Anestezi Dergisi 2014; 22 (1): 53 - 55
Kokulu ve ark: Spinal anestezi sonras› epidural abse
53
SPİNAL ANESTEZİ SONRASI NADİR GÖRÜLEN BİR KOMPLİKASYON;
SPİNAL EPİDURAL ABSE
A RARE COMPLICATION AFTER SPINAL ANASTHESIA;
SPINAL EPIDURAL ABSCESS
OLGU SUNUMU – CASE REPORT
Serdar
KOKULU
1
, Hacer CINGIL TEM‹Z
1
, Elif DO⁄AN BAK‹
1
, Yüksel ELA
1
,
Ergün KARAVEL‹O⁄LU
2
, Adem ASLAN
2
1
Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Kliniği
2
Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Beyin ve Sinir Cerrahisi Kliniği
1
Afyon Kocatepe University Faculty of Medicine Department of Anesthesiology and Reanimation, Afyon, Turkey
1
Afyon Kocatepe University Faculty of Medicine Department of Neurosurgery, Afyon, Turkey
ÖZET
Spinal epidural abse (SEA), nadir görülen ve erken tan› konulup tedavi edilmezse ciddi nörolojik hasara hatta ölüme neden
olabilen enfeksiyöz bir omurga hastal›¤›d›r. 73 yafl›nda, 70 kg a¤›rl›¤›ndaki erkek hasta gaita inkontinans›, sa¤ bacakta güçsüzlük
ve yürüyememe flikayetleri ile anestezi poliklini¤ine baflvurdu. 13 gün önce inguinal herni ameliyat› nedeniyle hastaya L3-4
aral›¤›ndan spinal anestezi uyguland›¤› ö¤renildi. Klinik bulgular ve Magnetik Rezonans Görüntüleme (MRG) sonucunda SEA
tan›s› konulan hastan›n genel durum bozuklu¤u ve nörolojik bulgular›n varl›¤› nedeniyle cerrahi tedavi uygulanmas›na karar
verildi. Beyin cerrahisi klini¤i taraf›ndan L3 seviyesine parsiyel ve L4 seviyesine total laminektomi yap›ld›. Postoperatif dönemde
hastan›n gaita inkontinans› ve güç kayb› düzeldi. Spinal anestezi uygulanm›fl, s›rt a¤r›s› olan ve enflamatuar parametreleri artm›fl
hastalarda SEA mutlaka akla getirilmesi gereken ciddi bir klinik tablodur.
ANAHTAR KEL‹MELER:
Spinal Anestezi; Spinal Epidural Abse; Bel A¤r›s›
SUMMARY
Spinal epidural abscess (SEA), is a rare and serious vertebral disease causing severe neurological deficit and mortality if not
treated. 73 years old male patient was admitted to the outpatient clinic of anesthesia with the complaints of fecal incontinence,
loss of strength in right leg and difficulty in walking. His medical history was significant as spinal anesthesia was performed
between L3 and L4 level for inguinal hernia surgery 13 days before. SEA was diagnosed with clinical findings and magnetic
resonance imaging, and surgical treatment was considered due to impaired general health status and neurological findings. Total
laminectomy at the level of L4 and partial laminectomy at the level of L3 were performed. Fecal incontinence and muscle strength
were improved during postoperative period. SEA is a serious clinical case that should be considered in patients with back pain
and increased inflammatory parameters, and who have had spinal anaesthesia.
KEY WORDS:
Spinal Anesthesia; Spinal Epidural Abscess; Back Pain
Ç›kar çat›flmas›/Conflict of Interest: Yazarlar herhangi bir ç›kar çat›flmas› bildirmemifllerdir./ Authors do not report any conflict of interest.
Gelifl tarihi/Received: 21/10/2012 Kabul tarihi/Accepted: 02/04/2013
Yaz›flma Adresi (Correspondence):
Dr. Serdar KOKULU, Afyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Klini¤i, Afyon
e-posta (e-mail): serdarkokulu@yahoo.com
G‹R‹fi
Spinal epidural abse (SEA), nadir görülen ve erken
tan› konulup tedavi edilmezse ciddi nörolojik hasara
hatta ölüme neden olabilen enfeksiyöz bir omurga hasta-
l›¤›d›r (1). Diabetes mellitus, alkolizm, kanser ve kaza-
n›lm›fl immün yetmezlik sendromu gibi immünitenin
bozuldu¤u durumlar, spinal veya epidural anestezi, spi-
nal steroid enjeksiyonu gibi uygulamalar ve geçirilmifl
cerrahi, SEA gelifliminde risk faktörü olarak bildirilmifl-
tir. (2). SEA tedavisinde 4-6 hafta süreyle uygun antibi-
yotik tedavisi veya cerrahi dekompresyon uygulan›r (3).
OLGU
73 yafl›nda, 70 kg a¤›rl›¤›ndaki hasta gaita inkonti-
nans›, sa¤ bacakta güçsüzlük, bel a¤r›s› ve yürüyememe
flikayetleri ile anestezi poliklini¤ine baflvurdu. Hastan›n
öyküsünde hastanemizde 13 gün önce inguinal herni
ameliyat› nedeniyle hastaya L3-4 aral›¤›ndan 22 G Qu-
incke spinal i¤ne kullan›larak, 12,5 mg %0,5 hiperbarik
bupivakain (Marcaine heavy 0.5%, Astra,Sweden) ile
spinal anestezi uyguland›¤› ö¤renildi.
Hasta ameliyat sonras› 12. günde gaita inkontinans›, sa¤
bacakta güçsüzlük ve yürüyememe flikayeti ile baflvurdu.
Journal of Anesthesia - JARSS 2014; 22 (1): 53 - 55
Kokulu et al: Epidural abscess after spinal anesthesia
54
Hastan›n özgeçmiflinde kronik obsturiktif akci¤er
hastal›¤›, idrar inkontinans›, idrar yolu enfeksiyonu ve
sol bacakta do¤ufltan spastisite mevcuttu. Hastan›n des-
tekle yürüyebildi¤i, hastan›n herhangi bir periferik vas-
küler hastal›¤›n›n olmad›¤› ö¤renildi. Vücut ›s›s› 36,7
°C olan hastada spinal anestezi yap›lan lomber bölgede
herhangi bir cilt bulgusuna rastlanmad›. Nörolojik mu-
ayenesinde alt ekstremiteleri 4/5 kuvvetindeydi ve duyu
kayb› yoktu. Hastan›n klinik bulgular›, spinal MRG
(manyetik rezonans görüntüleme) sonuçlar›n›n spinal
epidural abse ile uyumlu olmas› sonucu elektromiyogra-
fi tetkiki yap›lmad›. Laboratuar incelemelerinde WBC:
8.500 mm
-3
, Hb: 10.5 g dL
-1
, Hct: % 32.5, Plt: 249.000
mm
-3
, sedimentasyon h›z› 115 mm sa
-1
, CRP 11 mg dL
-1
bulundu. Spinal MRG sonucunda; L3-4 vertebra kor-
puslar›nda T1A serilerde hipo ve T2A serilerde hetero-
jen hiperintens olarak izlenen, intravenöz kontrast mad-
de (IVKM) enjeksiyonu sonras› kontrastlanma gösteren
lezyon oldu¤u ve bu düzeyde L3-4 intervertebral diski-
nin seçilemedi¤i rapor edildi. Bu düzeyde heterojen
kontrastlanma gösteren ve spinal kanalda daralmaya yol
açan lezyon ile birlikte filum terminale disklerinde tüm
lomber düzeylerde araknoidit ile uyumlu, bir araya top-
lanm›fl görünüm ve IVKM enjeksiyonu sonras› yer yer
flüpheli kontraslanma rapor edildi. Bunlara ek olarak her
iki iliak kanatta ve her iki sakral kanatta belirgin perife-
rik kontrastlanma gösteren, en büyü¤ü yaklafl›k 2,5 cm
çap›nda multiple lezyonlar oldu¤u rapor edildi.
Klinik bulgular ve MRG sonucunda SEA tan›s› ko-
nulan hastan›n genel durum bozuklu¤u ve nörolojik bul-
gular›n varl›¤› nedeniyle cerrahi tedavi uygulanmas›na
karar verildi. Hasta hastanemize baflvurduktan 6 saat
sonra spinal epidural abse tan›s› ile operasyona al›nd›.
Beyin cerrahisi klini¤i taraf›ndan L3 seviyesine parsiyel
ve L4 seviyesine total laminektomi yap›ld›. Epidural
mesafede dural keseye ve spinal sinir köklerine bas› ya-
pan gri renkli iltihabi granülasyon dokusu ile birlikte ab-
se boflalt›ld›. Ampisilin sulbaktam 4x2 gr i.v baflland›.
Cerrahi materyalin patalojik incelemesinde dejenere
kartilaj dokusu ve kemik spikülleri tespit edildi. Abse
materyalinden yap›lan kültürde üreme olmad›. Ameli-
yattan sonra 3. gün gaita inkontinans› ve alt ekstremite-
deki güç kayb› düzelen hasta sol bacak spastisitesi için
fizik tedavi rehabilitasyon klini¤ine devredildi.
TARTIfiMA
Spinal veya epidural anestezi sonras›nda geliflen en-
feksiyöz komplikasyonlar oldukça nadirdir. Literatürde
görülme s›kl›¤›n›n 1.1:100.000-2.6:100.000 oran›nda ol-
du¤u belirtilmektedir (4). SEA, genellikle epidural ma-
sefede, duramater ile spinal kanal kemik duvar› aras›nda
lokalizedir. SEA etiyolojisinde enfeksiyöz bir odaktan
mikroorganizman›n hematojen veya cilt yoluyla spinal
bölgeye tafl›nmas› rol oynamaktad›r (5). Spinal anestezi
uygulamalar›n›n ameliyathane ortam›nda steril flartlarda
gerçeklefltirilmesi cilt kaynakl› enfeksiyon olas›l›¤›n›
azaltmaktad›r. SEA geliflti¤i bildirilen hastalar›n birço-
¤unda idrar yolu enfeksiyonu saptanm›flt›r (6). Bizim
hastam›zda apsenin i¤nenin girifl yerine yak›n olmas›
cilt kaynakl› geliflti¤ini düflündürmektedir. Ayr›ca yafll›
hastalarda apse geliflimine yatk›nl›k artmakla birlikte
tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu, üriner inkontinans
da bu tip hastalarda risk faktörü oluflturmaktad›r. Bizim
olgumuzda da idrar yolu enfeksiyonu, idrar inkontinans›
olmas› ve hastan›n ileri yafll› olmas›n›n spinal epidural
abse geliflmesinde predispozan faktörler oldu¤unu dü-
flünmekteyiz.
SEA; akut, subakut ve kronik olarak 3 forma ayr›l›r
(7). Kronik form SEA’ya neden olan mikroorganizmalar
genellikle daha az virüland›rlar ve bu formda bizim has-
tam›zda oldu¤u gibi akut enfeksiyona ba¤l› atefl, lökosi-
toz ve spinal hassasiyet genellikle görülmemekle birlik-
te bel a¤r›s› daima vard›r (4).
SEA belirti ve bulgular› hastal›¤a özgü de¤ildir ve
hafif a¤r›dan sepsis bulgular›na kadar de¤iflebilir. Spinal
epidural abse sonras› a¤r› (%75), atefl (%50) ve nörolo-
jik defisitler (%30) görülebilir (8). Bunlarla birlikte lö-
kosit say›s›, C-Reaktif protein düzeyi ve eritrosit sedi-
mantasyon h›z› da tan›da kullan›lmaktad›r. Fakat bu te-
kiklerden hiçbiri SEA için kesin tan› yöntemi de¤ildir.
Direkt radyoloji veya bilgisayarl› tomografi teflhiste ye-
tersiz kalabilmektedir. SEA için en iyi tan› ve takip yön-
temi MRG’dir. MRG, spinal dokularda birden fazla gö-
rüfl aç›s› sa¤lamas› nedeniyle cerrahi tedavi planlamak
için önemli bir yöntemdir. (5).
SEA en s›k alt torakal ve lomber bölgelerde görül-
mektedir. Bu yerleflimin nedeni epidural mesafenin lom-
ber bölgede daha genifl olmas› ve daha fazla miktarda
ekstradural venöz pleksus içermesidir (3). Bizim hasta-
m›zda saptanan SEA’n›n lomber bölgede yerleflti¤i göz-
lenmifltir.
SEA için günümüzde önerilen tedavi flekli laminek-
tomiyi takiben absenin cerrahi drenaj› ve ampirik antibi-
yotik tedavisidir. ‹lk 72 saatte müdahale edilmeyen nö-
rolojik defisitin efllik etti¤i hastalarda nörolojik prognoz
belirgin olarak kötü, gecikmeye ba¤l› olarak mortalite
oran› %5-10 civar›ndad›r (9). Tang ve ark.n›n (10) 46
vakal›k genifl epidural abseli hasta serilerinde, hastala-
r›n %26’s›nda ilk tan› do¤ru olarak konulabilmifltir. Er-
ken teflhisle morbitide ve mortalite oranlar›n›n belirgin
flekilde azald›¤› bildirilmektedir (9). Bizim hastam›zda
nörolojik bulgular›n varl›¤› nedeniyle acil laminektomi
Anestezi Dergisi 2014; 22 (1): 53 - 55
Kokulu ve ark: Spinal anestezi sonras› epidural abse
55
KAYNAKLAR
1.
Köksal V, Güçer H. Sa¤l›kl› Bir ‹nsanda Progresif Paraparezi ile
Ortaya Ǜkan Torakal Spinal Epidural Ampiyem ve Cerrahi
Tedavisi: Olgu Sunumu. Türk Nöroflirürji Dergisi 2011; 21: 60-63.
2.
Curry WT Jr, Hoh BL, Amin-Hanjani S, Eskandar EN. Spinal
epidural abscess: clinical presentation, management, and outcome.
Surg Neurol 2005; 63: 364-371.
3.
Hernandez JM, Coyle FP, Wright CD, Ballantyne JC. Epidural
abscess after epidural anesthesia and continous epidural analgesia
in a patient with gastric lymphoma. J Clin Anesth 2003; 15: 48-51.
4.
Horlocker TT, Wedel DJ. Infectious complications of regional
anesthesia. Best Pract Res Clin Anaesthesiol 2008; 22: 451-475.
5.
Grabysa R, Moczulska B. Spinal epidural abscess penetrating into
retroperitoneal space in patient with diabetes mellitus type 2:
early diagnosis and treatment requirement. Pol Arch Med Wewn
2008; 118: 68-72.
6.
Lu CH, Chang WN, Lui CC, Lee PY, Chang HW. Adult spinal
epidural abscess: clinical features and prognostic factors. Clin
Neurol Neurosurg 2002; 104: 306-310.
7.
Choma T, Burke M, Kim C, Kakarlapudi R. Epidural abscess as a
delayed complication of spinal instrumentation in scoliosis
surgery: a case of progressive neurologic dysfunction with complete
recovery. Spine 2008; 33: 76-80.
8.
Darouiche RO. Spinal epidural abscess. N Engl J Med. 2006; 355;
2012-2020.
9.
Löhr M, Reithmeier T, Ernestus RI, Ebel H, Klug N. Spinal epi-
dural abscess: prognostic factors and comparison of different sur-
gical treatment strategies. Acta Neurochir 2005; 147: 159-166.
10. Tang HJ, Lin HJ, Liu YC, Li CM: Spinal epidural abscess --
experience with 46 patients and evaluation of prognostic factors. J
Infect 2002; 45: 76-81.
yap›larak abse boflalt›lm›fl ve ampirik antibiyotik tedavisi
bafllanm›flt›r.
Sonuç olarak yak›n zamanda spinal anestezi uygu-
lanm›fl s›rt a¤r›s› olan ve enflamatuar parametreleri art-
m›fl hastalarda SEA mutlaka akla getirilmesi gereken
ciddi bir klinik tablodur. Bu tip olgularda zaman kaybe-
dilmeden MRG çekilmeli ve gerekli tedavi bafllanmal›d›r.
fiekil 1. A-B. T1 a¤›rl›kl› sagital ve aksiyal MRG görüntüleri. B-C
Kontrastl› T1 a¤›rl›kl› MRG görüntüleri