Sotsiologiyaa

Sotsial tabaqalashuv jarayoni. Iqtisodiy rivojning zamonaviy, eng ilg’or turiga o’tishga intilayotgan har bir mamlakat texnika, biznes sohalarida yuksak professional tayyorgarlikka ega ijtimoiy qatlamga tayanishi shart. Mazkur ijtimoiy qatlam vakillari o’z professional-malaka tayyorgarlik saviyalariga mutanosib ijitmoiy o’rin egallashga intilishlari shart.
Tarixiy taraqqiyot shunday shakllandiki, ilmiy bilimlar va ishbilarmonlik xususiyatlari asosan g’arbiy davlatlar hamda YAponiyada mujassamlashdi. Ularda band aholi tarkibidagi oliy kategoriyali professional ijtimoiy qatlam vakillarining hajmi o’rta va past kategoriya vakillarining ulushidan sezilarli darajada yuqoridir. Bu jarayon o’z yo’nalishida yanada rivojlanib, mazkur davlatlarning eng boy va zamonaviy ishlab chiqarish hamda ilmiy-texnik taraqqiyotning oldingi qatoridagi xalqaro iqtisodiy o’rnini saqlab turishga zamin yaratmoqda.
Asosan xalq iste`mol mollari ishlab chiqarishda ixtisoslashgan va iqtisodiy xom ashyo etkazib berishga qaratilgan mamlakatlarda esa ijtimoiy qatlamlashuv tarkibi, asosan, professional ijtimoiy qatlamlarning o’rta va past kategoriya vakillaridan iboratdir. Buning sababi-mazkur davlatlar o’z taraqqiy etgan texnalogiyasini yaratishga ko’makdosh firmalar yoki hukumat darajasida ilmiy tadqiqotlar o’tkazishga kumakdosh iqtisodiy rag’batlarni ta`minlash uchun manbalarga ega emas.
Mazkur o’rnashib qolgan tartibni buzib va rivojlanayotgan davlatlar jamiyat sotsial tarkibidagi ijobiy o’zgarishlarga asoslanib qolmasdan, balki yuqori va o’rta kategoriyali sotsial qatlamlarni shakllantirib, ularga shart-sharoit yaratishga qaratilgan davlat siyosati hisobiga erishish mumkin. SHunga ko’ra, rivojlanayotgan davlatlar mehnat faoliyatining murakkab, ilmiy, ijodiy turlarini rivojlantirish uchun kuchli homiylik siyosatini o’tkazishlari kerak. Faqat shunday yondashuv natijasidagina jamiyat ijtimoiy tarkibida progressiv o’zgarishga erishish, ishlab chiqarish imkoniyatlari hamda mahalliy iste`mol talab mahsulotlarni ishlab chiqarish va eksport qilishda G’arb davlatlari bilan tenglik ta`minlashi mumkin.
Dunyoning ko`plab rivojlanayotgan mamlakatlaridan farqli o’laroq , O’zbekistonda bunday sotsial qatlam mavjud. U ilgari yirik ilmiy muassasalar va boshqaruv organlarida ishlagan hamda o’sha davrning sotsial pog’onalarida etarli darajada yuqori o’rin egallagan yuksak malakali mutaxassislardan tarkib topgan.
Hozirgi paytda mazkur sotsial qatlam vakillarining sezilarli qismi kichik va o’rta biznes bilan shug’ullanadi, texnologik zamini ularning professional malakasiga mutanosib bo’lmagan kichik korxonalar va kooperatorlar negizida faoliyat yuritadi.
Mazkur sotsial qatlam iqtisodda ularning sotsial maqomini qayta tiklashga qodir yangi soha yuzaga chiqishi bilan o’zi jamuljam etgan professional - malaka salohiyatini maksimal darajada ishlatishga tayyor turadi.
Sotsial tabaqalashuv turlari. Jamiyatning iqtisodiy tuzilishi va sotsial tarkibi o’zaro, yaqindan bog’liqdir. Iqtisodiy munosabatlarning o’zgarishi sotsial tartib o’zgarishisiz sodir bo’la olmaydi. Iqtisodiy munosabatlarni ayrim ravishda o’zgartirishga urinishlar aholi qarashligiga sabab bo’lmasa ham uning sustligiga duch kelishi mumkin. Jamiyatning sotsial qatlamlashuvi ikki shaklda namoyon bo’ladi: 1. Insonlarning professional-ta`lim saviyasiga asoslangan professional malakali shakl. 2. Daromad darajasiga qarab taqsimlanishiga asoslangan iqtisodiy shakl.
Professional – malakali sotsial tabaqalashuv esa ishchi bajarayotgan shu faoliyatning murakkabligi, aqliy salohiyati, jamiyat uchun muhimligi va ahamiyatini e`tiborga olishga asoslanadi.
Sotsial-iqtisodiy tabaqalashuv inson mulk maqomini baholashga hamda jamiyatda ma`naviy qulayliklarga erishuvlarida uning real imkoniyatlarini e`tiborga olishga asoslanadi.
Har bir mamlakatda shakllangan tabaqalar va qatlamlar tomomila turlicha bo’lishi mumkin. Ularning soni tabiiy manbalar, o’lkaning iqtisodiy tarixi, mehnat taqsimoti va iqtisoslashuv jarayonida erishilgan daraja, davlat sektori bajaruvchi vazifalarning nisbiy miqyosi hamda ro’yhati. Mulkchilik, shu jumladan o’tmishdan meros mulkchilik xarakteriga ham bog’liq bo’ladi.
Professional ta`lim va iqtisodiy tabaqalashuv har doim ham mos kelavermaydi. Professional malaka va iqtisodiy-ijitmoiy tabaqalashuv orasidagi mobillikka erishish mamalkat aholisining mehnat faoliyatini yuksaltirishda hal etuvchi omillar.