Sual dünyanın siyasi xəritəsinin formalaşması Si­ya­si xə­ri­tə

Kənd tə­sər­rü­fa­tı. Öl­kə­nin kənd tə­sər­rü­fa­tı­na ya­rar­lı tor­­paq sa­hə­si­nin (75 mln. hek­tar) əha­li­nin hər nə­fə­ri­nə düş­mə­si­nə gö­­rə Avst­ra­li­ya İt­ti­fa­qı və Ar­gen­ti­na­dan ge­ri qa­lır. Ya­rar­lı tor­paq sa­hə­lə­ri­ni 60% əki­lir. Əkin sa­hə­lə­ri­nin 75 %-i öl­kə­nin çöl əya­lət­lə­ri­nin pa­yı­na dü­şür. Öl­kə­nin in­ten­siv in­ki­şaf et­miş k/t, yük­sək məh­sul­dar­lı­ğı və əm­tə­ə­­li­li­yi ilə fərq­lə­nir. İq­ti­sa­diy­ya­tın və məş­ğul­lu­ğun struk­tu­run­da bu sa­hə­nin pa­yı­nın get­dik­cə azal­ma­sı­na bax­ma­ya­raq is­teh­sa­lın müt­ləq öl­çü­sü il­dən-ilə art­maq­da­dır. İs­teh­sal isə get­dik­cə iri fer­ma­lar­da tə­mər­küz­lə­şir. Fer­ma­la­rın çoxu ta­xıl, hey­van­­dar­­lıq məh­sul­la­rı üz­rə ix­ti­sas­laş­mış­lar. 43 mln hek­tar tor­paq sa­hə­si ot­laq və bi­çə­nək­lər­. kənd tə­sər­rü­fa­tı məh­sul­la­rı ər­za­ğa olan tə­lə­ba­tı ödə­yir. İx­ra­cat məh­sul­la­rı­nın 11% ər­zaq məh­sul­la­rı təş­kil edir. Kənd tə­sər­rü­fa­tın­da is­teh­sal olu­nan məh­sul­la­rın də­yə­ri­nə gö­rə hey­van­dar­lıq sa­hə­si üs­tün­lük təş­kil edir. Öl­kə­də hər il or­ta he­sab­la 58 mln. ton ta­xıl, 32 mln. t. buğ­da, 15 mln t. ar­pa, 7 mln t. qar­ğı­da­lı məh­su­lu əl­də edi­lir. Ka­na­da dün­ya ba­za­rı­na buğ­da çı­xa­ran öl­kə­lər­dən bi­ri­dir. Son il­lər yem bit­ki­lə­ri­nin əkin sa­hə­lə­ri ge­niş­lən­di­ri­lir. Öl­kə­də 16 mln. baş qa­ra­mal, 11 mln. do­nuz, 600 min qo­yun, 80 min ədəd to­yuq var. k/t baş­lı­ca böl­gə­lə­ri olan çöl əya­lət­lə­ri­nin cə­nub his­sə­lə­rin­də ta­xıl tə­sər­rü­fa­tı, süd­lük is­ti­qa­mət­li qa­ra­mal, ət­lik-yun­luq qo­yun­çu­luq yük­sək in­ki­şaf et­miş­dir. Öl­kə­nin cə­nub ra­yo­nu müx­tə­lif sa­hə­li kənd tə­sər­rü­fa­tı məh­sul­la­rı üz­rə ix­ti­sas­laş­mış­dır. Baş­lı­ca kənd tə­sərr­fa­tı ra­yo­nu Mər­kə­zi Ka­na­da­da və çöl­lər əya­lə­ti­dir. Şə­hər ət­ra­fın­da tə­rə­vəz­çi­lik, bağ­çı­lıq, süd­lük hey­van­dar­lıq və quş­çu­luq ər­za­ğa olan tə­lə­ba­tı ödə­mək üçün ya­ra­dıl­mış­dır. Hey­van­dar­lıq məh­sul­la­rı ix­ra­cat əhə­miy­yət­li­dir. Kənd tə­sər­rü­fa­tın­da ikin­ci ye­ri ba­lıq­çı­lıq tu­tur. Öl­kə­də 1,2 mln ton ba­lıq ov­la­nır.

SUAL 67. Kanada iqtisadiyyatının aparıcı sahələri

XIX əs­rin son­la­rın­da Av­ro­pa­nın müx­tə­lif öl­kə­lə­rin­dən küt­­lə­vi su­rə­it­də mü­ha­cir­lə­rin gəl­mə­si və xa­ri­ci ka­pi­tal axı­nı (Bö­yük Bri­ta­ni­ya və ABŞ-dan) he­sa­bı­na Ka­na­da­nın tə­sər­­rü­fa­tı sü­rət­lə in­ki­şaf et­mə­yə baş­la­yır. Öl­kə tə­sər­rü­fa­tı əv­­vəl­cə Bö­yük Bri­ta­ni­ya­nın, İkin­ci dün­ya mü­ha­ri­bə­sin­dən son­ra ABŞ-ın tə­si­ri al­tın­da for­ma­laş­mış­dır. Ka­na­da­nın iq­ti­sa­diy­ya­tı uzun müd­dət «eni­nə», son onil­lik­lər­də isə «də­ri­ni­nə» in­ki­şaf edir. Öl­kə­nin sü­rət­li in­ki­şa­fı­na amil­lər tə­sir et­miş­dir:

-Müs­təm­lə­kə ası­lı­lı­ğı­nın nis­bə­tən tez ləğv edil­mə­si.

-Əha­li­si­nin sa­yı­nın nis­bə­tən az ol­ma­sı ilə mü­qa­yi­sə­də, bö­yük mi­ne­ral, tor­paq və su sər­vət­lə­ri­nə ma­lik ol­ma­sı.

-Mü­ha­cir­lə­rin və ka­pi­ta­lın öl­kə­yə küt­lə­vi su­rət­də axı­nı.

-İş­çi qüv­və­si­nin ça­tış­ma­ma­sı ilə əla­qə­dar tex­ni­ka­nın sü­rət­li in­ki­şa­fı.

Müa­sir dövr­də Ka­na­da ÜDM də­yə­ri­nə gö­rə dün­ya­nın in­ki­şaf et­miş öl­kə­lə­ri ara­sın­da yed­din­ci və bu gös­tə­ri­ci­nin əha­li­nin hər nə­fə­ri­nə düş­mə­si­nə gö­rə isə bi­rin­ci ye­ri tu­tur. Ka­na­da yük­sək in­ki­şaf et­miş ema­le­di­ci sə­na­ye­yə ma­lik ol­maq­la, ay­rı-ay­rı xam­mal növ­lə­ri­nin is­teh­sa­lı­na gö­rə dün­ya­da bi­rin­ci ye­ri tu­tur. İs­teh­sal gü­cü­nə gö­rə dağ-mə­dən, neft-qaz, ağac ema­lı, sel­lü­loz-ka­ğız is­teh­sa­lı, qa­ra və əl­van me­tal­lur­gi­ya, ma­şın­qa­yır­ma, hər­bi və ye­yin­ti sə­na­ye sa­hə­lə­ri baş­lı­ca yer tu­tur.

Ka­na­da­nın ABŞ-dan ası­lı­lı­ğı, onun iq­ti­sa­diy­ya­tı­na iki­li tə­sir edir. Bir tə­rəf­dən xa­ri­ci ka­pi­tal tə­sər­rü­fat sa­hə­lə­ri­nin in­ki­şa­fı­na, iş yer­lə­ri­nin art­ma­sı­na, sa­tış ba­za­rı­nın ge­niş­lən­mə­si­nə tə­sir edir. Di­gər tə­rəf­dən isə mil­li iq­ti­sa­diy­yat üzə­rin­də nə­za­rə­ti aza­lır, xa­ri­ci ava­dan­lıq və tex­no­­lo­­gi­ya­lar­dan ası­lı­lı­ğı güc­lən­di­rir. Əs­lin­də iq­ti­sa­di və si­ya­si müs­­tə­qil­li­yi məh­dud­laş­dı­rır. Bu da öl­kə iq­ti­sa­diy­ya­tı­nın ABŞ-dan ası­lı­­lı­ğı­nı güc­lən­di­rir.