiatni muhofaza qilishning 
boshqa tadbirlari uchun xarajatlar;
– belgilangan normalar doirasida suv xo‘jaligi tizimlaridan soliq 
to‘lovchilar tomonidan iste’mol qilinadigan suv uchun to‘lov;
– belgilangan normalar doirasida ishlab chiqarish va tashish 
chog‘idagi texnologik yo‘qotishlar;
– belgilangan me’yorda tovar-moddiy zaxiralarni saqlash hamda 
tashish chog‘idagi yo‘qotishlar va buzilishlar.
Mehnatga haq to‘lash xarajatlariga quyidagilar kiritiladi:
– mehnatga haq to‘lashning qabul qilingan shakllari va ti zim-
lariga muvo
fi
q ishbay narxlar, tarif stavkalari va mansab maosh-
laridan kelib chiqqan holda hisoblangan ish haqi;
– ilmiy daraja va faxriy unvon uchun ustamalar;
– predmeti ishlarni bajarish va xizmatlar ko‘rsatish bo‘lgan fu-
qa rolik-huquqiy tusda tuzilgan shartnomalarga muvo
fi
q jismoniy 
shaxs larga to‘lanadigan to‘lovlar;
– yuridik shaxsning boshqaruv organi a’zolariga yuridik shaxs-
ning o‘zi tomonidan amalga oshiriladigan to‘lovlar;
– rag‘batlantirish xususiyatiga ega to‘lovlar;
– ishlanmagan vaqt uchun haq to‘lash;
– nogironlarga tutilgan qo‘shimcha to‘lovlar.
Amortizatsiya xarajatlariga asosiy vositalar va nomoddiy 
aktivlar amortizatsiya ajratmalari kiritiladi.
Ammo ayrim asosiy vosita turlariga ammortizatsiya ajratmalari 
amalga oshirilmaydi. 6–4-jadvalga qarang. 
Soliq solish maqsadlari uchun har bir kichik guruh bo‘yicha 
amortizatsiya ajratmalari amortizatsiya normasini qo‘llash orqali 
hisoblab chiqiladi.
Ayrim xarajatlar joriy hisobot davrida soliq solinadigan foydani 
hisoblab chiqarishda chegirilmaydi, ular keyingi davrlarda, soliq 
to‘lovchining hisob siyosati bilan belgilangan, lekin o‘n yildan 
ko‘p bo‘lmagan muddat ichida chegirilishi mumkin. 

---

161
6–4-jadval