Stabilizatorlar

---

17-mavzu STABILIZATORLAR. 
 
Reja: 1. Tok va kuchlanish stabilizatorlari. 
2. Parametrik, kompensatsion stabilizatorlar. 
2.Tok va kuchlanish stabilizatorlari. 
Stabilizatorlarni vazifasi avtomatik ravishda u yoki bu parametrni o`zgarmas 
qilib ushlab turishdir. Ko`pincha elektrik qurilmalardagi avtomatik tizimlarni ijrochi 
qurilmalari ni meyorida ishlashi uchun manbaaa kuchlanishini o`zgarmas qilib 
ushlab turish talab qilina di, gidravlik va pnevmatik tizimlarda esa suyuqlik va havo 
bosimini bunday ushlab bo`lmaydi. Bu miqdorlarni o`zgarishi ijrochi qurilmalarni 
sohta ishlab ketishiga sabab bo`lishi mumkin. Ularni belgilangan chegarada ushlab 
turish uchun stabilizatorlardan oydalaniladi. Yuklama qarshiligining va tarmoq 
kuchlanishi ma`lum chegarada o`zgartirganda yuklamadagi kuchlanishni berilgan 
aniqlikda ushlab turuvchi qurilmaga kuchlanish stabilizatori – deb ataladi. Ular 
kuchaytirish koeffitsenti bilan harakterlanadi. 
ном
чик
чик
ном
кирр
кир
U
U
U
U
К



bunda U
kir
= U
kir max
 
U
kir min 
; U
chik
= U
chik max
U
chik min 
bu yerda U
kir
, U
chik 
-stabilizatorni kirishdagi va 
chiqishdagi nominal kuchlanishlari. U
chik max 
U
kir max 
-maksimal
va minimal kuchlanishlar.
1. Parametrik, kompensatsion stabilizatorlar. 
Stabilizatorlar ishlash printsipi buyicha ikki hil bo`ladi. 1.Parametrik; 
2.Kompensa-tsion; 
Parametrik 
stabilizatorlar 
tuzishda 
nochiziqli 
statik 
xarakteristikali elementlardan foydalaniladi. Bunday stabilizatorlar ham o`zgarmas 
ham o`zgaruvchan tok zanjirida ishlay oladi. Nochiqli xarakteristikali elementlarga 
aktiv nochiziqli qarshiliklar; baretterlar, termistorlar, stabilovo`ltlar, yarim 
o`tkazgichli diod stabilizator, yarimo`tkazgichli termoqarshiliklar va reaktiv 
nochiziqli qarshi liklar, to`yingan ferromagnit o`zakli drossellar hamda nochi ziq 
dielektrikli kondensatorlar (varikondalar) kiradi. Baretter–ichiga vodorod 
to`lg’azilib toza temirdan sim joylashtirilgan shisha idishdir: Ular asosan tokni 
stabillash uchun ishlatiladi. Aktiv nochiziqli qarshilikli bo`lgan yarimo`tkazgichli 
termorezistorlar asosan kuchlanish stabilizatorlari tuzishda ishlatiladi.
Stabillovo`lt–biqsima razryadli lampa hisoblanib katta o`lchamli sovuq 
eletroddan iborat. Yarim o`tkazgichli diod–stabilizatorlar germaniyli yoki kremniyli 
diod demakdir. Chiqish kuchlanishini stabilizatsiyasi kirish kuchlanishi U
k 
va 
yuklama qarshiligi R
n 
o`zgar ganda sodir bo`ladiStabilovo`lt va diod–
stabilizatorlarni ulanishlari, 74-rasm a) vo`lt-amper xarakteristikalari b) da 
keltirilgan. Chiqish kuchlanishini har qanday ortishi I
t 
tokini ko`payishiga olib ke 
ladi, lekin kirish kuchlanishini ortishi R
d 
qo`shimcha qarshilikda
so`nadi, ya`ni U
k
=R
d
+I
t
stabillash darajasi 0,1% dan ortmaydi. Parametrik 
o`zgarmas
I
t
R
d
I 
I=f(U) 

---

U
k
R
n
U
ch
a)
b)
U 
74-rasm: Stabilovo`lt va diod-stabilizator sxemasi a) va vo`lt-amper xarakteristikasi 
b).
tok stabilizatorida stabillovchi zveno bo`lib nochiziqli element–stabilitron 
hisoblanadi. Oddiy parametrik kuchlanish stabilizatori kremniyli stabilitron asosida 
tuziladi uni vo`lt-amper tasifi (75
-
rasm.a, b) da ko`rsatilgan. 
I
kir
R
b
I
chik
U
st
A 
U
b
U
k
U
ch
U
nom
VD I
st min
I
nom
I
st max