Sual Azərbaycan iqtisadiyyatında iqtisadi islahatların səmərəliliyi. Azərbaycan iqtisadiyyatmm «keçid dövründə»
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Bakı-Tbilisi-Ceyhan Neft Boru Xətti
Neft istehsalının artması halında fəaliyyətdə olan Bakı-Novorossiysk və Bakı- Supsa xəttləri kifayət etməyəcəyindən, Qərb bazarlarına ixrac üçün əsas boru xətti mövzusunda fərqli alternativlər üzə çıxmışdır. Bu alternativlər arasında isə, Bakı-Tbilisi-Ceyhan seçilmişdir. 1768 km-lik Bakı-Tbilisi-Ceyhan xətti, Bakı yaxınlarındakı Səngəçal lima- nından quru yol keçidiylə, Gürcüstanın paytaxtı Tbilisi üzərindən keçib, Tür- kiyə sərhəddinin 42 dərəcə 49 dəqiqə şimal və 43 dərəcə 18 dəqiqə şərq koor- dinatları arasından Anadoluya daxil olur. Xəttin 443 66
km-i Azərbaycan, 249 km Gürcüstan, 1076 km-i isə Türkiyə torpaqlarından keçir. Xətt Ardahan, Qars, Ərzurum, Ərzincan, Sivas, Kayseri, Qəhrəman Maraş, Osmaniyə və Adana şahəri sərhəd xəttini izləyərək Ceyhanda inşa ediləcək olan terminala bağlanır.Uzun müddətdə Şərq-Qərb Dəhlizi ilə Azərbaycanla yanaşı Qazaxıstan nefti və Turkmənistan təbii qazının da eyni xəttlə nəqli düşünülür. Buna görə Xəzər dənizin altına döşənməsi düşünülən Transqafqaz xətti ilə Qazax nefti və Türkmən təbii qazı Bakıya, buradan da Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru xətti ilə Türkiyəyə ötürüləcək. 2002-ci ilin 18 sentyabrında Azərbaycan,Türkiyə və Gürcüstan prezident- lərinin iştirakı ilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəmərinin inşasının bünövrəsini atılması mərəsimi keçirilmişdir. ABŞ-ın ixrac və idxal bankı “Exim Bank” 30 dekabr 2003-cü ildə Bakı- Tbilisi-Ceyhan neft boru xəttinin inşası məqsədi ilə Amrerikan avadanlıqlarını ixracı və xidmətləri üçün 160 milyon dollar uzun müddətli kredit ayırmaq haq- qında qərar vermişdir. Layihə haqqında məlumatlar konqresə təqdim edildik- dən sonra bank bu qərarı qəbul etmişdir. Nəhayət, 3 fevral 2004- cü ildə Bakı- Tbilisi-Ceyhanın reallaşması yolunda mühüm bir addım atılmışdır. Bu tarixdə bütün dünyada tanınan ən əhəmiyyətli maliyyə təşkilatları ilə layihənin maliy- yələşdirilməsi paketin hazırlanması tamamlanmışdır. Yeni prezident İlham Əliyevin imzaladığı “Azərbaycan xalqının milli lideri Həydər Əlirza oğlu Əliyevin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi haqqinda” 10 mart 2004 tarixli fərmanı ilə, Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəmərinə Heydər Əliyevin adının verilməsi qəraralaşdırılmışdır. Borularla neftin doldurulması xərcləri ilə birlikdə BTC-yə 3.6 milyard dollar pul xərclənmişdir. Bakı-Tbilisi- Ceyhan boru kəmərinin Azərbaycan iqtisadiyyatına müsbət mənada faydası fəaliyyətə başladığı 2006 cı ildən etibarən özünü göstərməyə başlamışdır. BTC boru kəməri fəaliyyətə başlayınca birinci il 25 milyon ton, 2007-ci ildən etibarən isə Ceyhan limanına ildə 45-50 milyon ton neft nəql edilir. Ceyhan xam neft ixrac terminalı 120 milyon ton/il həcmli olub, təxminən 71 milyon ton həcmi olan İraq-Türkiyə xam neft boru kəməri də diqqətə alın- dıqda 49 milyon ton/illik qismi, BTC boru kəmərinin nəql ediləcək olan həcmi qarşılamağa kifayət edir. BTC boru kəmərinin həyata keçirilməsi nəticəsində, Azərbaycanda istehsal olunacaq neftlə birlikdə Qazaxıstan neftinin də bu boru kəmərindən dünya bazarlarına çatdırılması haqqında, neftin iqtisadi inkişafa və müstəqilliyə təsiri daha açıq olaraq müşahidə ediləcək. Qazaxıstan neftinin də bu kəmərdən nəqli haqqında müzakirələr mütəmadi olaraq gündəmdədir. Qazaxıstan tərəfi ilə neftin nəqli üçün bütün sənədlər hazırlanmışdır. Belə ki, “Chevron Texaco” şirkəti ildə 12 milyon ton Qazaxıstan neftinin Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəməri 67
ilə nəqlini düşünür. “Total” (Fransa), “ENİ” (İtalya), “İnpex” (Yaponiya) və “ConocoPHİLİPS” (ABŞ) şirkərləri də Xəzərin Qazaxıstan hissəsində “Kaşa- ğan” yatağından çıxardılan nefti dünya bazarlarına BTC ilə ixrac etməyi (ildə 12 milyon ton) istəyirlər.
Xəzər Dənizinin Azərbaycan regionunda yerləşən və sahildən 100 km. uzaqlıqda yerləşən Şahdənidə zəngin qaz yataqlarının kəşfindən sonra, təbii qazın necə ixrac ediləcəyi müzakirə edilməyə başlandı. Əliyev və Türkmənbaşı arasındakı telefon danışıqlarında Azərbaycanın Trans-Xəzər xəttindən ildə 5 milyard m3 təbii qaz barədə razılaşılmasının müqabilində, Türkmənistanın Trans-Xəzər layihəsində iştirak edəcək şirkətin müqavilə müddətini uzatma- ması, xəttin həyata keçməsini təhlükəyə saldı. Bundan əlavə Türkmənistanın Rusiyaya ildə 50 milyard m3 təbii qaz satacaq olması bir tərəfdən Türkmənistanın Trans-Xəzər boru xəttindən soyuması demək idi. Bunlar da Azərbaycanın öz təbii qazını satmaq üçün yeni yollar axtarmasına səbəb oldu.2001-ci ilin mart ayında Əliyevin Türkiyəni ziyarəti zamanı Ankarada Türkiyə-Azərbaycan arasında təbii qazın ixracına dair müqavilə imzalandı. Müqaviləyə görə, Türkiyəyə “Şahdəniz” yatağından çıxarılacaq 2 milyard m3 həcmində, 2005-ci ildə 3 milyard m3, 2006-cı ildə 5 milyard m3 və 2007-2008– ci illərdə 6.6 milyard m3 olmaqla 5 il ərzində 23.2 milyar m3 təbii qaz ixracı planlaşdırılsa da sonrakı illərdə bəzi qiymət anlaşılmazlığı və texniki problem- lərdən qaynaqlanan müəyyən axsamalar olmuşdur. Hər nə qədər imzalanan mü- qavilədə ixraca 2004-cü ildə başlanacağı qərarlaşdırılsa da, hadisələrin gedişa- tına görə daha sonra Şahdəniz təbii qazının Türkiyəyə nəql edilməsi məqsədi ilə Bakı-Tbilisi-Ərzurum təbii qaz boru kəmərinin inşasına 2004-cü ildə başlanıl- mışdır196. Həmin bu kəmər, BTC neft kəmərinə paralel düşünülmüşdür. İki bo- ru xətti arasında məsafənin 12 metr olaraq hesablanması isə, layihənin həyata keçməsində vaxtın və maliyyə xərclərinin azaldılmasına imkan verəcəkdir. 2004-cü ildə BP şirkəti “Şahdəniz” yatağının təbii qaz nəqli ilə əlaqədar Cənubi Qafqaz təbii qaz boru kəmərinin inşasına başlamışdır. İnşaatın 2005-ci ilin 4-cü rübündə tamamlanması, 2006-cı ilin qışında isə təbii qazın istehsal edilərək ixracatına başlanılmışdır. İmzalanan bir müqavilə ilə birinci il 1 milyard m3 olmaq üzrə təbii qaz Yunanıstan və Avropaya ixrac ediləcəkdir. İxrac miqdarı daha sonra 14.3 milyard m3-ə çıxacaqdır. Bu çərçivədə Yunanıstan ilə Türkiyə arasında kəmərinin inşası da planlanmışdır. Yunanıstanın bu kəmərdən təbii qaz alması ilə layihəyə qoşulması, Yunanıstanın “Şahdəniz” layihəsinin stratejik müttəfiqi olan Türkiyə 68
ilə dərinləşməsinə kömək edəcək. Yunanıstanın layihədə iştirakı Azərbaycana və Ermənistana qarşı siyasətində də tarazlıq yaradacaq. Trans–Xəzər təbii qaz boru kəmərinin də aktiv hala gətirilməsi halında enerji qaynaqlarının iqtisadi inkişafına təsiri daha aydın görüləcək. İran və İraqdan fərqli olaraq, Azərbaycan nefti və təbii qaz yataqları məh- duddur. Ancaq, bu qaynaqlar Azərbaycanın Avropaya inteqrasiyasına və Avropa İttifaqının yaxın qonşuluq strategiyasının reallaşmasına xidmət edəcəkdir. Əlbətdə, neft və təbii qaz layihələrinin həyata keçirilməsi, regiondakı digər ölkələrin iqtisadi inkişafına əhəmiyyətli təkan qazandıracaq.
Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|