Sotsiologiyaa

II. O’QUV TOPShIRIQLAR
2.2.Konferensiya-ma’ruza darsida tayyorlanadigan
ma’ruzalar ro’yxati
1.Ijtimoiy boshqaruvning sosiologik konsepsiyalari (M.Veber, F.Teylor, A. Fayola, E. Meyo, A. Maslou, R. Merton,T. Parsons va b.)
2.Boshqaruv qarolarini qabul qilishda hududlarning ijtimoiy-mulkiy tabaqalashuvi, ijtimoiy-etnik, ijtimoiy-prfessional, ijtimoiy-territorial xususiyatlarini o’rganish muammolari.(Ijtimoiy axborotlar va natijaviy axborotlarni hisobga olgan holda).
3.Iqtisodiy sohada tarkibiy o’zgarishlar. (rivojlangan va qoloq mamlakatlarning qiyosiy tahlili asosida).
4.An’anaviy va zamonaviy jamiyatlar o’rtasidagi qarama qarshiliklar. (Kasblar klassifikasiyasi mezonida).
5.Mehnat unumdorligini oshirishda milliy qadriyatlarning ahamiyati.(Sosiologik so’rovnoma tahlili asosida).
6.Tashkiliy tuzilmalar, tashkiliy madaniyat va rahbar klassifikasiyasi. (Prezident Islom Karimov mamlakatimizda zamonaviy rahbar kadrlarga qo’yiladigan talablar haqida).
Ma’lumot uchun
M.Veber byurokratiya isntitutini «formal rasionnalik» prinsipi bilan bog’ladi. U ekonomikaning davlat va siyosat bilan (umuman jamiyatni boshqarish bilan) tobora qo’shilib ketayotganligini alohida ta’kidlab, ishlab chiqarish, fan va byurokratiyani bir-birini taqazo etuvchi yaxshi sistema sifatida ko’rsatdi.Rasional hukuk, davlat, xujalik va ilmiy faoliyatining barcha sohalaridagi boshqarishning «rasional-formalangan» sistemasi xozirgi zamon kapitalizmining shart-sharoitidir. Bu sistemada boshkarish chinovnik (amaldor)lar tomonidan amalga oshiriladi va shuning uchun xam M.Veber uni byurokratik boshkarish deb ataydi. M.Veber yashagan davrda (XIX asr oxiri-XX asr boshlarida) byurokratik boshkarish deganda iktisodiy jixatdan rivojlanmagan mamlakatlar uchun xos bulgan boshkarishning rasional usuli tushunilgan. Kolok mamlakatlar ekonomikasi nixoyatda konservativ bulib, ishlab chikrishni kengayritishga intilmagan.Anik xisob-kitobga va ishlab chikarish barcha soxalarni oldindan klkulyasiya kilish imkoniga ega bulgan kapitalistik xujalik yuritish boshkarishdagi norasional momentlarni bartaraf kilishni talab etadi. Ilmiy va formal yuridik tafakkur umumiy shart-щaroitiga va umumiy natijaga egadirlar.Yevropa formal xukuki formal-yuridik fikrlashni takazo etadi: bu esa insonga nisbatan rasional munosabatining muxim shartidir. Formal yuridik asosda boshkarishning shunday tipi vujudga keldiki, M.Veber uni byurokratik boshkarish deb atadi (u rasional xujalik yurtishga nixoyatda muvofik keladi). Rasional byurokratik boshkarishning asosiy xususiyatlari nimalardan iborat? M.Veberning fikricha, rasional byurokratik tashkilotdagi muxim moment – bilimdon (kompetentnыy) amaldorlarning mavjudiligidir. Bilimdon amaldorlarning mavjudiligi uz navbatida amaldorlarning ixtisoslashuvini takazo etadi. Mutaxassis amaldor saylanmasligi kerak (chunki saylovda uzboshimchalik ruy berishi, amaldorning ishchanlik sifatlariga emas, balki shaxsiy sifatlariga e’tibor berilishi mumkin), balki maxsus imtixon orkali tayinlanishi kerak. Binobarin, boshkarish soxasida xam xuddi sanoat va fanda bulgan kabi ixtisoslashuvi, ya’ni mexnat taksimoti zurardir. M.Veber amaldorlarning ixtisoslashuvi asosiga kurilgan byurokratiyani boshkarishning tradision va xarizmatik (doxiyga shaxsiy e’tikod bilan, uning bashorat tufayli ongini, buysunishi) tiplaridan keskin farkladi.Xokimlikning tradision va xarizmatik tiplari rasional prinsiplar asosiga kurilmagan va ular shaxsiy va obyektiv xarakter kasb etmaydilar.Uzining domiyligi, anikligi, intizomliligi va ishonchligi bilan ajralib turuvchi «formal-rasional» byurokratiyagina boshkarishni ta’minlashi mumkin. Buning uchun esa amaldorlar urtasida mexnat taksimoitigina emas, ularning ixtisoslashuvigina emas, balki malaka va bilim xam kerak. «byurokratik boshkarish bilimlari vositasida xukmronlik kilishni anglatadi-bu uning uziga xos rasional xarakteridir»-deydi M.Veber.