Soliq va soliqqa tortish

Soliq agenti - yuridik va jismoniy shaxslardan soliqni ushlab qolish va davlat byudjetiga o’tkazib beruvchi yuridik shaxslar. Bunday yuridik shaxslar o’z faoliyatida bevosita yoki bilvosita ishtirok etgan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar, ya’ni yuridik va jismoniy shaxslarning mazkur korxonada o’z mehnati, investitsiyasi bilan ishtirok etishi natijasida olgan daromadi (foydasi)dan soliqlarni ushlab qoladi va davlat byudjetiga o’tkazib beradi. Soliq agentlari davlat byudjetiga soliqlarni bevosita yoki bilvosita ishga yollaganligi natijasida to’lanadigan ish haqidan, dividendlardan, doimiy muassasa orqali faoliyat ko’rsatmaydigan norezident yuridik va jismoniy shaxslardan ushlanishi lozim bo’lgan soliq summalarini ushlab qoladi va byudjetga o’tkazib beradi, ushlab qolinmagan, kam ushlab qolingan va o’z vaqtida o’tkazib berilmagan soliq summasi uchun qonunchilikda belgilangan moliyaviy, ma’muriy va jinoiy javobgarlikka tortiladilar. Har bir yuridik shaxs soliq munosabatlarida soliq sub’ekti bo’lishi bilan birgalikda soliq agenti sifatida ham ishtirok etadi. Soliq agenti adabiyotlarda asosan fiskal agent sifatida qayd etiladi.
Soliq oby’ekti - soliq to’lovchining soliq hisoblanadigan va soliqqa tortish uchun asos bo’lib xizmat qiladigan daromadi, oboroti va mol-mulki tushuniladi. Soliq ob’ekti sifatida foyda yoki daromad, muayyan tovarlarni qiymati, yer maydoni, jismoniy va yuridik shaxslarning mulklari, tabiiy resurslardan foydalanish miqdori va boshqalar kiradi. Soliq ob’ekti aslida jamiyatdagi mavjud moddiy va ma’naviy boyliklarning ayrimlariga qonun yo’li bilan ulardan foydalanuvchi, egalik qiluvchi va tasarruf qiluvchi soliq sub’ektlarining huquqlarini soliqqa tortishni ifodalaydi. Binobarin, moddiy yoki ma’naviy boyliklar soliq ob’ekti qilib albatta unga mulkiy huquqga ega bo’lgandagina yuzaga chiqadi. Masalan, egasiz imoratga soliq solinmaydi, chunki egasiz imoratga nisbatan soliq sub’ekti mavjud emas, vaholanki, bo’lgan taqdirda ham soliq ob’ekti sifatida imorat emas, balki ushbu imoratga bo’lgan mulkiy huquqqa soliq solinadi. Shu jihatdan aytish mumkinki, soliq ob’ekti aslida yuridik va jismoniy shaxslarning mulkiy huquqi va daromadiga qaratiladi.
Soliq stavkasi - ob’ektning har bir birligi uchun davlat tomonidan belgilab qo’yilgan me’yordir. Soliq stavkasi soliq elementlari ichida eng ko’p amaliy ahamiyatga ega bo’lgan unsurdir. Chunki, soliq stavkalarini o’zgartirish orqali davlat xo’jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatiga sezilarli ta’sir etadi, ayrim faoliyat, sohaga ustuvorlik berilishi, kapital zarur sohalarga yo’naltirilishi, rag’batlantirilishi mumkin.